Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ sáu, 28/09/2007 21:38 (GMT+7)

Màu sắc và đôi mắt

Cơ sở sinh học của màu

Chúng ta đều biết đến thí nghiệm của Newton : chiếu chùm ánh sáng trắng vào lăng kính ánh sáng trắng tách thành bảy màu: tím, chàm, xanh, lục, vàng, da cam, đỏ. Bảy màu như ta vẫn thấy ở cầu vồng đó nằm trong khoảng bước sóng l từ 400 nano mét (tím) đến 700 nano mét (đỏ).

Nhìn vào màn hình ti vi màu sắc đẹp đẽ sống động như thật, nhiều người nghĩ rằng chỗ nào trên màn hình có màu gì là chỗ đó có ánh sáng bước sóng tương ứng phát ra. Thí dụ chỗ có màu tím, là chỗ phát ra ánh sáng có l = 700 nm, v.v….

Không phải như vậy!

Muốn rõ ở trên màn hình người ta bố trí như thế nào để có màu như thật thì trước hết phải tìm hiểu đôi mắt của chúng ta cảm nhận hình ảnh, màu sắc như thế nào.

Cấu tạo của mắt. Ở võng mạc có các tế bào cảm nhận hình que và hình nón

Cấu tạo của mắt. Ở võng mạc có các tế bào cảm nhận hình que và hình nón

Mắt ta nhìn thấy vật gì khi thấu kính của mắt (thuỷ tinh thể) tạo được ảnh của vật trên võng mạc (hình 1)

Ở võng mạc có hàng triệu tế bào đặc biệt gọi là cảm nhận (receptor) phân bố chi chít trên bề mặt. Có hai loại tế bào cảm nhận: cảm nhận hình que và cảm nhận hình nón. Gọi là tế bào cảm nhận hình que vì hình dạng bên ngoài của nó giống như cái que, loại này chỉ cảm nhận được ánh sáng rất yếu và cho hình ảnh đen trắng, mờ mờ, thí dụ cảnh vật lúc trời sắp tối, dưới ánh trăng…

Đường cong nhạy cảm của tế bào cảm nhận hình nón màu đỏ, màu lục và màu lam

Đường cong nhạy cảm của tế bào cảm nhận hình nón màu đỏ, màu lục và màu lam

Quan trọng cho việc nhìn thấy màu là các tế bào cảm nhận hình nón. Về hình dạng các tế bào này có đầu loe ra như cái nón, có phần thắt nhỏ lại và nối với não bằng dây thần kinh. Loại tế bàocảm nhận hình nón này được chia làm 3 nhóm: Tế bào cảm nhận hình nón màu đỏ R (Red), tế bào cảm nhận hình nón màu lục G (Green) và tế bào cảm nhận hình nón màu lam B (Blue). Các tế bào cảm nhận hìnhnón R, G, B này khác nhau chủ yếu là các hạt sắc tố nằm ở phía trên của cảm nhận. Ở tế bào cảm nhận R có các hạt sắc tố màu đỏ, chỉ có ánh sáng có bước sóng l từ 500 nm đến 700 nm mới làm cho các hạt rung động nhiều nhất, ánh sáng bị hất thụ nhiều nhất (hình 2).

Khi tế bào ánh sáng đến tế bào cảm nhận R bị hấp thụ, dây thần kinh của tế bào cảm nhận R truyền tín hiệu về não để não có cảm giác ở đấy đỏ đậm, ngược lại rung động ít, hấp thụ ít não sẽ có cảm giác ở đấy đỏ nhạt.

Tương tự ở tế bào cảm nhận G có các hạt sắc tố màu lục, khi có ánh sáng bước sóng l từ 450 nm đến 630 nm, các hạt này bị rung động và hấp thụ ánh sáng, trong đo ánh sáng có l = 450 nm là làm cho các hạt bị rung động nhiều nhất.

Ở tế bào cảm nhận B có các hạt sắc tố màu lam khi có ánh sáng bước sóng l từ 400 nm đến 500 nm, các hạt này bị rung động và hấp thụ ánh sáng, trong đó ánh sáng có l = 400 nm là làm cho các hạt bị rung động mạnh nhất, bị hấp thụ mạnh nhất.

Như vậy mắt ta thấy chỗ này, chỗ khác của vật màu gì là tuỳ thuộc ảnh của chỗ đó trên võng mạc đã kích thích các tế bào cảm nhận hình nó R, G, B như thế nào. Tổng hợp các cảm giác về màu do cảm nhận đó thông tin về não qua các dây thần kinh sẽ cho ta cảm giác về màu của chỗ đó.

Xét cho ti vi, có thể chia bề mặt của vật ra thành những diện tích rất nhỏ gọi là phần tử diện tích. Mỗi phần tử diện tích ở vật tương ứng với một phần từ diện tích ở ảnh của vật trên võng mạc. Tổng hợp các màu đỏ, lục, lam và các cảm nhận R, G, B thông tin về não cho ta cảm giác về màu của phần tử diện tích trên vật.

Đó là cơ sở sinh học của việc nhìn thấy màu.

Chú ý rằng mắt có ba loại tế bào cảm nhận hình nón R, G, B ở võng mạc là nét chung của đại đa số mắt người và một số loài vật, người ta xếp vào loài ba màu (trichromats). Có những loài vật ở mắt có bốn loại tế bào cảm nhận hình nón, ứng với bốn màu. Người ta gọi đó là loài bốn màu (tetrachromats).

Thí dụ nhiều loài chim và chuột túi là loài bốn màu. Đặc biệt ở loài người, có một số rất ít phụ nữ thuộc loài bốn màu. Ở võng mạc của mắt các phụ nữ này ngoài các tế bào cảm nhận hình nón R, G. B còn có tế bào cảm nhận, hình nón Y ứng với màu vàng (Yellow).

Ngược lại động vật có vú, phần lớn ở mắt chỉ có hai loại cảm nhận màu. Chúng thuộc loài hai màu (dichromats). Nói như vậy để thấy rằng thường nói ba màu đỏ, lục, lam là ba màu cơ bản có nguồn gốc từ cấu tạo của mắt người. Gọi tên là đỏ, lục, lam cũng chỉ quy ước, không phải mỗi màu đó là ứng với một bước sóng nhất định, mà mỗi màu đó ứng với một đường cong nhỏ như vẽ ở hình 2. Thậm chí ta vẫn thường nói ánh sáng trắng gồm bảy màu. Đó là một cách nói cảm tính, đại khái chứ không phải là có cơ sở về bước sóng thật rành mạch nào cả.

Tạo màu bằng cách cộng ba màu cơ bản

Ba màu cơ bản và cấu tạo bằng các cộng

Ba màu cơ bản và cấu tạo bằng các cộng

Xét cho cùng thì việc tạo màu này màu nọ cũng quy về cách làm sao cho các tế bào hình nón được kích thích để rung động, hấp thụ ánh sáng bước sóng này, bước sóng nọ… Từ đặc điểm của các loạihình nón R, G, B ở mắt có thể thấy ba màu chính được gọi là ba màu cơ bản: Màu đỏ R, màu lục G, màu lam B. Cộng các ba màu R, G, B lại theo những tỷ lệ khác nhau, ta có thể có tất cả các màu mà mắtta nhìn thấy (hình 3) cho thấy cụ thể ba màu cơ bản R, G, B và một số tổ hợp cộng đơn giản của ba màu đó. Đây là cơ sở của phương pháp tạo màu theo cách cộng các màu cơ bản mà ta vẫn thấy được ứngdụng rất nhiều trong các máy móc nghe nhìn xung quanh ta. Khi ta bật ti vi bất cứ loại gì, ba chữ VTV (VTV1, VTV2, VTV3…) chính là ba màu sơ cấp đỏ, lục lam. Trong các bài viết tiếp theo sẽ trình bàyở màn hình CRT, màn hình LCD và màn hình plasma phương pháp tạo màu bằng cách cộng ba màu cơ bản được ứng dụng như thế nào.

Xem Thêm

Hội thảo quốc tế về máy móc, năng lượng và số hóa lần đầu tiên được tổ chức tại Vĩnh Long
Ngày 20/9, tại Vĩnh Long đã diễn ra Hội thảo quốc tế về Máy móc, năng lượng và số hóa hướng đến phát triển bền vững (IMEDS 2025). Sự kiện do Hội Nghiên cứu Biên tập Công trình Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VASE) - hội thành viên của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phối hợp cùng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long (VLUTE) tổ chức.
Ứng dụng công nghệ số toàn diện là nhiệm vụ trọng tâm của VUSTA giai đoạn tới
Ứng dụng công nghệ số toàn diện, xây dựng hệ sinh thái số là bước đi cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và phát huy sức mạnh đội ngũ trí thức của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA). Qua đó cho thấy, VUSTA không chỉ bắt kịp xu thế công nghệ mà còn chủ động kiến tạo những giá trị mới, khẳng định vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức trong thời đại số.
Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.

Tin mới

Đại hội đại biểu Đảng bộ MTTQ, các đoàn thể TW lần thứ I: Dấu mốc đổi mới, đại hội của sự đoàn kết
Đại hội đại biểu Đảng bộ MTTQ, các đoàn thể TW lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 diễn ra trong hai ngày 22 – 23/9 tại Hà Nội. Đây là đại hội đầu tiên kể từ khi Đảng bộ MTTQ, các đoàn thể TW được thành lập theo Quyết định số 245-QĐ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị. Đại hội khẳng định quyết tâm đổi mới, tinh gọn bộ máy, gắn kết ý Đảng với lòng dân, hướng tới Đại hội đại biểu lần thứ XIV của Đảng.
Đảng ủy Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam: Phát huy trí tuệ trí thức, xây dựng Đảng bộ trong sạch vững mạnh
Phát biểu tại phiên trù bị Đại hội Đại biểu Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 – 2030, Lãnh đạo Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam khẳng định quyết tâm xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh, đồng thời đổi mới hoạt động; tập hợp, đoàn kết trí thức KH&CN đóng góp xứng đáng cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Phiên trù bị Đại hội đại biểu Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030
Ngày 22/9, tại Hà Nội, Đại hội đại biểu Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 đã diễn ra phiên trù bị. Đồng chí Đỗ Văn Chiến, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam điều hành Đại hội.
Hội thảo quốc tế về máy móc, năng lượng và số hóa lần đầu tiên được tổ chức tại Vĩnh Long
Ngày 20/9, tại Vĩnh Long đã diễn ra Hội thảo quốc tế về Máy móc, năng lượng và số hóa hướng đến phát triển bền vững (IMEDS 2025). Sự kiện do Hội Nghiên cứu Biên tập Công trình Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VASE) - hội thành viên của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phối hợp cùng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vĩnh Long (VLUTE) tổ chức.
Mỗi đảng viên cần nhận thức sâu sắc tư tưởng “Đoàn kết là sức mạnh”
Bài viết của đồng chí Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm với nhan đề “Sức mạnh của đoàn kết” là nội dung xuyên suốt của sinh hoạt chuyên đề do Chi bộ Ban Chuyên môn và Chi bộ Văn phòng, Đảng bộ Liên hiệp các Hội KT&KT Việt Nam (LHHVN) phối hợp tổ chức vào ngày 19/9.
Sửa đổi, bổ sung Quyết định 118/QĐ-TW để đáp ứng sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng đối với các hội quần chúng trong giai đoạn hiện nay
Chiều ngày 18/9, tại Trụ sở Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể Trung ương, Ban Chỉ đạo Trung ương Tổng kết Chỉ thị 17 và sửa đổi Quyết định số 118 đã tổ chức Hội nghị lấy ý kiến góp ý về tổng kết Chỉ thị 17-CT/TW của Bộ Chính trị và sửa đổi, bổ sung Quyết định 118/QĐ-TW của Ban Bí thư. Đồng chí Nguyễn Thái Học, Phó Bí thư Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể Trung ương chủ trì Hội nghị.
Khơi dậy tinh thần cống hiến, phát huy nguồn lực chất xám của đất nước
Báo chí không chỉ là “người đưa tin”, mà còn là người đồng hành, hỗ trợ, kết nối và thúc đẩy đội ngũ trí thức KH&CN trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Việc phát huy tốt vai trò của báo chí sẽ góp phần quan trọng trong tập hợp trí tuệ, khơi dậy tinh thần cống hiến và phát huy nguồn lực chất xám của đất nước…
Tổng Bí thư Tô Lâm: Phát triển đô thị và nông thôn là hai nhiệm vụ không thể tách rời
Sáng 17/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì buổi làm việc với Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ về tình hình 3 năm triển khai thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045
Bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng đối với các Hội quần chúng trong tình hình mới
Đoàn công tác của Ban Chỉ đạo Trung ương về tổng kết Chỉ thị số 17 và sửa đổi Quyết định số 118 làm việc với thành phố Hải Phòng khảo sát việc thực hiện Chỉ thị số 17 của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các hội quần chúng. Đồng chí Nguyễn Thái Học, Phó Bí thư Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc các đoàn thể Trung ương, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo làm Trưởng đoàn.