Nghề dệt thổ cẩm của người Triêng ở Đắk Rế đang hồi sinh
Cách Bến Giằng (Trung tâm hành chính huyện Nam Giang) khoảng 60 km và cách ChàVal-Trung tâm cụm xã vùng cao của huyện Nam Giang khoảng 6 km về hướng Tây Nam, là nơi định cư lâu đời của người Triêng thôn Đắk Rế (một nhóm địa phương thuộc dân tộc Gié-Triêng).
Từ lâu, để đến được ChàVal đường sá đã khó, đến với Đắc Rế lại càng khó khăn hơn. Nay nhờ Quốc lộ 14D đã được thông suốt, vì vậy mà đến được với Đắc Rế dễ dàng hơn. Đã nhiều lần tới xã La Dêê, song một trong những điều làm chúng tôi bất ngờ là Đắk Rế, nay là một trong những thôn của xã La Dêê vẫn còn giữ nguyên vẹn được nghề dệt vải truyền thống của người Triêng.
Từ trên cao nhìn xuống, thôn Đắc Rế nằm chơi vơi bên một sườn núi cao, phía Đông giáp với sông ChàVal và thôn Lơ Bhror A (thuộc xã ChàVal), phía Tây giáp với thôn Đắc Ôốc và Quốc lộ 14D, phía Nam giáp với thôn Đắc Kúc 1 và thôn Lơ Bhror B (thuộc xã ChàVal). Người Triêng, thôn Đắc Rế nhà ở gần như san sát nhau, thôn Đắc Rế có đến 99% là đồng bào dân tộc Triêng sinh sống gồm 38 hộ, 117 nhân khẩu, chiếm 19,6% dân số toàn xã La Dêê (xã La Dêê có 1.034 hộ, 2.300 nhân khẩu-theo số liệu của UBND xã La Dêê năm 2005).
Sống trong môi trường núi cao, đời sống kinh tế của bà con dựa vào nương rẫy và chăn nuôi gia súc và gia cầm. Do độ dốc lớn nên hầu hết các loại cây trồng như: lúa, bắp, đậu các loại, kê... hằng năm cho năng suất rất thấp.
Người Triêng ở thôn Đắc Rế từ xa xưa họ đã biết trồng cây bông, kéo sợi dệt vải. Để có những màu sắc như mong muốn, học phải tìm hiểu từ nhiều loại vỏ cây, ốc... nhuộm màu là cả một quá trình đúc kết kinh nghiệm từ đời này sang đời khác.
Để có được màu chàm đen, người Triêng dùng lá từ cây trụmgiã nát rồi ngâm trong nước, lấy vỏ ốc (pa - chau) đốt cháy thành than rồi giã nhỏ bỏ lẫn vào tạo thành màu chàm. Thứ đến là màu đỏ. Họ dùng củ nâu và từ vỏ của cây tàvạt (móc sang) giã nhỏ ngâm trong nước dùng làm thuốc nhuộm. Màu vàng cũng là màu họ ưa chuộng trên trang phục. Và để có màu vàng, họ lấy củ nghệ giã nát rồi ngâm trong nước. Từ thân cây chơ hongthái nhỏ, sau đó bỏ sợi vào nấu, rồi lại vớt ra phơi khô. Theo tìm hiểu của chúng tôi, hiện nay đa số người Triêng thôn Đắc Rế không còn trồng cây bông nữa mà đã dùng sợi len và chỉ, sản phẩm công nghiệp để thay thế.
Các sản phẩm của họ gồm: váy, khố, chiếc địu trẻ, tấm dồ, tấm khoác... Họ dệt hoàn toàn bằng phương pháp thủ công nhưng các hoạ tiết hoa văn trang trí phần lớn đơn giản trên nền chàm đen, thường chỉ có đường sọc màu đơn hoặc xen kẽ trên màu chàm với các màu tiêu biểu như màu vàng, màu đỏ hoặc màu trắng, nhưng thể hiện tính thẩm mỹ và tài năng sáng tạo của người phụ nữ Triêng rất cao.
Những chiếc váy, tấm khoác, khố... được họ mặc vào dịp lễ hội truyền thống của buôn làng hoặc trang phục của các gia đình giàu có thường các đường sọc nhiều màu, màu đỏ được họ sử dụng nhiều hơn, đặc biệt là màu đỏ. Phụ nữ Triêng thường rất thích trang phục của họ khi ghép hai mảnh vải lại với nhau tạo nên sự đối xứng. Hoa văn trang trí trên trang phục thường được thể hiện ở hai đường riềm của tấm vải. Để có được những tấm váy, khố, chiếc địu trẻ, tấm dỗ, tấm khoác... người phụ nữ Triêng phải mất nhiều thời gian cả tháng, đôi khi hơn thế nữa mới hoàn thành sản phẩm.
Bà Rơrâm Thị Nhiếc thôn Đắc Rế cho biết: Nghề dệt vải đã có từ lâu trong đời sống phụ nữ Triêng. Hầu hết các phụ nữ Triêng từ 16 tuổi đến trưởng thành đều biết dệt thổ cẩm. Bà con có thể tự dệt ở nhà, lúc rảnh trên rẫy hay dịp nông nhàn...
Nghề dệt đã được truyền từ đời này sang đời khác tạo nên những mẫu mã, màu sắc mang sắc thái văn hoá truyền thống của tộc người. Đồng bào hiện vẫn còn giữ được nhiều khung dệt cũng như những công cụ phù trợ cho nghề dệt truyền thống của ông bà, cha mẹ để lại. Thổ cẩm của họ luôn đi cùng với nhiều lễ hội lớn của buôn làng. Các thiếu nữ Triêng trước khi đi lấy chồng được bà, mẹ, chị bày cách quay sợi, các thao tác về dệt...
Nghề dệt ở đây đã giúp cho cộng đồng có những bộ trang phục đẹp, tạo nên nét văn hoá đặc trưng trong phong tục tập quán từ xưa đến nay trên vùng biên giới Việt – Lào. Tuy nhiên, dù góp phần đáng kể để bảo tồn nghề dệt, nhưng lâu nay nó vẫn bị mai một. Sự giao lưu văn hoá với các dân tộc người có phần biến đổi. Mặt khác, do ít được giao lưu với bên ngoài của khu vực Trường Sơn nên các sản phẩm của người Triêng thôn Đắc Rế chỉ nhằm phục vụ cho nhu cầu mặc tại chỗ của mỗi gia đình. Vì vậy mà nghề dệt của họ chưa tạo ra sự thu nhập về kinh tế cho người dân. Nên chăng, Nhà nước có hướng đầu tư thích hợp để nghề dệt thổ cẩm của người Triêng nói chung và nghề dệt ở thôn Đắk Rế nói riêng có thêm điều kiện mới để phát triển.
