Liên hiệp các hội và khoa học kỹ thuật Việt Nam
Thứ hai, 27/02/2023 00:34 (GMT+7)

Trần Đại Nghĩa với sự lựa chọn đúng đắn trước thời cuộc lịch sử

Có thể gọi lớp thế hệ trí thức đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là “lớp trí thức tinh hoa và độc bản” (không có phiên bản thứ 2) về nhân cách và tài năng. GS Trần Đại Nghĩa của chúng ta là ngọn cờ trong lớp trí thức tinh hoa ấy.

tm-img-alt

GS. Trần Đại Nghĩa (đeo kính) và Đại tướng Võ Nguyên Giáp (Bên phải) tại Triển lãm vũ khí của ngành quân giới, năm 1950.

Nhìn lại giai đoạn 1930 - 1945, nền giáo dục Nho học suy vi mà như Ngô Tất Tố đã miêu tả trong tác phẩm “Lều chõng” . Còn Vũ Đình Liên trong bài thơ “Ông đồ” đã phải luyến tiếc, xót xa thốt lên: “Những người muôn năm cũ/Hồn ở đâu bây giờ?”.

Nền giáo dục Tây học (học văn hóa Pháp và khoa học kỹ thuật phương Tây) lên ngôi. Học sinh đua nhau thi tú tài Tây để tìm học bổng sang Pháp du học. Trường hợp của GS Trần Đại Nghĩa nằm trong trào lưu Tây học.

Lớp trí thức này đa số là xuất thân từ “tầng lớp khá giả” (tầng lớp trên) có điều kiện tài chính, một số gia đình có truyền thống khoa bảng thì cố gắng xoay xở cho con theo học để tìm cơ hội lập thân, thoát nghèo.

Số lượng trí thức giai đoạn này không nhiều (khoảng trên dưới 250 người có trình độ đại học, còn giáo sư, tiến sĩ thì chỉ đếm vài ba lượt trên đầu ngón tay, tập trung vào một số ngành nghề phục vụ cho bộ máy chính quyền và để thực hành kiếm sống, chủ yếu là y dược, luật khoa, canh nông, công chính, sư phạm.

Lớp trí thức Tây học có phông văn hoá khá rộng, được thi tuyển kỹ càng, được đào tạo cơ bản, nên đại đa số là đích thực người có tài cao, nhân cách đáng kính, giàu lòng yêu nước và tự tôn dân tộc.

Do địa vị xã hội nên họ có điều kiện giao lưu và tiếp xúc với văn hóa và kỹ thuật phương Tây, đã sớm nhận ra học tập để tiến thân để lập nghiệp là phải đi theo con đường Tây học (học tập văn hóa và khoa học kỹ thuật phương Tây). Nhưng dù theo “Tây học” họ vẫn chịu ảnh hưởng truyền thống “Nho học” và quay sang tìm những tinh tuý của phương Đông để làm giàu kiến thức. Họ có thể: “Cầm bút lông viết chữ Hán thơ Đường, thơ Nguyễn Trãi, thơ Nguyễn Du; cầm bút sắt viết chữ Pháp và bàn luận về Montesquieu về Voltaire về Rousseau bằng tiếng Pháp. Họ là những người “nói tiếng Pháp thạo hơn tiếng mẹ đẻ”. Ví dụ trường hợp của Tạ Quang Bửu, Nguyễn Khắc Viện là một điển hình.

Lớp trí thức Tây học ở trong tình thế bị ràng buộc “chịu ơn” mẫu quốc Pháp về kinh tế (học bổng) và một số chế độ ưu đãi trong quá trình theo học như chế độ ăn ở, đi lại, khám chữa bệnh, tuyển dụng vào ngạch quan chức và công chức có chế độ lương bổng cao v.v...

Nhưng một nghịch lý là mẫu quốc Pháp lại đang đô hộ Việt Nam. Sẵn có dòng máu yêu nước Lạc Hồng, phương châm của lớp thanh niên trí thức này “Dân tộc phải được giải phóng” . Vậy, sự ràng buộc “chịu ơn mẫu quốc” chỉ còn là thứ yếu. Khi có điều kiện chín muồi: một chính đảng cách mạng lãnh đạo, một lãnh tụ anh minh, họ sẽ lựa chọn đứng vào đội ngũ toàn dân đấu tranh giải phóng dân tộc.

GS Trần Đại Nghĩa cũng là một bậc trí thức như vậy. Xuất thân từ một gia đình cha là nhà giáo có tư tưởng cấp tiến, mẹ và chị gái làm nông tần tảo nuôi con và em ăn học. Sau khi ông đậu tú tài bản xứ (Việt) thì thi đậu tiếp tú tài Tây (tú tài mẫu quốc) và tìm được học bổng du học Pháp qua sự giúp đỡ của nhà báo Dương Văn Ngưu. Năm 1935 lấy bằng kỹ sư, sau đó lần lượt lấy bằng cử nhân toán Đại học Bách khoa Paris, Đại học Mỏ, Đại học Điện, Đại học Sorbone, Đại học Cầu đường, rồi ra làm việc tại Trường quân sự hàng không Pháp. Năm 1942 sang Đức làm việc tại Xưởng chế tạo vũ khí. Năm 1945, chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, ông trở lại Pháp và gặp Bác Hồ rồi được Bác đưa về nước phục vụ kháng chiến từ cuối năm 1946. Giáo sư đã mất 11 năm (1935 – 1946) tích lũy kiến thức để nuôi chí lớn.

Bởi vậy, khi Cách mạng tháng Tám 1945 nổ ra, tuyệt đại đa số trí thức đã tham gia theo nhiều hình thức khác nhau, vị trí khác nhau, góp phần vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, lập nên nước Việt Nam mới, với nền Cộng hòa Dân chủ mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đứng đầu là Hồ Chủ tịch.

Nhà trí thức Trần Đại Nghĩa đã có sự lựa chọn đúng đắn trước bước ngoặt lịch sử là ngay sau ngày ký Tạm ước Pháp - Việt (Fontainebleau) 14- 9- 1946, kỹ sư Trần Đại Nghĩa, bác sĩ Trần Hữu Tước, kỹ sư Võ Quý Huân đã lên tàu thủy theo Hồ Chủ tịch về nước tham gia kháng chiến với “ gia tài 2 tấn sách” sẵn sàng bỏ lại nước Pháp cuộc sồng đầy đủ tiện nghi với mức lương 500 francs/tháng (tương đương 22 lạng vàng thời điểm 1946) để về Việt Nam, tham gia kháng chiến.

GS. TSKH Phan Đình Diệu đã viết tặng GS Trần Đại Nghĩa bài thơ Nghĩa lớn với câu mở đầu “Nghĩa lớn tìm về với nước non”. Đây là sự lựa chọn đúng đắn trước thời cuộc, trước vận mệnh đất nước của GS Trần Đại Nghĩa. Sau đó lần lượt các trí thức lớn trở về phục vụ đất nước như: Đặng Văn Ngữ, Trần Đức Thảo, Lê Tâm, Lê Văn Thiêm, Hoàng Xuân Nhị, Lương Định Của, Phạm Huy Thông, Nguyễn Khắc Viện, Lâm Ngọc Huấn, Đặng Chấn Liêu, Võ Đình Quỳnh, Võ Đình Bông …và một số trí thức khác không kể hết ở đây.

Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện viết bài trên báo Tổ quốc số 394 giới thiệu trí thức Việt Nam với bạn bè quốc tế về “sự lựa chọn” của trí thức Việt Nam như sau: “Năm 1956, bác sĩ Trần Hữu Tước (người cùng với KS Trần Đại Nghĩa, KS Võ Quý Huân được Bác Hồ đưa về nước năm 1946) sang Paris trong phái đoàn đại học để lập lại quan hệ giữa đại học Hà Nội và đai học Paris. Có người đã hỏi ông: “Lựa chọn tự do bỏ Việt Nam để ở lại Pháp không ?” Bác sĩ Tước đã trả lời gọn một câu: “Tự do tôi đã lựa chọn 10 năm về trước rồi”.

tm-img-alt

Báo Tổ quốc số tháng 6/ 1988 đăng bài“Liên hiệp các hội KHKT Việt Nam” của GS. Trần Đại Nghĩa

Như vậy, sự lựa chọn đúng đắn này là “mẫu số chung của thế hệ trí thức Tây học”. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, họ đã trở thành lớp trí thức cách mạng đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà GS Trần Đại Nghĩa, GS Trần Hữu Tước, KS Võ Quý Huân là 3 gương mặt sáng ngời và tiêu biểu trên chuyến tàu về nước cùng Bác Hồ cuối năm 1946.

Tiếp đến là những trí thức lớn như: Nguyễn Xiển, Hoàng Minh Giám, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Tấn Gi Trọng, Nghiêm Xuân Yêm, Tạ Quang Bửu, Hồ Đắc Di, Đặng Vũ Hỷ, Tôn Thất Tùng, Đỗ Xuân Hợp, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Xuân Nguyên, Đặng Văn Chung, Đỗ Tất lợi, Phan Anh, Nguyễn Cao Luyện, Đặng Phúc Thông, Đặng Thai Mai, Trần Văn Giàu, Hoàng Đạo Thúy, Ngụy Như Kom Tum, …. là những viên gạch nền móng, là những máy cái đào tạo nên thế hệ trí thức cách mạng kế cận. Có thể gọi lớp thế hệ trí thức đầu tiên của nước VNDCCH là “lớp trí thức tinh hoa và độc bản” (không có phiên bản thứ 2) về nhân cách và tài năng. GS Trần Đại Nghĩa của chúng ta là ngọn cờ trong lớp trí thức tinh hoa ấy./.

Xem Thêm

Người ươm mầm khoa học kỹ thuật Việt Nam
Giáo sư, viện sĩ Vũ Tuyên Hoàng, Nhà khoa học, Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới. Giải thưởng Hồ Chí Minh , giải thưởng Lúa thế giới; Nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam.
Nghĩa lớn!
GS.VS Trần Đại Nghĩa, nhà khoa học lớn, người đặt nền móng cho ngành khoa học kỹ thuật quân sự Việt Nam, Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam, Chủ tịch đầu tiên của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Chủ nhiệm Báo Khoa học và Đời sống.
Giáo sư Trần Đại Nghĩa: ba cách tiếp cận đặc sắc
GS Trần Đại Nghĩa là một nhân vật lịch sử. Một vị tướng được phong trong 10 thiếu tướng đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; Một nhà khoa học với những công trình nghiên cứu và chế tạo vũ khí để đương đầu với những cường quốc khoa học và quân sự. Một con người đã từ bỏ sự nghiệp khoa học và cuộc sống đủ đầy ở phương Tây để trở về đóng góp cho cuộc kháng chiến của dân tộc trong thế kỷ 20.
Nhớ lại kỉ niệm với Giáo sư Trần Đại Nghĩa!
Đêm trước ngày Đại hội Liên hiệp hội TP. Hồ Chí Minh lần thứ nhất (1986), GS. Trần Đại Nghĩa có vẻ ưu tư lắm và dường như không ngủ được, Ông gọi tôi sang phòng, pha một ấm trà, hai thầy trò nói chuyện với nhau đến rất khuya. Câu chuyện bắt đầu từ viêc sửa sang, chỉnh lý lại 2 bài phát biểu để ông và tôi ngày mai sẽ đọc tại Đại hội. Sau đó là những câu chuyện về khoa học và đất nước…
Hồn quê: Tác phẩm tranh xuất sắc làm từ bẹ chuối
Tranh làm từ bẹ chuối là ý tưởng sáng tạo độc đáo của em Phan Tuấn Khang, Trường THPT Nguyễn Văn Côn (huyện Gò Công Đông). Sản phẩm vừa đoạt giải Ba Cuộc thi sáng tạo thanh, thiếu niên và nhi đồng tỉnh Tiền Giang lần thứ XIV (2021 – 2022), vừa giải Ba Cuộc thi sáng tạo thanh, thiếu niên và nhi đồng toàn quốc.
Phát triển Liên hiệp Hội Việt Nam vững mạnh
Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam hiện có 93 Hội ngành toàn quốc, 63 Liên hiệp Hội tỉnh, thành phố; 607 tổ chức KH&CN trực thuộc; 03 đơn vị thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam, ông Phạm Quang Thao – Phó chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam cho biết tại Hội nghị Hội đồng Trung ương Liên hiệp Hội Việt Nam lần thứ 5 (khóa VIII).
Người đặt nền móng xây dựng Liên hiệp Hội Việt Nam
Hướng tới kỷ niệm 40 năm ngày thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và Kĩ thuật Việt Nam - Liên hiệp Hội Việt Nam (26/3/1983-26/3/2023), vusta.vn trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc về cuộc đời và sự nghiệp Giáo sư, viện sĩ Trần Đại Nghĩa - Người đặt nền móng, Chủ tịch đầu tiên của Liên hiệp Hội Việt Nam (nhiệm kỳ 1983-1988).
5 con người với 2 sự tôn vinh
Ngày 22/4/2021 tại Hà Nội, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đã truy tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kì đổi mới cho cố GS VS Vũ Tuyên Hoàng – Nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam;

Tin mới

Đắk Lắk: Triển khai Cuộc thi sáng tạo dành cho thanh thiếu niên, nhi đồng lần thứ 11
Cuộc thi do Liên hiệp hội tỉnh cùng Sở Khoa học và Công nghệm, Sở Giáo dục và Đào tạo, Tỉnh Đoàn Đắk Lắk phối hợp thực hiện. Cuộc thi dành cho đối tượng là tất cả các em thanh thiếu niên, nhi đồng trong tỉnh từ 6 – 18, khuyến khích các em nhỏ tuổi, vùng sâu, vùng xa tham gia.
Tiền Giang: Đổi mới việc phân bổ giải thưởng Cuộc thi lần thứ XV
Điểm mới so với những lần tổ chức Cuộc thi sáng tạo dành cho thanh, thiếu niên và nhi đồng (gọi tắt là Cuộc thi) cấp tỉnh trước đây là kể từ Cuộc thi lần thứ XV (2022 – 2023), cơ cấu và số lượng giải thưởng không phân bổ đều cho các huyện, thị, thành mà dựa trên số lượng mô hình, sản phẩm thực tế tham dự của mỗi địa phương.
Trọng trí thức là thuộc tính của Đảng ta
Đất nước Việt Nam đang có một cơ đồ lớn để có thể thực hiện khát vọng đưa dân tộc đi tới phồn vinh. Hơn bao giờ hết chúng ta phải đủ khả năng biến tất cả những gì người Việt Nam có thành lợi thế trong sự nghiệp toàn cầu hóa, đưa đất nước đi lên. Trong sự nghiệp vĩ đại này, đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của một đảng chính trị đầy trí tuệ sẽ đóng vai trò cực kỳ quan trọng.
Tiềm lực của trí thức người Việt Nam ở nước ngoài đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước
Hướng tới kỷ niệm 40 năm thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam - LHHVN (26/3/1983 - 26/3/2023), Hội thảo “Trí thức người Việt Nam ở nước ngoài tham gia xây dựng và phát triển đất nước” được LHHVN tổ chức vào chiều ngày 23/3/2023 tại Hà Nội.
Một số kiến nghị chính sách, pháp luật về đội ngũ trí thức khoa học công nghệ
Trí thức được đề cập trong Nghị quyết 27 của Trung ương được định nghĩa như sau: “Trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”.
Duyên nợ với Vusta
Hơn 20 năm trước, khi còn ngồi trên ghế giảng đường đại học, tôi nhận học bổng của Vusta, nhưng chưa biết rằng sau này tôi đã gắn bó hơn nửa thời gian công tác đầy duyên nợ.
Đắk Lắk: Triển khai Cuộc thi sáng tạo lần thứ 11 - năm 2023
Cuộc thi do Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật tỉnh cùng Sở Khoa học và Công nghệm, Sở Giáo dục và Đào tạo, Tỉnh Đoàn Đắk Lắk phối hợp thực hiện. Cuộc thi dành cho đối tượng là tất cả các em thanh thiếu niên, nhi đồng trong tỉnh từ 6 – 18, khuyến khích các em nhỏ tuổi, vùng sâu, vùng xa tham gia.
Thanh Hóa: Đoàn công tác của Liên hiệp hội Thanh Hóa thăm, làm việc với Liên hiệp hội Quảng Ngãi
Thực hiện Chương trình công tác năm 2023, ngày 17/3/2023, tại văn phòng Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật (Liên hiêp hội) Quảng Ngãi, đoàn công tác Liên hiệp hội Thanh Hóa do đồng chí Nguyễn Văn Phát - Chủ tịch Liên hiệp hội Thanh Hóa - làm trưởng đoàn, đã có cuộc làm việc với Liên hiệp hội Quảng Ngãi.
Khẳng định vị trí, vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam
Ngày 20/3, tại Hà Nội, Liên hiệp Hội Việt Nam gặp gỡ báo chí công bố Lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Bác Hồ gặp mặt đội ngũ trí thức (18/5/1963 - 18/5/2023) và 40 năm Ngày thành lập Liên hiệp Hội Việt Nam (26/3/1983 - 26/3/2023). Chủ trì buổi họp có PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó Chủ tịch, đồng chí Phạm Hữu Duệ, Trưởng Ban Tổ chức và Chính sách Hội, Lê Thanh Tùng, Trưởng Ban TT&PBKT LHHVN.
Phê duyệt dự án Đồng quản lý đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân khu vực quy hoạch bảo tồn Vọc gáy trắng
Dự án “Đồng quản lý đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân khu vực quy hoạch bảo tồn Vọoc gáy trắng tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, Việt Nam” do Trung tâm Nghiên cứu Quản trị Tài nguyên vùng cao thực hiện với nguồn kinh phí viện trợ nước ngoài không hoàn lại 192.473 USD từ tổ chức Botanic Gardens Conservation International - Tổ chức Bảo tồn Vườn thực vật quốc tế, quốc tịch Anh.
Phú Yên: Phát động hưởng ứng Ngày quyền của người tiêu dùng Việt Nam
Sáng 15/3, tại siêu thị Co.op Mart Tuy Hòa, Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tỉnh Phú Yên phối hợp Sở Công Thương Tỉnh tổ chức Lễ phát động hưởng ứng Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam 15/3/2023 và hoạt động kết nối, tiêu thụ sản phẩm đặc trưng, sản phẩm OCOP của tỉnh với người tiêu dùng.