Liên hiệp các hội và khoa học kỹ thuật Việt Nam
Thứ hai, 27/02/2023 00:34 (GMT+7)

Trần Đại Nghĩa với sự lựa chọn đúng đắn trước thời cuộc lịch sử

Có thể gọi lớp thế hệ trí thức đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là “lớp trí thức tinh hoa và độc bản” (không có phiên bản thứ 2) về nhân cách và tài năng. GS Trần Đại Nghĩa của chúng ta là ngọn cờ trong lớp trí thức tinh hoa ấy.

tm-img-alt

GS. Trần Đại Nghĩa (đeo kính) và Đại tướng Võ Nguyên Giáp (Bên phải) tại Triển lãm vũ khí của ngành quân giới, năm 1950.

Nhìn lại giai đoạn 1930 - 1945, nền giáo dục Nho học suy vi mà như Ngô Tất Tố đã miêu tả trong tác phẩm “Lều chõng” . Còn Vũ Đình Liên trong bài thơ “Ông đồ” đã phải luyến tiếc, xót xa thốt lên: “Những người muôn năm cũ/Hồn ở đâu bây giờ?”.

Nền giáo dục Tây học (học văn hóa Pháp và khoa học kỹ thuật phương Tây) lên ngôi. Học sinh đua nhau thi tú tài Tây để tìm học bổng sang Pháp du học. Trường hợp của GS Trần Đại Nghĩa nằm trong trào lưu Tây học.

Lớp trí thức này đa số là xuất thân từ “tầng lớp khá giả” (tầng lớp trên) có điều kiện tài chính, một số gia đình có truyền thống khoa bảng thì cố gắng xoay xở cho con theo học để tìm cơ hội lập thân, thoát nghèo.

Số lượng trí thức giai đoạn này không nhiều (khoảng trên dưới 250 người có trình độ đại học, còn giáo sư, tiến sĩ thì chỉ đếm vài ba lượt trên đầu ngón tay, tập trung vào một số ngành nghề phục vụ cho bộ máy chính quyền và để thực hành kiếm sống, chủ yếu là y dược, luật khoa, canh nông, công chính, sư phạm.

Lớp trí thức Tây học có phông văn hoá khá rộng, được thi tuyển kỹ càng, được đào tạo cơ bản, nên đại đa số là đích thực người có tài cao, nhân cách đáng kính, giàu lòng yêu nước và tự tôn dân tộc.

Do địa vị xã hội nên họ có điều kiện giao lưu và tiếp xúc với văn hóa và kỹ thuật phương Tây, đã sớm nhận ra học tập để tiến thân để lập nghiệp là phải đi theo con đường Tây học (học tập văn hóa và khoa học kỹ thuật phương Tây). Nhưng dù theo “Tây học” họ vẫn chịu ảnh hưởng truyền thống “Nho học” và quay sang tìm những tinh tuý của phương Đông để làm giàu kiến thức. Họ có thể: “Cầm bút lông viết chữ Hán thơ Đường, thơ Nguyễn Trãi, thơ Nguyễn Du; cầm bút sắt viết chữ Pháp và bàn luận về Montesquieu về Voltaire về Rousseau bằng tiếng Pháp. Họ là những người “nói tiếng Pháp thạo hơn tiếng mẹ đẻ”. Ví dụ trường hợp của Tạ Quang Bửu, Nguyễn Khắc Viện là một điển hình.

Lớp trí thức Tây học ở trong tình thế bị ràng buộc “chịu ơn” mẫu quốc Pháp về kinh tế (học bổng) và một số chế độ ưu đãi trong quá trình theo học như chế độ ăn ở, đi lại, khám chữa bệnh, tuyển dụng vào ngạch quan chức và công chức có chế độ lương bổng cao v.v...

Nhưng một nghịch lý là mẫu quốc Pháp lại đang đô hộ Việt Nam. Sẵn có dòng máu yêu nước Lạc Hồng, phương châm của lớp thanh niên trí thức này “Dân tộc phải được giải phóng” . Vậy, sự ràng buộc “chịu ơn mẫu quốc” chỉ còn là thứ yếu. Khi có điều kiện chín muồi: một chính đảng cách mạng lãnh đạo, một lãnh tụ anh minh, họ sẽ lựa chọn đứng vào đội ngũ toàn dân đấu tranh giải phóng dân tộc.

GS Trần Đại Nghĩa cũng là một bậc trí thức như vậy. Xuất thân từ một gia đình cha là nhà giáo có tư tưởng cấp tiến, mẹ và chị gái làm nông tần tảo nuôi con và em ăn học. Sau khi ông đậu tú tài bản xứ (Việt) thì thi đậu tiếp tú tài Tây (tú tài mẫu quốc) và tìm được học bổng du học Pháp qua sự giúp đỡ của nhà báo Dương Văn Ngưu. Năm 1935 lấy bằng kỹ sư, sau đó lần lượt lấy bằng cử nhân toán Đại học Bách khoa Paris, Đại học Mỏ, Đại học Điện, Đại học Sorbone, Đại học Cầu đường, rồi ra làm việc tại Trường quân sự hàng không Pháp. Năm 1942 sang Đức làm việc tại Xưởng chế tạo vũ khí. Năm 1945, chiến tranh thế giới thứ 2 kết thúc, ông trở lại Pháp và gặp Bác Hồ rồi được Bác đưa về nước phục vụ kháng chiến từ cuối năm 1946. Giáo sư đã mất 11 năm (1935 – 1946) tích lũy kiến thức để nuôi chí lớn.

Bởi vậy, khi Cách mạng tháng Tám 1945 nổ ra, tuyệt đại đa số trí thức đã tham gia theo nhiều hình thức khác nhau, vị trí khác nhau, góp phần vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, lập nên nước Việt Nam mới, với nền Cộng hòa Dân chủ mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đứng đầu là Hồ Chủ tịch.

Nhà trí thức Trần Đại Nghĩa đã có sự lựa chọn đúng đắn trước bước ngoặt lịch sử là ngay sau ngày ký Tạm ước Pháp - Việt (Fontainebleau) 14- 9- 1946, kỹ sư Trần Đại Nghĩa, bác sĩ Trần Hữu Tước, kỹ sư Võ Quý Huân đã lên tàu thủy theo Hồ Chủ tịch về nước tham gia kháng chiến với “ gia tài 2 tấn sách” sẵn sàng bỏ lại nước Pháp cuộc sồng đầy đủ tiện nghi với mức lương 500 francs/tháng (tương đương 22 lạng vàng thời điểm 1946) để về Việt Nam, tham gia kháng chiến.

GS. TSKH Phan Đình Diệu đã viết tặng GS Trần Đại Nghĩa bài thơ Nghĩa lớn với câu mở đầu “Nghĩa lớn tìm về với nước non”. Đây là sự lựa chọn đúng đắn trước thời cuộc, trước vận mệnh đất nước của GS Trần Đại Nghĩa. Sau đó lần lượt các trí thức lớn trở về phục vụ đất nước như: Đặng Văn Ngữ, Trần Đức Thảo, Lê Tâm, Lê Văn Thiêm, Hoàng Xuân Nhị, Lương Định Của, Phạm Huy Thông, Nguyễn Khắc Viện, Lâm Ngọc Huấn, Đặng Chấn Liêu, Võ Đình Quỳnh, Võ Đình Bông …và một số trí thức khác không kể hết ở đây.

Bác sĩ Nguyễn Khắc Viện viết bài trên báo Tổ quốc số 394 giới thiệu trí thức Việt Nam với bạn bè quốc tế về “sự lựa chọn” của trí thức Việt Nam như sau: “Năm 1956, bác sĩ Trần Hữu Tước (người cùng với KS Trần Đại Nghĩa, KS Võ Quý Huân được Bác Hồ đưa về nước năm 1946) sang Paris trong phái đoàn đại học để lập lại quan hệ giữa đại học Hà Nội và đai học Paris. Có người đã hỏi ông: “Lựa chọn tự do bỏ Việt Nam để ở lại Pháp không ?” Bác sĩ Tước đã trả lời gọn một câu: “Tự do tôi đã lựa chọn 10 năm về trước rồi”.

tm-img-alt

Báo Tổ quốc số tháng 6/ 1988 đăng bài“Liên hiệp các hội KHKT Việt Nam” của GS. Trần Đại Nghĩa

Như vậy, sự lựa chọn đúng đắn này là “mẫu số chung của thế hệ trí thức Tây học”. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, họ đã trở thành lớp trí thức cách mạng đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà GS Trần Đại Nghĩa, GS Trần Hữu Tước, KS Võ Quý Huân là 3 gương mặt sáng ngời và tiêu biểu trên chuyến tàu về nước cùng Bác Hồ cuối năm 1946.

Tiếp đến là những trí thức lớn như: Nguyễn Xiển, Hoàng Minh Giám, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Tấn Gi Trọng, Nghiêm Xuân Yêm, Tạ Quang Bửu, Hồ Đắc Di, Đặng Vũ Hỷ, Tôn Thất Tùng, Đỗ Xuân Hợp, Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Xuân Nguyên, Đặng Văn Chung, Đỗ Tất lợi, Phan Anh, Nguyễn Cao Luyện, Đặng Phúc Thông, Đặng Thai Mai, Trần Văn Giàu, Hoàng Đạo Thúy, Ngụy Như Kom Tum, …. là những viên gạch nền móng, là những máy cái đào tạo nên thế hệ trí thức cách mạng kế cận. Có thể gọi lớp thế hệ trí thức đầu tiên của nước VNDCCH là “lớp trí thức tinh hoa và độc bản” (không có phiên bản thứ 2) về nhân cách và tài năng. GS Trần Đại Nghĩa của chúng ta là ngọn cờ trong lớp trí thức tinh hoa ấy./.

Xem Thêm

Người đam mê những sáng kiến kỹ thuật môi trường từ rác thải
Tại vòng chung khảo Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Phú Yên lần thứ 10 (2022-2023) tổ chức ngày 3/8 vừa qua, tôi đặc biệt chú ý tới giải pháp “Thiết bị ủ rác thải hữu cơ dễ phân hủy sinh học cụm dân cư” là 1/41 giải pháp được chọn vào Chung khảo và đã đạt giải Ba, thuộc lĩnh vực: Nông-Lâm-Ngư nghiệp,Tài nguyên và Môi trường của TS Võ Anh Khuê và cộng sự.
Máy hốt lúa - Sản phẩm sáng tạo khoa học kỹ thuật của một nông dân
Đầu tháng 6/2023, Liên hiệp Hội Phú Yên về thôn Xuân Thạnh 1, xã Hòa Tân Tây, huyện Tây Hòa, tỉnh Phú Yên để “Mục sở thị” chiếc máy hốt lúa của anh Nguyễn Ngọc Trí, Đồng thời, tư vấn để anh Trí tham gia Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Phú Yên, lần thứ 10 (2022-2023) vì nhận thấy đây là mô hình sáng tạo, được mọi người đánh giá cao.
Giải Nhất Hội thi toàn quốc: Tôi đã thất bại mấy lần rồi!
Quê anh ở TX Đông Hòa (Phú Yên). Tốt nghiệp cử nhân Địa lý, trường Đại học KHXH &NV ở TP Hồ Chí Minh năm 2007. Anh đi làm thuê một thời gian tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long để học hỏi cách làm củi từ trấu. Năm 2009 anh về làng lập nghiệp bằng việc nghiên cứu sản xuất củi đốt bằng việc tái chế vỏ trấu và giàu lên từ sản phẩm này.
Phú Yên: Thầy Nguyễn Lưu Hồng - Người đam mê sáng tạo
Trường cao đẳng Nghề Phú Yên luôn tích cực khuyến khích giáo viên, học sinh, sinh viên tham gia các cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu nên nhi đồng (STTN-NĐ), Hội thi sáng tạo kỹ thuật của tỉnh và đạt nhiều giải cao. Trong đó, thầy giáo Nguyễn Lưu Hồng là người có nhiều đóng góp, ghi dấu ấn sâu đậm cho hoạt động này.
Người ươm mầm khoa học kỹ thuật Việt Nam
Giáo sư, viện sĩ Vũ Tuyên Hoàng, Nhà khoa học, Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới. Giải thưởng Hồ Chí Minh , giải thưởng Lúa thế giới; Nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam.
Nghĩa lớn!
GS.VS Trần Đại Nghĩa, nhà khoa học lớn, người đặt nền móng cho ngành khoa học kỹ thuật quân sự Việt Nam, Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam, Chủ tịch đầu tiên của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Chủ nhiệm Báo Khoa học và Đời sống.

Tin mới

Quảng Ngãi: Góp ý tư vấn và phản biện Công viên Quảng trường biển
Ngày 29/9/2023, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Quảng Ngãi tổ chức tổ chức tọa đàm tư vấn, phản biện: Đề xuất Chủ trương đầu tư dự án Công viên Quảng trường biển, kết hợp Khu đô thị - Dịch vụ sinh thái thành phố Quảng Ngãi Ông Huỳnh Văn Tố, Phó Chủ tịch Thường trực Liên hiệp Hội chủ trì buổi tọa đàm.
Thúc đẩy khoa học, công nghệ vì một Việt Nam thịnh vượng, phát triển bền vững
Với sự bùng nổ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, một trong những nhiệm vụ quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội chính là thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo nhằm tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Bình Phước: Tìm giải pháp ứng dụng công nghệ mới nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp
Sáng 28/9, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Bình Phước phối hợp cùng Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Khoa học Vật liệu ứng dụng thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức hội thảo khoa học “Giải pháp ứng dụng vật liệu mới và kỹ thuật, công nghệ tiên tiến nhằm nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp”.
Phú Yên: Hội Làm vườn nỗ lực không ngừng góp phần xây dựng nông thôn mới
Là tổ chức xã hội nghề nghiệp của người nông dân, hoạt động trong phạm vi địa bàn toàn tỉnh. Trong những năm qua, với sự nỗ lực không ngừng, Hội đã bám sát chức năng nhiệm vụ và căn cứ điều kiện cụ thể, cùng với cách tiếp cận phù hợp, đổi mới, sáng tạo, từng bước xây dựng tổ chức Hội ngày càng phát triển.
Tham vấn ý kiến các nhà khoa học về Dự thảo Luật Tài nguyên nước (sửa đổi)
Ngày 27/9, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt nam tổ chức Hội thảo Góp ý Dự thảo Luật Tài nguyên nước (sửa đổi). Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phan Xuân Dũng và Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thị Lệ Thủy đồng chủ trì hội thảo.
Đêm hội trăng rằm - Ấm tình Vusta
Ngày 26/9, Công đoàn và Chi đoàn cơ quan Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đã phối hợp tổ chức chương trình vui Tết Trung thu “Đêm hội Trăng rằm - Ấm tình Vusta” cho các cháu thiếu niên, nhi đồng là con em của cán bộ, công nhân viên cơ quan.
Đổi mới và sáng tạo hoạt động truyền thông, phổ biến kiến thức khoa học công nghệ
Truyền thông và phổ biến kiến thức khoa học & công nghệ là nhiệm vụ quan trọng và cũng là thế mạnh của Liên hiệp Hội Việt Nam và các hội thành viên, nơi tập hợp đông đảo đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ, các chuyên gia giỏi, giàu kinh nghiệm và tâm huyết trong việc truyền bá kiến thức cho cộng đồng, người dân và xã hội.
Người đam mê những sáng kiến kỹ thuật môi trường từ rác thải
Tại vòng chung khảo Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Phú Yên lần thứ 10 (2022-2023) tổ chức ngày 3/8 vừa qua, tôi đặc biệt chú ý tới giải pháp “Thiết bị ủ rác thải hữu cơ dễ phân hủy sinh học cụm dân cư” là 1/41 giải pháp được chọn vào Chung khảo và đã đạt giải Ba, thuộc lĩnh vực: Nông-Lâm-Ngư nghiệp,Tài nguyên và Môi trường của TS Võ Anh Khuê và cộng sự.