Liên hiệp các hội và khoa học kỹ thuật Việt Nam
Thứ tư, 06/08/2014 20:15 (GMT+7)

Ứng dụng mô hình vòng xoắn ốc vào ôn tập kiến thức

  “Ôn tập” và “ôn thi”

Lâu nay, mỗi khi nhắc đến việc ôn tập kiến thức, người học thường chỉ nghĩ đến việc kiểm tra, thi cử. Theo số liệu thống kê từ một cuộc khảo sát về mục đích của việc ôn tập kiến thức thì có đến 87,76% ý kiến của người học cho rằng đó là chỉ để chuẩn bị cho bài kiểm tra. Do vậy mà khái niệm “ôn tập” thường được hiểu là “ôn thi”. Tuy nhiên, theo ThS. Phan Lữ Trí Minh nếu đây là mục đích duy nhất của tiết học ôn tập kiến thức thì đã bỏ sót ý nghĩa của một câu nói rất hay được lưu truyền qua các thế hệ: “ôn cố tri tân”. Theo đó, ngoài mục đích củng cố kiến thức cũ (ôn cố) để ôn thi, tiết học ôn tập kiến thức còn cần phải hướng đến việc mở rộng kiến thức cho người học (tri tân).

ThS. Phan Lữ Trí Minh cho rằng, tiến thức của con người có hai chiều kích, đó là “ngầm” và “hiện”. Hiểu cách đơn giản, kiến thức ngầm là cách mà chúng ta thực hiện một việc nào đó, ví dụ như cách nhớ thứ tự của một số kim loại trong dãy hoạt động hóa học mà nhiều học sinh thường nhớ là: “Khi Nào Bạn Cần May Áo Záp Sắt…”. Kiến thức ngầm còn được biết đến như là “bí quyết” để làm một việc gì của ai đó. Tương phản với kiến thức ngầm, kiến thức hiện là loại kiến thức có thể được truyền đạt cách rõ ràng bằng ngôn ngữ nói hay viết, được hệ thống hóa và trình bày dưới các hình thức chính thức như các phát biểu, công thức toán học,… Do vậy, kiến thức hiện có thể được chuyển tải đến mọi người cách dễ dàng hơn so với ngầm. 

Khi nghiên cứu về mối liên hệ này, hai nhà khoa học người Nhật Bản là Ikujiro Nonaka và Hirotaka Takeuchi đã xuất sắc phát triển thành công mô hình giúp chuyển hóa qua lại giữa hai loại kiến thức kể trên. Sự chuyển hóa kiến thức từ dạng ngầm sang dạng hiện và ngược lại có dạng đường xoắn ốc. Do đó, mô hình có tên gọi là mô hình vòng xoắn ốc kiến thức.

Ứng dụng như thế nào?

Giai đoạn 1: xã hội hoá. Đây là giai đoạn diễn ra quá trình chuyển tải kiến thức ngầm giữa các cá nhân trong nhóm. Kiến thức ngầm – cái riêng của mỗi cá nhân – được chia sẻ (hay được xã hội hóa) đến các cá nhân khác. Loại kiến thức này khó có thể được chuyển tải cách rõ ràng bằng ngôn ngữ nói hay viết. Nó được lĩnh hội bằng cách quan sát, theo dõi, bắt chước và thực hành. Nói cách khác, kiến thức ngầm được thu thập thông qua quá trình hành động – nhận thức. Mục đích chính được đặt ra trong giai đoạn này là làm sao để “khuếch tán đến mức tối đa” kiến thức ngầm từ mỗi cá nhân đến mọi cá nhân trong các nhóm học tập. Để làm tốt điều này, ta cần trả lời đúng câu hỏi: “Điều gì khiến việc chia sẻ kinh nghiệm cá nhân – chìa khóa mở ra cánh cửa kho tàng tri thức ngầm – bị ngăn trở?”. Ngoài ra, quy mô “khuếch tán” kiến thức ngầm có thể được mở rộng bằng cách áp dụng quy tắc tổ hợp toán học để chọn ra các “đôi bạn học nhóm”, đó là tổ hợp n chập hai với n là tổng số thành viên trong nhóm. Trên phương diện tâm lý giáo dục, việc chia sẻ kinh nghiệm cá nhân sẽ dễ dàng hơn rất nhiều nếu nó diễn ra chỉ giữa hai người bạn học. Đó cũng là lý do của việc đề ra quy tắc phân nhóm nêu trên.

Giai đoạn 2: ngoại hiện. Kiến thức được chuyển hóa từ dạng “ngầm” sang dạng “hiện” bởi các thành viên trong nhóm, để có thể được chia sẻ một cách dễ dàng đến mọi người. Công việc này có thể được thực hiện bằng nhiều cách khác nhau như mô hình hóa, lập và kiểm chứng các giả thuyết, lập luận suy diễn hay quy nạp,... thông qua hình thức đối thoại giữa các cá nhân.

Giai đoạn 3: kết hợp. Có nghĩa là tập hợp các kiến thức hiện từ các nhóm để hiệu chỉnh rồi tổng kết chúng thành kiến thức hiện của tổ chức. Trong giai đoạn này, kiến thức hiện được tái định dạng, hệ thống hóa và phổ biến đến mọi cá nhân, giúp kiến thức được chuyển tải với quy mô giữa các nhóm trong tổ chức.

Trong tiết học ôn tập kiến thức, bên cạnh việc nhắc lại kiến thức cũ (ôn thi), giáo viên cần tổ chức cho các nhóm lần lượt báo cáo trước tập thể lớp về kiến thức mà nhóm thu thập được ở các giai đoạn trước. Sau phần báo cáo, thầy và trò sẽ cùng nhau bắt tay vào việc xây dựng bài học. Kiến thức bấy giờ sẽ được thầy - trò bàn luận, phân tích, phản biện, phân loại, phối hợp, sắp xếp, … Trong đó, kiến thức ngầm nếu chưa được “ngoại hiện” bởi người học sẽ được can thiệp, xử lý bởi người dạy. Qua đó, chọn lọc được kiến thức hữu ích. Kiến thức sau khi được tổng kết sẽ được ghi nhận chính thức dưới hình thức các tài liệu lưu hành nội bộ và được phổ biến đến mọi thành viên trong lớp. Ngoài ra, kiến thức cũng cần được phổ quát với quy mô giữa các lớp.

Giai đoạn 4: tiếp thu. Đây  là quá trình mà các cá nhân lĩnh hội kiến thức (cả dạng hiện lẫn dạng ngầm mà chưa thể diễn thành dạng hiện ở hai giai đoạn trước đó) của tổ chức và biến chúng thành kiến thức ngầm của mỗi cá nhân, thông qua phương châm “học bằng cách làm”. Giai đoạn này kêu gọi sự tự giác của mỗi cá nhân. Nó có thể diễn ra ở bất cứ đâu, không nhất thiết phải ở lớp học.

Khi nghiên cứu ứng dụng mô hình trên vào giảng dạy, tác giả nhận thấy cần có một “mắt xích” nối kết giữa các giai đoạn nhằm giúp cho vòng xoắn ốc kiến thức được tiến triển thuận lợi và có thêm nhiều vòng lặp, đó là quy tắc khen, thưởng. Khi khen, sẽ tạo ra hiệu ứng tâm lý Pygmalion – hiện tượng mà khi ta càng kỳ vọng nơi ai đó (bằng cách khen chẳng hạn) thì họ càng làm tốt hơn. Còn khi thưởng, có thể gia tăng tần số xuất hiện hành vi tích cực (được mong đợi) nơi người khác bởi các tác nhân kích thích (chẳng hạn như phần thưởng).

Xem Thêm

Yên Bái: Nghiên cứu di tích Lịch sử - Văn hóa vùng hồ Thác Bà
Ngày 29/10, tại huyện Lục Yên, Liên hiệp hội tỉnh phối hợp với Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch, UBND huyện Lục Yên và Hội Khoa học Lịch sử tỉnh đã tổ chức hội thảo Nghiên cứu di tích Lịch sử - Văn hóa vùng hồ Thác Bà phục vụ nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị và phát triển khu du lịch quốc gia hồ Thác Bà.
Hướng tới một ngành chăn nuôi an toàn, hiệu quả và bền vững
Ngày 18/10 tại thành phố Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Hội Chăn nuôi Việt Nam và Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề: Áp dụng quy trình chăn nuôi an toàn sinh học và tuần hoàn nâng cao hiệu quả sản suất trong chăn nuôi trang trại nhỏ và hộ gia đình.

Tin mới

Góp ý Dự thảo Kế hoạch của Vutsa thực hiện Nghị quyết 107-NQ/CP
Mới đây, Vusta tổ chức Hội thảo Góp ý Dự thảo Kế hoạch của Liên hiệp Hội Việt Nam thực hiện Nghị quyết 107-NQ/CP ngày 09/7/2024 nhằm thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TW về công tác trí thức. Ông Phạm Ngọc Linh – Phó chủ tịch Vusta và ông Nguyễn Quyết Chiến – Tổng Thư ký Vusta chủ trì hội thảo.
Phú Yên: Giải thể 03 tổ chức Hội thành viên
UBND tỉnh Phú Yên vừa ban hành các Quyết định số 1471, 1472, 1473/ QĐ-UBND về việc giải thể 03 tổ chức Hội là thành viên của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Phú gồm: Hội Kế hoạch hoá gia đình, Hội Phụ sản và Hội Y tế thôn bản. Đây là các Hội không còn hoạt động liên tục mười hai tháng theo quy định.
Cụm thi đua số 3 tổng kết công tác năm 2024
Ngày 22/11, tại thị xã Sa Pa, Hội nghị tổng kết công tác thi đua, khen thưởng năm 2024, triển khai phương hướng nghiệm vụ năm 2025 của Cụm thi đua số 3 do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Lào Cai làm cụm trưởng đã được tổ chức.
Quảng Ngãi: Tuyên truyền chủ trương của Đảng cho trí thức
Chiều ngày 19/11, Liên hiệp Hội tỉnh đã phối hợp với Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy tổ chức hội nghị thông tin, tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước cho đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Ngãi với chủ đề: “Tình hình xung đột Israel-Hamas, Hezbollah; xung đột Nga-Ukraine. Tác động và xử lý của Việt Nam”.
Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp giảm thiểu tác động của đốt mở tại Việt Nam
Mặc dù 68% số người được khảo sát có ý thức về môi trường, 80% có ý thức về sức khỏe, nhưng vẫn thể hiện sẽ tiếp tục “đốt đồng” (đốt lộ thiên/đốt mở trong nông nghiệp), với lý do chủ yếu “vì tin có tác dụng tốt, nhanh, rẻ”. Do vậy, cần có giải pháp truyền thông phù hợp để thay đổi thói quen này.