Còn đó văn hoá làng Việt
Cùng với việc đối mặt trước làn sóng toàn cầu hoá, những năm gần đây, đất nước ta đang đứng trước đòi hỏi lớn của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá và đô thị hoá mạnh mẽ.
Và, không ít người, trong cơn lốc ấy, đang bày tỏ nỗi băn khoăn, lo ngại cho sự mất còn của văn hoá làng Việt…
Làng Việt là một thực thể khá hoàn chỉnh và có thể được coi như là môi trường tổng hợp để người nông dân thể hiện quan niệm, thái độ và xúc cảm thẩm mỹ của mình. Được cố kết một cách khá tự nhiên theo hình thể địa lý, địa dư, dân cư và theo các cơ cấu tổ chức khác (xóm ngõ, tộc họ, giáp, phe, hội…), làng Việt, đến nay lưu giữ gần như nguyên vẹn môi trường cảnh quan thiên nhiên và môi trường xã hội vốn có theo từng tính chất mà nó có (làng nông nghiệp, làng ngư nghiệp, làng nghề thủ công…). Chính vì là sản phẩm được cấu kết trên sự kết hợp nhuần nhuyễn các nền tảng gồm hoàn cảnh địa lý tự nhiên, sự phân bố dân cư, điều kiện kinh tế xã hội, hệ thống thiết chế sinh hoạt vật chất, tinh thần, tâm linh… nên văn hoá làng Việt là thực tế quan trọng biểu hiện ý nghĩa nhân sinh và tính chất thẩm mỹ của con người, mà nổi bật là tính chất thẩm mỹ truyền thống cộng đồng nơi thôn dã.
Văn hoá và thẩm mỹ truyền thống cộng đồng được thể hiện ở sự tôn trọng và giữ gìn cảnh quan văn hoá làng. Đó có thể là cảnh quan tự nhiên (sông, núi, đầm, hồ, cây xanh, cánh đồng, luỹ tre, vườn cây…), lại có thể là cảnh quan xã hội (các thiết chế đình, chùa, đền miếu, nhà văn hoá, câu lạc bộ, trường học…). Đó có thể là sự giữ gìn môi sinh trong kiến trúc nhà ở, vệ sinh đường làng ngõ xóm, lại cũng có thể là sự giữ gìn môi trường sống, an ninh trật tự của làng xã. Đó có thể là sự đảm bảo tốt cả quá trình sản xuất lẫn tiêu dùng, nâng cao chất lượng cuộc sống của con người trong làng xã, lại cũng có thể là sự đảm bảo trong lành một môi trường văn hoá tinh thần, tâm linh của con người trong cộng đồng… Các hương ước xưa và các quy ước làng văn hoá nay đều hết sức chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường sống (bảo vệ đất đai, làm thuỷ lợi, sử dụng nguồn nước, bảo vệ rừng đầu nguồn, làm phong quang đường làng ngõ xóm…). Nhờ những quy ước này mà làng xã không chỉ giữ gìn, làm đẹp cảnh quan tự nhiên, tạo cân bằng sinh thái mà qua đó, còn bộc lộ quan điểm thẩm mỹ của mình trong tạo dựng cái đẹp hài hoà với tự nhiên.
Văn hoá và thẩm mỹ truyền thống cộng đồng được thể hiện qua các mối quan hệ xã hội. Tính cộng đồng chặt chẽ là một đặc trưng của làng Việt, nhất là làng Việt Bắc Bộ. Hầu như, ở mỗi cá nhân, mọi chức năng và quyền hạn, mọi nghĩa vụ và quyền lợi đều được quy định theo một trật tự khá nghiêm ngặt, song tính hoà đồng giữa các vai trò lại được đánh giá cao vì ảnh hưởng của tính chất nền nếp chặt chẽ trong quan hệ gia đình, gia tộc. Chẳng hạn, không ít hương ước quy định rất rõ giới hạn, mức độ, tính chất trong cư xử giữa người này với người khác, khuyến khích giữ gìn thuần phong mỹ tục, khuyến khích dân làng ăn ở hoà thuận, tránh ăn gian nói dối, tránh gây thù chuốc oán. Có thể nói, dù còn có những biểu hiện trái chiều, nhưng rõ ràng môi trường văn hoá xã hội làng xã Việt truyền thống rất trong lành, yên bình. Điều này cũng bộc lộ quan niệm thẩm mỹ của người dân Việt là ưa hoà đồng, hoà thuận, bình yên.