Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ ba, 27/07/2010 22:04 (GMT+7)

Theo thiên văn: nàng Kiều đi trốn lúc nào?

“…Những là lạ nước lạ non,

Lâm Trung vừa một tháng tròn tới nơi…”

Kiều bị Tú Bà đày đọa:

“…Dạy rằng con lạy mẹ đây,

Lạy rồi sang lạy cậu mày bên kia”

Rồi:

“…Bảo rằng đi dạo lấy người,

Đem về rước khách kiếm lời mà ăn”

Buộc nàng Kiều phải:

“…Thôi thì thôi có tiếc gì

Sẵn dao tay áo tức thì giở ra…”

Và:

“…Nàng thì bằn bặt giấc tiên,

Mụ thì cầm cập mặt nhìn hồn bay

Thế rồi một âm mưu nham hiểm hơn, Sở Khanh dụ nàng Kiều đi trốn, Sở Khanh viết cho nàng Kiều một bức thư:

“…Mở xem một bức tiên mai,

Rành rành tích Việt có hai chữ đề

Lấy trong ý tứ mà suy

Ngày hai mươi mốt tuất thì phải chăng…”

Hai chữ “ tích Việt”do năm chữ “ Trấp nhất nhật tuất tẩuhợp thành, nghĩa là ngày 21 giờ Tuất chạy trốn. Giờ Tuất là từ 7 giờ đến 9 giờ tối. Đi trốn mà định đi vào giờ chập tối kể cũng hơi sớm. Tiếp đó, cụ Nguyễn Du viết:

“…Chim hôm thoi thót về rừng

Đóa trà mi đã ngậm trăng nửa vành,

Tường đông lay động bóng cành

Rẽ song, đã thấy Sở Khanh lẻn vào…”

Đoàn này tả cảnh chập tối, chim muông về tổ. Trăng hạ huyền bắt đầu mọc, nhìn thấy chênh chếch qua mấy đóa trà mi. Nhưng ta biết rằng thời xưa nước ta và Trung Quốc dùng âm lịch, giờ trăng đã đặt thành bài:

“…Mươi tám nám trấu,

Mười chín dụn dịn,

Hai mươi tuất rốt

Hai mốt nửa đêm…”

Vậy ngày 21 giờ tuất làm gì đã có trăng. Người đầu tiên nêu lên sự vô lý này là học giả Nguyễn Văn Vĩnh. Ông Vân Hạc Lê Văn Hòe trong tuần báo “Đời mới”số 27 ngày 11 tháng 10 năm 1952 có nhắc lại và chua thêm: “Hay là trăng ở vùng Lâm Trung mọc không đúng giờ giấc như ở Việt Nam”. Ông Hòe nói như vậy là sai. Ngày nay, mọi người đi lại trên thế giới đều biết rằng: Khi đi về phía Đông 15 độ kinh phải vặn đồng hồ lùi lại một giờ, khi đi về phía Tây 15 độ phải vặn lên một giờ. Đoàn thuyền thám hiểm Phecnan Magellan từ Tây Ban Nha đi về phía Tây, lần đầu tiên đi vòng quanh trái đất từ năm 1519 đến 1521, theo nhật ký thì về đến nhà là ngày thứ 7, nhưng khi cập bến thì mọi người đang đi đến nhà thờ, tức là ngày chủ nhật. Vì thế nên ngày nay người ta quy ước lấy kinh tuyến 180 0làm tuyến đối ngày. Khi đi qua tuyến đối ngày, đi về phía Tây phải cộng thêm một ngày, đi về phía Đông phải trừ bớt một ngày.

Như vậy, giờ Tý hay nửa đêm mỗi nơi mỗi khác, giờ Tý ở Lâm Trung (thuộc huyện Quảng Nhiên tỉnh Sơn Đông - Trung Quốc) khác với giờ Tý ở Việt Nam . Nhưng các địa phương ở các kinh tuyến khác nhau trong một múi giờ, ở nước ta các địa phương có kinh độ 97,5 0đến 112,5 0đều dùng chung một giờ, chính Ngọ là giữa trưa thì chỉ có những nơi có kinh độ 105 0mặt trời mới ở đúng trên kinh tuyến trời (đứng bóng nhất). Vậy bất cứ nơi nào trên trái đất, ngày 21 hàng tháng (âm lịch) trăng mọc giờ Tý cũng là nửa đêm ở nơi ấy.

Nếu muốn nói cụ Nguyễn Du viết là đúng thì chúng ta có thể đổ lỗi cho Sở Khanh hẹn giai nhân giờ Tuất mà mãi đến giờ Tý mới thấy mặt, một người thất tín như Sở Khanh thì lỡ hẹn ba giờ đồng hồ cũng chẳng làm cho chúng ta ngạc nhiên.

Muốn đổ lỗi cho Sở Khanh phải giải thích mấy câu Kiều tả cảnh ở trên như sau: Trời đã ngả về chiều, chim hôm về tổ, đêm đã khuya, trăng hạ huyền lấp ló sau nhánh trà mi. Hiểu như thế lại rất phù hợp với đoạn sau. Sở Khanh trò chuyện với Kiều lâu lắm cũng chỉ một giờ sau đó:

“…Cùng nhau lẻn bước xuống lầu.

Song song ngựa trước, ngựa sau một đoàn…”

Nếu Sở Khanh đến vào giờ Tuất thì đi trốn vào giờ Hợi nghĩa là khoảng sau 9 giờ. Sở Khanh quất ngựa truy phong thế mà gần sáng:

“…Tiếng gà xao xác gáy mau,

Tiếng người đâu đã mái sau dậy dàng,

     Nàng càng thổn thức gan vàng

Sở Khanh đã rẽ dây cương lối nào!”

Như vậy họ đã đi được khoảng bảy tám giờ đồng hồ nghĩa là cũng được một quãng đường khá xa. Thế mà:

“…Tú Bà tốc thẳng tới nơi

Hằm hằm áp điệu một hơi lại nhà…”

Dù câu này có cắt nghĩa rằng: Tú Bà đuổi theo bắt được Kiều rồi chẳng nói năng gì dẫn thẳng về nhà, cũng khó mà hình dung quãng đường về nhà lại có thể xa tới bảy, tám tiếng đồng hồ. Vả chăng đây chỉ là một độc kế của Tú Bà, cho Sở Khanh ba mươi lạng bạc để bày trò đi trốn rồi bắt lại, nên cũng chẳng cần đợi đi thật xa rồi mới bắt.

Vậy chúng ta có thể hiểu rằng: Sở Khanh đến vào giờ trăng vừa lên, Kiều đã đi trốn vào khoảng một giờ sáng và bị bắt trở lại vào khoảng mờ sáng. Nếu đúng như vậy có lẽ phải đổi lại một chữ trong câu Kiều:

“…Tường đông lay động bóng cành,

Rẽ song, đàthấy Sở Khanh lẻn vào…”

Chữ đã đọc ra chữ đà để liên tưởng đến việc Sở Khanh đến muộn và cũng giúp chúng ta đỡ thắc mắc, chẳng lẽ một thiên tài uyên bác như Tố Như tiên sinh lại sơ suất một chút về thiên văn khi đặt bút viết một câu tả cảnh:

“…Chênh chếnh bóng nguyệt xế cành…”./.

Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Hành trình phát triển văn hóa, ngôn ngữ, giáo dục bền vững của Viện CLEF
Ngày 9/7, Viện Nghiên cứu Phát triển Văn hóa, Ngôn ngữ và Giáo dục (Viện CLEF) đã tổ chức lễ kỷ niệm 5 năm thành lập. Đây là dịp để nhìn lại hành trình hình thành và phát triển của Viện, là lời tri ân sâu sắc gửi tới các đối tác, chuyên gia và cộng đồng học thuật đã luôn đồng hành, hỗ trợ và tiếp sức cho những bước tiến của Viện trong suốt thời gian qua.
Tìm giải pháp thực hiện hiệu quả các dự án viện trợ không hoàn lại
Thủ tục hành chính thực hiện và quản lý các dự án viện trợ không hoàn lại hiện nay còn phức tạp; quy trình xét duyệt, giải ngân còn chậm, ảnh hưởng đến tiến độ và sự hài lòng của đối tác; năng lực quản lý hạn chế; một số đơn vị thành viên thiếu chuyên môn về giám sát tài chính, báo cáo theo chuẩn quốc tế; biến động kinh tế, chính trị toàn cầu khiến nguồn viện trợ không ổn định....
Chủ tịch Phan Xuân Dũng tiếp xúc cử tri tỉnh Khánh Hòa sau kì họp thứ 9, Quốc hội khóa XV
Ngày 9-10/7, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Khánh Hòa gồm ông Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, bà Đàng Thị Mỹ Hương, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh và ông Nguyễn Văn Thuận đã có các buổi tiếp xúc cử tri tại xã Bác Ái Tây và xã Phước Hà sau kì họp thứ 9, Quốc hội khóa XV.