Tướng Giáp và McNamara: Cuộc đối thoại cuối cùng

Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ McNamara vừa qua đời. Chúng tôi xin đăng lại bài viết nói về cuộc gặp cuối cùng giữa McNamara và Đại tướng Võ Nguyên Giáp năm 1997. Tít bài viết do chúng tôi đặt lại.

Đây được coi là hội thảo lần đầu tiên giữa các cựu quan chức và học giả hai nước về quan hệ Việt-Mỹ trong quá khứ. Mục đích của hội thảo là rút ra những bài học cho tương lai như thư của hai vị đại diện cho hai nước đã gửi đến hội thảo: bà Nguyễn Thị Bình và ông Bill Clinton.

Mười phút cho các nhà báo thao tác nghiệp vụ kết thúc khi ông McNamara đưa ra một đề nghị kiên quyết yêu cầu mọi nhà báo rời phòng họp.

Khi yên tĩnh trở lại, hai vị cựu bộ trưởng quốc phòng của những năm tháng chiến tranh Việt-Mỹ mới bắt tay nhau một lần nữa và trao đổi những câu xã giao của những người đã từng quen biết, không còn dè dặt, thăm dò lẫn nhau như câu chuyện tập thể dục buổi sáng tại cuộc gặp đầu tiên hồi tháng 11/1995 tại nhà khách Bộ Quốc Phòng.

Về phía Mỹ, ông McNamara ưu tiên giới thiệu hai trong số 52 vị thành viên phía Mỹ (gồm 6 cựu quan chức, 6 học giả và 40 quan sát viên)đólà tướng Villiam Smith-nguyên trợ lý đặc biệt cho tổng tham mưu trưởng liên quân Mỹ Maxwell Taylo-và ông Chester Cooper-nguyên là nhà phân tích khu vực Đông Nam Á, thành viên Hội đồng an ninh quốc gia và là trợ lý chính cho nhà thương lượng W.A.AHarriman.

Là người không tham gia cuộc hội thảo, đại tướng Võ Nguyên Giáp mở đầu bằng những lời hoan nghênh và cho rằng cần có nhiều cuộc hội thảo nữa để tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau hướng tới tương lai hòa bình, hợp tác trên cơ sở bình đẳng đôi bên cùng có lợi.

Tôi là quân nhân, tôi nói thẳng

Nói về chiến tranh ở Việt Nam, người Mỹ hay nói đến giới hạn của sự dính líu là từ 1961-1969, đại tướng cho rằng như thế là chưa đủ, từ năm 1950, Mỹ đã can thiệp vào cuộc chiến tranh Đông Dương, đến Điện Biên Phủ, 80% chiến phí của Mỹ.

Thực chất sự dính líu của Mỹ vào chiến tranh Việt Nam dưới hình thức và mức độ khác nhau phải là phần tư thế kỷ, từ 1950-1975. Bị chi phối bởi “học thuyết domino”, Mỹ cho Việt Nam là một vị trí quan trọng liên quan đến an toàn của mình, cho nên Kennedy coi Việt Nam là trọng điểm để tiêu diệt phong trào giải phóng dân tộc và đến Johnson thì phát động chiến tranh ra miền Bắc và đổ vào miền Nam.

Trở lại vụ vịnh Bắc Bộ (2 đến 5/8/1964) và trận Pleiku (6/2/1965), phía Mỹ đặt câu hỏi ai ra lệnh và khi ra lệnh có nghĩ đến phản ứng của Mỹ ra sao? Đại tướng Võ Nguyên Giáp nói rằng việc này ông đã nói trong cuộc gặp mặt lần trước, nhưng vấn đề đơn giản là lúc bấy giờ bộ đội Việt Nam ở miền Nam cũng như hải quân ở miền Bắc được lệnh lúc nào quân địch xâm phạm, tiến vào lãnh thổ thì phải đánh. Tôi là quân nhân, nếu các ngài đồng ý, tôi nói thẳng rằng: “Chính sách mở rộng chiến tranh (của Mỹ) quyết định rồi nhưng phải tìm một cái cớ đưa ra quốc hội!”

Ông McNamara bật dậy, ngắt lời: “Xin lỗi đại tướng, ngài nói không đúng”.

Đại tướng bình thản nói: “Ngài đánh chúng tôi trước khi có trận Pleiku, vả lại trận này cũng như trận đánh tàu Maddox chỉ là hoạt động địa phương. Còn phản ứng của chúng tôi là chuyển cả miền Bắc vào tình trạng chiến tranh để bảo vệ miền Bắc và đánh thắng chiến tranh không quân của Mỹ”.

Từ "lo sợ" không có trong tư duy quân sự Việt Nam

Phía Mỹ đưa ra câu hỏi: “Những hành động quân sự nào của Mỹ làm tướng Giáp lo sợ nhất, vào thời điểm nào?”

Đại tướng cười và vui vẻ nói: “Chúng tôi trả lời là từ “lo sợ” không có trong tư duy quân sự của chúng tôi, bởi vì với chúng tôi, không có gì quý hơn độc lập tự do và chúng tôi luôn tin tưởng là sẽ thắng”.

Phía Mỹ đưa ra câu hỏi: “Nhìn lại quá khứ, tướng Giáp đánh giá thế nào về thành công và thất bại của cuộc tổng tiến công Mậu Thân?”

Đại tướng nói rằng: “Sức mạnh của Mỹ tuy lớn nhưng có những hạn chế cơ bản. Ví như kỵ binh bay mạnh ở chỗ cơ động nhưng đối với chúng tôi thì cơ động nhất là lực lượng tại chỗ, quân Mỹ đến đâu là đã có lực lượng của chúng tôi ở chỗ đó… Còn về tổng tiến công Mậu Thân, mục đích của chúng tôi là làm sao cho Mỹ rút. Về cách đánh mà nói thì đợt một thắng lợi lớn.

Chiến tranh nhìn chung là chiến lược tổng hợp. Mục tiêu của chúng tôi là Mỹ phải chấm dứt leo thang, ngồi lại đàm phán. Chúng tôi đã buộc được Mỹ phải kí hiệp định Paris, chỉ có điều chúng tôi không dự kiến đầy đủ là Nixon lật lọng đến thế. Sắp kí rồi thì lại ném bom B52. Nhưng chúng tôi đã thắng. Đó là thắng lợi của ai? Của nhân dân Việt Nam, đồng thời cũng là của các lực lượng tiến bộ, yêu chuộng hòa bình, trong đó có người Mỹ chống lại chiến tranh của người Mỹ ở Việt Nam”.

Các ngài nên đọc Nguyễn Trãi

Phía Mỹ nhận định rằng Mỹ không thắng được Việt Nam là do Mỹ không hiểu Việt Nam và bỏ qua nhiều cơ hội để chấm dứt sự dính líu vào cuộc chiến tranh Việt Nam. Nhưng, về phía Việt Nam thì sao, có cơ hội nào bị bỏ lỡ không?

Câu trả lời của đại tướng là: “Chúng tôi không bỏ qua một cơ hội nào”. Ông McNamara ngắt lời: “Cái đó cần phải bàn lại…”

Đại tướng đáp: “Mỹ xâm lược Việt Nam là sai lầm. Mỹ không hiểu Việt Nam. Chúng tôi là dân tộc có tinh thần bất khuất hàng ngàn năm chống giặc ngoại xâm, nhưng rất mong muốn hòa bình. Thế kỉ XV, sau khi đánh thắng quân Minh, đã từng có một lời tuyên bố kết thúc bằng hai câu:

Mở nền thái bình muôn thuở

Tắt muôn đời chiến tranh

Đó là bài Phú núi Chí Linh của Nguyễn Trãi. Các ngài nên đọc bài đó. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tìm ra con đường cứu nước và phát triển học thuyết quân sự độc đáo Việt Nam động viên chiến tranh do dân, vì dân nên đánh thắng”.

Nước nhỏ có vai trò nước nhỏ

Về quan hệ giữa Việt Nam và các nước lớn trong chiến tranh, đại tướng nhắc lại nhiều lần: “nước lớn có vai trò của nước lớn, nhưng tôi muốn nhắc lại với ngài rằng: Nước nhỏ cũng có vai trò của nước nhỏ. Danh dự, sức mạnh độc lập-tự do. Sức mạnh văn hóa của một nước không do số km2 quy định.

Trong quá khứ Liên Xô và Trung Quốc đã giúp đỡ Việt Nam nhiều trong chiến tranh, nhưng Mỹ đã sai lầm khi tìm giải pháp quyết định cho cuộc chiến tranh này ở những cuộc thương lượng với những nước lớn đó. Ngày nay, muốn xây dựng một trật tự thế giới mới thì các dân tộc phải bình đẳng, G7, G8, được, nhưng nếu không tính đến các nước nhỏ thì không bao giờ trên thế giới có hòa bình và ổn định phát triển”.

Kết thúc câu trả lời cho những câu hỏi phía Mỹ đặt ra, Đại tướng nói: “Tôi mong rằng những quan điểm tôi suy nghĩ đã lâu, bây giờ tôi…rất ngắn sẽ giúp cho việc xây dựng mối quan hệ Việt – Mỹ. Do vị trí địa lý chính trị và vai trò của Việt Nam gắn liền với văn hóa lịch sử của nó, quan hệ Việt – Mỹ sẽ góp phần vào sự ổn định khu vực và thế giới. Tôi nhất trí với ngài McNamara là không có nước nào có thể áp đặt được ý định của mình cho các dân tộc khác, nhất là với Việt Nam. Phải tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi”.

Vị tướng tôi đánh giá cao nhất là vị tướng của nhân dân

Sau câu hỏi của tướng Smith bằng cách nào Việt nam đối phó được với những vũ khí hiện đại của Mỹ, một câu hỏi được đặt ra: Vị tướng nào trong chiến tranh được tướng Giáp đánh giá cao nhất?

Đại tướng trả lời: “Quân đội nhân dân Việt Nam ở cả miền Bắc và Nam, như chủ tịch Hồ Chí Minh nói, là một quân đội anh hùng của một dân tộc anh hùng có tinh thần quyết chiến cao, thông minh và sáng tạo. Còn vị tướng dù có công lao lớn đến đâu cũng như giọt nước trong biển cả. Chỉ có nhân dân Việt Nam là người đánh thắng Mỹ. Các ngài gọi tôi là vị tướng thần thoại, nhưng tôi tự nghĩ tôi bình đẳng với những người lính của mình. Tôi hoàn thành nhiệm vụ cũng như những người lính hoàn thành nhiệm vụ. Trên bình diện nhiệm vụ thì tôi cũng là người lính bình đẳng, cho nên tôi rất tôn trọng người lính. Còn các ngài muốn hỏi tôi rằng tướng ngụy nào tôi để ý đến nhất thì sự đánh giá ấy nên hỏi bộ tư lệnh quân đội Mỹ”.

Hôm nay, ngài lại thắng lớn về thời gian

Người phát biểu cuối cùng của cuộc gặp mặt là ông Chester Cooper-vị tướng thành viên Hội đồng An ninh quốc gia thời chiến tranh của Mỹ: “Thưa ngài, tôi thán phục ngài từ 20 năm về trước, nay tôi cũng vẫn thán phục ngài và chắc các bạn tôi ở đây cũng vậy. Chúng tôi sang đây với tinh thần suy tư cởi mở và sẵn sáng muốn tìm hiểu dân tộc Việt Nam. Chúng tôi học hỏi được rất nhiều. Bài thuyết trình của ngài cũng nhắn nhủ chúng tôi rất nhiều điều”.

Đại tướng bình luận: “Các ngài chưa hiểu hết đâu". Ông Chester Cooper: “Chính vì vậy chúng tôi sẽ tiếp tục cuộc tìm hiểu này và hy vọng lần sau chúng tôi sẽ trình bày để ngài hiểu hơn về nước Mỹ chúng tôi. Chúng tôi sẽ nhớ mãi ngày hôm nay”.

Lúc chia tay, đại tướng Võ Nguyên Giáp bắt tay ông McNamara: “Bắt tay một người dũng cảm và có thiện chí”.

Cuộc gặp mặt kết thúc mà không thực hiện được một dự kiến tất cả sẽ chụp một bức ảnh chung, bởi vì dự tính cuộc gặp mặt chỉ diễn ra dưới một tiếng đồng hồ thì đã kéo dài thêm gần 30 phút. Ông McNamara và tướng Smith vội vã trở về khách sạn để ra sân bay kịp trở về nước.

Trong suốt cuộc gặp mặt, cựu bộ trưởng McNamara không trình bày nhiều, nhưng luôn tỏ ra sốt ruột về thời gian, thỉnh thoảng ông lại ngắt lời đại tướng với câu xin lỗi lịch sự nhưng không giấu được sự sốt ruột vì muốn dành thêm thời gian để các thành viên của mình trình bày quan điểm. Nhưng thản nhiên và cũng rất lịch sự, đại tướng chủ động giành phần lớn thời gian để phát biểu quan điểm của mình. Không giữ được kiên nhẫn ông McNamara thốt lên: “Thế là ngài đã thắng về thời gian rồi”. Đại tướng lập luận: “Các ngài đã thua vì chưa hiểu, muốn hiểu nên lắng nghe”.