Để trí thức khoa học tham gia sâu hơn vào công tác Mặt trận

Hội thảo do Phó Chủ tịch LHHVN Phạm Ngọc Linh và Tổng Thư ký LHHVN Nguyễn Quyết Chiến chủ trì

Nghiên cứu khoa học mang lại giá trị ứng dụng cao

Trong giai đoạn từ 2021-2025, Cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giao 35 nhiệm vụ khoa học cho các tổ chức và cá nhân thực hiện, gồm 30 nhiệm vụ cấp bộ và 5 nhiệm vụ cấp cơ sở.

Theo Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Phạm Thị Kim Cúc, đến nay 21 nhiệm vụ cấp bộ và toàn bộ 5 nhiệm vụ cấp cơ sở hoàn thành với kết quả từ khá trở lên.

Các nghiên cứu tập trung vào nhiều lĩnh vực then chốt. Về lý luận, các công trình góp phần hoàn thiện chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật liên quan đến đại đoàn kết toàn dân tộc. Nghiên cứu về lịch sử Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giai đoạn 2004-2014 và 2014-2024 cung cấp cơ sở khoa học thực tiễn cho hoạt động trong giai đoạn mới.

Về thực tiễn, đề tài "Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Luật hoạt động giám sát của Nhân dân" đã dự thảo được Đề cương dự án Luật, trở thành tài liệu tham khảo quý giá cho Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Các nghiên cứu về hệ thống tổ chức, bộ máy giúp Ban Thường trực đánh giá thực chất mô hình cán bộ chuyên trách và không chuyên trách, từ đó đưa ra các điều chỉnh phù hợp.

Kết quả 5 chuyên đề khoa học tổng kết chương trình hành động Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khóa VIII và IX phục vụ trực tiếp cho việc xây dựng văn kiện Đại hội IX và X. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tiểu ban văn kiện tiếp thu nhiều giải pháp từ các nghiên cứu này cho Chương trình hành động nhiệm kỳ 2019-2024 và 2024-2029.

Phó Chủ tịch LHHVN Phạm Ngọc Linh phát biểu tại hội thảo

Phối hợp mang lại hiệu quả thiết thực

Đến từ Viện Nghiên cứu Hợp tác Phát triển Giáo dục, ông Tô Bá Trượng cho rằng: "Vai trò quan trọng của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội) trong khối đại đoàn kết. Tổ chức này quy tụ đội ngũ trí thức khoa học công nghệ, đại diện cho ý chí và nguyện vọng của giới trí thức Việt Nam".

Quy chế phối hợp công tác giữa Đoàn Chủ tịch hai tổ chức ban hành năm 2017 và sửa đổi năm 2022 tạo khung khổ cho hoạt động chung. Chương trình phối hợp hằng năm tập trung vào phản biện và giám định xã hội, giám sát thực hiện chính sách, vận động trí thức tham gia phong trào thi đua.

Ở Trung ương, hai cơ quan cùng tổ chức các hội thảo và diễn đàn lớn về giáo dục, môi trường, y tế, phát triển bền vững và chuyển đổi số. Ở địa phương, Liên hiệp Hội các tỉnh thành tham gia giám sát và phản biện các dự án đầu tư công, quy hoạch, chương trình phát triển kinh tế xã hội.

Liên hiệp Hội Việt Nam tham gia phản biện hàng trăm dự thảo luật, nghị định, quy hoạch và chính sách, nhiều ý kiến được các cơ quan Đảng và Nhà nước đánh giá cao, tiếp thu vào văn bản chính thức. Chất lượng phản biện ngày càng tăng nhờ dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn, thể hiện vai trò hiến kế góp trí của giới trí thức.

Đại biểu tham dự hội thảo

Về tập hợp đoàn kết, Liên hiệp Hội Việt Nam phát triển hệ thống với hơn 150 hội thành viên và hàng triệu trí thức khoa học công nghệ trên cả nước. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tạo cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với giới trí thức, nâng cao vị thế xã hội của họ. Các phong trào "Trí thức sáng tạo vì cộng đồng" và "Sáng kiến khoa học phục vụ đời sống" lan tỏa rộng rãi nhờ sự hỗ trợ truyền thông từ Mặt trận.

Trong lĩnh vực đối ngoại, Phó Trưởng ban Khoa học và Hợp tác quốc tế, Liên hiệp Hội Việt Nam Nguyễn Thị Thanh Huyền cho biết Liên hiệp Hội Việt Nam và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp vận động thu hút trí thức Việt kiều, trong đó, Trung tâm CECODES thuộc Liên hiệp Hội từng phối hợp đơn vị trực thuộc Mặt trận triển khai dự án xây dựng chỉ số PAPI, hoạt động dừng lại năm 2023.

Liên hiệp Hội Việt Nam tham gia nhiều tổ chức quốc tế, các tổ chức là thành viên Liên đoàn các Tổ chức Kỹ sư ASEAN, Hội đồng Khoa học Thế giới và Hội Khoa học và Kỹ thuật Trung Quốc. Các tổ chức trực thuộc và thành viên hợp tác với tổ chức phi chính phủ nước ngoài để thực hiện dự án viện trợ không hoàn lại trong lĩnh vực cộng đồng.

Ông Tô Bá Trượng thẳng thắn chỉ ra các vấn đề tồn tại: Cơ chế phối hợp ở nhiều nơi vẫn mang tính hình thức, chưa gắn kết thực chất, hai bên thiếu kế hoạch chung dài hạn. Hoạt động phản biện chưa có tính ràng buộc pháp lý mạnh, ý kiến phản biện đôi khi không được tiếp thu hoặc phản hồi rõ ràng.

Nguồn lực cho hoạt động phối hợp còn hạn chế, kinh phí, nhân sự và chuyên gia dành cho các hoạt động chung còn thiếu và yếu, nhất là ở cấp tỉnh. Công tác thông tin tuyên truyền về kết quả phối hợp chưa được đầu tư đúng mức, hình ảnh của Liên hiệp Hội Việt Nam trong hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam vẫn chưa nổi bật.

Bà Phạm Thị Kim Cúc cũng nhận định, vai trò của trí thức khoa học trong tham mưu chính sách chưa tương xứng với tiềm năng, việc huy động sự tham gia của đội ngũ trí thức nói chung và Liên hiệp Hội Việt Nam nói riêng vào hoạt động nghiên cứu khoa học của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam còn hạn chế. Nhiều nghiên cứu có tính chuyên sâu về chức năng nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nên người tham gia phải am hiểu và có kinh nghiệm trong công tác này.

Bà Cúc chỉ ra việc triển khai phối hợp với các cơ quan tổ chức trong công tác nghiên cứu thời gian qua còn hạn chế. Ngoài Cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội, rất ít công trình nghiên cứu có nội dung liên quan đến tổ chức thành viên khác trong Mặt trận.

Ông Tô Bá Trượng cho rằng, nguyên nhân của tình trạng này đến từ nhiều phía: Thứ nhất, một số cấp ủy, chính quyền địa phương chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của Liên hiệp Hội Việt Nam trong khối Mặt trận; Thứ hai, chưa có quy chế phối hợp thống nhất từ Trung ương đến địa phương, dẫn đến mỗi nơi làm một kiểu; Thứ ba, cơ chế tài chính và chính sách khuyến khích trí thức tham gia phản biện, giám sát chưa rõ ràng; Thứ tư, việc ứng dụng công nghệ thông tin và dữ liệu số trong điều phối, giám sát, tổng hợp thông tin phản biện còn yếu.

Quang cảnh hội thảo “Sự tham gia, phối hợp của Liên hiệp Hội Việt Nam trong các hoạt động chung của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giai đoạn 2015-2025 – thực trạng và giải pháp”

Định hướng cho giai đoạn mới

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia cùng Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế tạo nền tảng cho giai đoạn mới. Các chuyên gia đưa ra nhiều đề xuất cụ thể.

Về thể chế, cần cập nhật và hoàn thiện Quy chế phối hợp công tác giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Liên hiệp Hội Việt Nam, gắn trách nhiệm cụ thể cho từng cấp và đầu mối. Tăng tính pháp lý của hoạt động phản biện, giám sát xã hội thông qua quy trình tiếp nhận và phản hồi bắt buộc đối với kiến nghị của Liên hiệp Hội Việt Nam, hai bên cần tổ chức đánh giá định kỳ hằng năm việc thực hiện quy chế phối hợp.

Về vai trò trí thức, ThS. Phạm Thị Kim Cúc đề xuất xây dựng mạng lưới chuyên gia phản biện quốc gia, kết nối các hội thành viên, viện nghiên cứu, trường đại học. Khuyến khích trí thức trẻ và nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài tham gia phản biện, tư vấn chính sách thông qua nền tảng số. Cần có cơ chế tôn vinh, khen thưởng, ghi nhận đóng góp của trí thức trong công tác Mặt trận.

Công nghệ số đóng vai trò quan trọng, ông Tô Bá Trượng đề nghị thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu chung về hoạt động phối hợp, phát triển nền tảng số phục vụ phản biện chính sách trực tuyến, bảo đảm tính minh bạch, nhanh chóng và có sự tham gia rộng rãi của giới trí thức. Mở rộng các diễn đàn trực tuyến nhằm trao đổi, hiến kế cho các vấn đề lớn của đất nước.

Trong hoạt động đối ngoại, Ban khoa học và Hợp tác quốc tế, Liên hiệp Hội Việt Nam đề xuất tăng cường bồi dưỡng, tập huấn và kết nối các chương trình hợp tác với tổ chức phi chính phủ nước ngoài và đối tác quốc tế. Mục tiêu là hỗ trợ cộng đồng, góp phần đạt các mục tiêu phát triển bền vững. Phối hợp xây dựng chương trình vận động, kết nối trí thức và chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài tham gia đóng góp cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trong nước.

Hai bên cần phối hợp tham gia hoặc đồng tổ chức các hội nghị, diễn đàn quốc tế liên quan đến khoa học công nghệ và phát triển bền vững. Chia sẻ kết quả, khuyến nghị và kinh nghiệm từ hoạt động đối ngoại quốc tế để phục vụ công tác tham mưu, hoạch định chính sách và nâng cao hiệu quả đối ngoại nhân dân. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần hỗ trợ, định hướng để Liên hiệp Hội Việt Nam phát huy tốt vai trò thành viên trong các tổ chức, mạng lưới quốc tế của giới trí thức và khoa học công nghệ.

Cần hoàn thiện cơ chế phối hợp

Theo Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng ban Khoa học và Hợp tác quốc tế Liên hiệp Hội Việt Nam Lê Công Lương, trong giai đoạn (2015 - 2025) sự phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Liên hiệp Hội Việt Nam được tổ chức khá hiệu quả, luôn đổi mới, chú trọng phát triển đội ngũ trí thức, KHCN, đổi mới sáng tạo. Đội ngũ trí thức đông đảo, tâm huyết, các hoạt động xã hội hóa KHCN, vai trò của các tổ chức KHCN ngoài công lập được khuyến khích phát triển.

Tuy nhiên theo ông Lê Công Lương, hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn do đề án tổ chức bộ máy của các hội chưa được phê duyệt;  bộ máy cán bộ hội còn thiếu biên chế, thiếu kinh phí, khung pháp lý về vai trò Liên hiệp Hội Việt Nam chưa rõ ràng, cơ chế lãnh đạo, chỉ đạo phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc và Liên hiệp Hội Việt Nam chưa rõ dẫn tới Liên hiệp Hội Việt Nam và nhiều địa phương gặp khó khăn.

Vì vậy, ông Lê Công Lương mong muốn, cần nhanh chóng phê duyệt đề án tổ chức bộ máy của các hội,  sớm hoàn thiện cơ chế phối hợp, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động giữa hai bên, phát huy hơn nữa vai trò trí thức trong giám sát, phản biện xã hội. Đồng thời xây dựng đội ngũ chuyên gia chiến lược và tăng cường truyền thông, tôn vinh trí thức, gắn kết trí thức với phát triển đất nước.

Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng ban Khoa học và Hợp tác quốc tế LHHVN Lê Công Lương 

Ưu tiên các nhiệm vụ nghiên cứu

Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Phạm Thị Kim Cúc đưa ra các định hướng nghiên cứu khoa học cho giai đoạn 2026-2030, trong đó, ưu tiên nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện chủ trương, chính sách, pháp luật về đại đoàn kết toàn dân tộc. Triển khai nghiên cứu xây dựng Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và vai trò của Mặt trận trong việc tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc.

Nghiên cứu tiếp tục đổi mới tổ chức bộ máy, nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo Quyết định số 304-QĐ/TW ngày 10/6/2025 của Bộ Chính trị. Nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện các văn bản, quy chế, quy định về tổ chức hoạt động của hệ thống Mặt trận và các tổ chức chính trị xã hội để phù hợp với mô hình mới.

Nghiên cứu cụ thể hóa vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận được quy định trong các văn bản, Nghị quyết của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Xây dựng các văn bản, quy định, cơ chế để phát huy vai trò của đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học tham gia trực tiếp, thường xuyên vào hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Xây dựng cơ chế, quy trình cụ thể hóa chủ trương "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng".

Đại biểu tham dự hội thảo

Tiếp tục nghiên cứu phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong giai đoạn mới. Liên hiệp Hội Việt Nam, với vai trò quy tụ các trí thức, chuyên gia, nhà khoa học, đồng thời là tổ chức có chức năng phản biện, tư vấn và giám định xã hội cần tích cực, chủ động hơn tham gia vào hoạt động này.

Nghiên cứu sửa đổi Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Điều lệ của các tổ chức chính trị xã hội để phù hợp với mô hình tổ chức, hoạt động mới. Nghiên cứu sớm hoàn thiện Quy chế, quy định, cơ chế phối hợp và thống nhất hành động giữa các thành viên trong Mặt trận, cơ chế phối hợp giữa Mặt trận với chính quyền các cấp theo mô hình mới.

Ông Tô Bá Trượng nhấn mạnh sự phối hợp giữa Liên hiệp Hội Việt Nam và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong giai đoạn 2015-2025 đã khẳng định vị thế và đóng góp lớn của đội ngũ trí thức đối với công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Tuy nhiên, trước yêu cầu mới của thời kỳ chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và xây dựng xã hội học tập, mối quan hệ phối hợp này cần nâng tầm chiến lược hơn nữa.

Với tinh thần trách nhiệm, trí tuệ và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, Liên hiệp Hội và Mặt trận cần cùng nhau đổi mới, sáng tạo và đồng hành trong sứ mệnh "Đưa khoa học phục vụ nhân dân - Gắn trí thức với dân tộc - Vì một Việt Nam phát triển bền vững".