Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ ba, 16/04/2013 21:55 (GMT+7)

Chứng dương hư trong đông y

Sách Y học chính truyền lại nói: “Dương hư là nói nguyên dương của tâm kinh bị hư tổn, triệu chứng phần nhiều là ố hàn, trách cứ ở chỗ không có hỏa. Pháp trị phải chú trọng thuốc bổ khí, thêm các vị như ô phụ… Nếu bệnh nặng thì có thể dùng bài như: Tam kiến thang, Chính dương tán…”

1. Nguyên nhân bệnh

Chứng dương hư thường gọi là chứng hư hàn, là tên gọi chung cho các trường hợp dương khí bất túc, cơ năng suy thoái các cơ quan trong cơ thể không được sưởi ấm. Nguyên nhân chủ yếu phần nhiều do tiên thiên phú bẩm bất túc, do đau ốm lâu ngày thể trạng hư yếu hoặc do hàn tà xâm phạm vào cơ thể làm tổn thương dương khí. Trong trường hợp này nói đến dương khí bất túc toàn cơ thể, còn chứng dương hư của các tạng như tâm, tỳ, thận thường có mối liên hệ với nhau trình bày ở phần khác, chứng dương hư thường gặp trong các bệnh như: Thủy thũng, tiết tả, tâm quý, hư lao.

2. Triệu chứng lâm sàng

Sợ lạnh, tay chân lạnh, sắc mặt thường trắng bệch, sức yếu hay mệt mỏi, do thiếu khí nên hay hụt hơi, biếng nói, tự ra mồ hôi, miệng nhạt không khát, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng, chất lưỡi trắng nhạt, mạch hư trì hoặc trầm nhược, cần phân biệt với các chứng khí hư, chứng lý hàn thực, chân nhiệt giả hàn.

3. Biện chứng

Chứng dương hư phần nhiều phát sinh ở những người có thể trạng phủ bẩm bất túc, tuổi cao thể lực suy kém, hoặc ốm lâu ngày điều trị và nuôi dưỡng không tốt bệnh thường nhẹ về mùa hạ vì được dương khí của trời đất hỗ trợ, còn mùa đông do âm khí nhiều hơn nên bệnh nặng hơn. Trong quá trình bệnh lý chứng dương hư thường biểu hiện hai tình huống: Một là âm dương nương tựa vào nhau, vì dương hư lâu ngày thì tổn hại đến âm và sinh ra chứng âm dương đều hư cho nên trên lâm sàng có biểu hiện của dương hư như: Sợ lạnh, chân tay lạnh mệt mỏi yếu sức. Nhưng cũng có biểu hiện của chứng âm hư như: Triều nhiệt, mồ hôi trộm, ngũ tâm phiền nhiệt. Hai là do dương khí bất túc, sự vận hóa kém nên trọc âm tích tụ thủy thấp tắc nghẽn, đình trệ ẩm ngưng đọng, có thể sinh ra chứng huyết ứ…

4. Phân biệt chẩn đoán

Chứng khí hư với chứng dương hư. Chứng khí hư thuộc phạm vi của dương hư. Do khí hư phát triển mà hình thành chứng dương hư vì khí hư nên cơ năng của các tạng phủ không mạnh, chứng dương hư ngoài những chứng trạng như chứng khí hư, ngoài ra do dương khí tổn thương gây nên như cảm nhiễm hàn tà, ăn phải thức ăn sống lạnh… Chứng dương hư toàn thân không được sưởi ấm nên sợ lạnh, chân tay lạnh, mạch trì. Chứng khí hư có hiện tượng hàn như sợ lạnh tay chân lạnh, mạch trì đó là cơ sở để phân biệt giữa hai chứng.

- Chứng lý thực hàn với chứng dương hư

Chứng lý thực hàn là chứng hàn thực nói chung, chứng dương hư còn gọi là chứng hư hàn. Như vậy hai chứng đều có hiện tượng hàn: như cơ thể lạnh, tay chân lạnh, miệng nhạt không khát, chứng hàn thực là do hàn tà quá thịnh xâm nhập vào cơ thể lấn át dương khí và có những triệu chứng như chứng dương hư. Khác nhau ở chỗ chứng dương hư người mệt mỏi, sức yếu, lười nói, tự ra mồ hôi, chứng thực hàn thì đau bụng cự án đại tiện bí kết, lưỡi trắng dầy, mạch huyền khẩn.

- Chứng chân nhiệt giả hàn với chứng dương hư.

Chứng chân nhiệt giả hàn tuy bên ngoài tay chân lạnh, người lạnh nhưng ở trong nội nhiệt thịnh, dương khí bế tắc ở bên trong không thoát ra cơ biểu tứ chi, tuy sợ lạnh nhưng không thích mặc áo, khát nước muốn uống, thích uống nước lạnh, tiểu tiện sẻn đỏ, đại tiện bí kết, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch hoạt sác, còn chứng dương hư thì hàng loạt hàn chứng như đã trình bày ở trên, mạch trầm trì, đó là các triệu chứng để phân biệt chẩn đoán giữa hai chứng.

5. Phương pháp điều trị

5.1. Bệnh tiết tả xuất hiện chứng dương hư:

Nguyên nhân:Do đi tả lâu ngày làm tổn thương phần dương của tỳ vị làm chức năng vận hóa của tỳ vị kém, hoặc thận dương bất túc mệnh môn hỏa suy yếu mà sinh ra chứng dương hư.

Triệu chứng lâm sàng:Vùng bụng đau, sợ lạnh, sôi bụng đại tiện lỏng, mạch trầm tế vô lực…

Phương pháp điều trị:ôn dương chỉ tả.

- Nếu tỳ vị dương hư thì dùng bài “Lý trung thang” để điều trị.

Nhân sâm             12g             Can khương      8g

Bạch truật             12g             Chích thảo        4g

- Nếu thận dương hư thì dùng bài “Tứ thần hoàn” để điều trị.

Bổ cốt chỉ             16g             Nhục đậu khấu 8g

Ngô thì du             8g              Ngũ vị tử          6g

Ngày uống 1 thang sắc uống 3 lần trong ngày, tùy chứng có thể gia vị cho thích hợp.

5.2. Chứng dương hư sinh ra bệnh thủy thũng

Nguyên nhân bệnh:Do tỳ dương hư không vân hóa, dẫn đến thủy thấp không lưu thông. Hoặc do thận dương bất túc mất chức năng khí hóa mà sinh ra bệnh.

Triệu chứng lâm sàng:Từ lưng trở xuống phù thũng nặng, ấn tay vào thì lõm sâu một lúc lâu mới hồi phục, chân tay lạnh, tinh thần mệt mỏi, tiểu tiện sẻn ít, chất lưỡi nhạt bệu, rêu lưỡi trắng trơn, mạch trầm tế.

Phương pháp điều trị:ôn dương lợi thủy.

Nếu tỳ dương hư dùng bài “Thực tỳ ẩm”.

Phụ tử chế            8g              Hậu phác          8g

Bào khương          8g              Mộc hương       6g

Bạch truật             12g             Mộc qua           12g

Thảo quả nhân      8g              Đại phúc tử       8g

Phục linh               12g             Chích thảo        4g

Sinh khương         12g             Đại táo 12g

Ngày một thang sắc uống khi thuốc còn ấm, lúc đói, tùy chứng có thể gia giảm cho thích hợp.

- Nếu thận dương hư thì dùng bài “Chân vũ thang” để điều trị.

Phục linh               12g             Bạch truật         8g

Bạch thược           12g             Hắc phụ tử chế 6g

Sinh khương         2g

Ngày một thang sắc uống, uống khi thuốc còn ấm trước khi ăn.

5.3. Chứng dương hư trong bệnh tâm quý.

Nguyên nhân bệnh:Do tâm dương không mạnh mà sinh ra bệnh.

Triệu chứng:Chóng mặt, hồi hộp, cơ thể lạnh, tay chân lạnh, sức yếu, tinh thần mệt mỏi, lưỡi trắng, mạch tế nhược sác.

Phương pháp điều trị:Bổ tâm dương.

Bài thuốc: Linh quế truật cam thang.

Phục linh              16g             Bạch truật         12g

Quế chi                 12g             Chích thảo        18g

Ngày một thang sắc uống, tùy chứng mà gia giảm và dùng liều lượng cho thích hợp.

5.4 Chứng dương hư xuất hiện hư lao.

Nguyên nhân:Do tỳ dương bất túc, chức năng vận hóa kém hoặc thận dương hư bất túc, mệnh môn hỏa suy yếu và sinh ra bệnh.

Triệu chứng:Sợ lạnh, tay chân lạnh, mỏi mệt, hụt hơi, đại tiện lỏng, lưỡi nhạt rêu lưỡi trắng, mạch hư nhược.

Phương pháp điều trị:ôn dương phù chính.

- Nếu tỳ hư thì dùng bài: Chửng dương lý lao thang.

Nhân sâm            12g             Bạch truật         8g

Hoàng kỳ              12g             Chích thảo        4g

Trần bì                  12g             Nhục quế          6g

Ngũ vị tử              6g              Sinh khương     6g

Đại táo                  12g             Đương qui        8g

- Nếu thận dương hư thì dùng bài: Hữu quy hoàn

Lộc giác giao        16g             Sơn thù            6g

Thục địa                16g             Đỗ trọng           12g

Hoài sơn               12g             Đương qui        12g

Câu kỷ tử              12g             Thỏ ty tử           12g

Phụ tử                  8g              Nhục quế          6g

Ngày một thang sắc uống lúc đói, khi thuốc còn ấm.

Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Công nghệ mới trong xử lý chất thải góp phần phát triển bền vững ngành chăn nuôi Việt Nam
Ngày 3/7, Liên hiệp Hội Việt Nam phối hợp với Liên hiệp hội tỉnh Bắc Ninh và Hội Chăn nuôi Việt Nam tổ chức Hội thảo Phổ biến một số công nghệ mới có hiệu quả trong xử lý chất thải chăn nuôi. Hội thảo thu hút sự tham dự của đông đảo người sản xuất, kinh doanh, hộ chăn nuôi và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh.
"Sắp xếp lại giang sơn” là bước đi lịch sử
Sáng 30/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội về sáp nhập tỉnh, thành phố cùng các quyết định của Trung ương Đảng thành lập đảng bộ tỉnh và nhân sự lãnh đạo địa phương tại Thành phố Hồ Chí Minh và có bài phát biểu với nhân dân Thành phố, đồng thời gửi gắm thông điệp tới nhân dân cả nước.
Phối hợp thúc đẩy giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật
Vừa qua, Viện Tài chính vi mô và Phát triển cộng đồng (MACDI) - tổ chức trực thuộc VUSTA - đã có buổi làm việc và ký kết thỏa thuận hợp tác với Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế và Liên hiệp hội tỉnh nhằm triển khai Dự án “Thúc đẩy giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật tại An Giang, Bắc Ninh và Hòa Bình với sự tham gia của nhóm hỗ trợ trẻ hòa nhập”.
Công bố giải thưởng Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Quảng Trị lần thứ XI
Sáng ngày 30/6, Ban Tổ chức Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Quảng Trị tổ chức Công bố các quyết định khen thưởng và trao thưởng Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Quảng Trị lần thứ XI (2024 – 2025). Tham dự có các thành viên trong Ban Tổ chức Hội thi; các tác giả, nhóm tác giả của 23 giải pháp, đề tài đạt giải tại Hội thi lần này.
Đoàn công tác VUSTA làm việc với CDC tỉnh Quảng Ninh về công tác phòng/chống HIV/AIDS
Chiều ngày 27/6, Đoàn công tác của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã có buổi làm việc với Lãnh đạo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Ninh (CDC) nhằm đánh giá tiến độ, kết quả triển khai các hoạt động trong khuôn khổ dự án Quỹ toàn cầu - VUSTA về phòng, chống HIV/AIDS.
Thanh Hóa: Sơ kết hoạt động 6 tháng đầu năm và phát động Giải thưởng Sáng tạo KHCN năm 2025
Ngày 27/6/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Thanh Hóa (Liên hiệp hội) tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành mở rộng lần thứ 4 nhiệm kỳ 2024 - 2029 về sơ kết hoạt động 6 tháng đầu năm 2025, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm và phát động tham gia Giải thưởng Sáng tạo Khoa học công nghệ Việt Nam năm 2025 (Giải thưởng).
An Giang: Anh nông dân truyền cảm hứng giáo dục STEM
Anh Nguyễn Ngọc Đệ - một nông dân chỉ học hết lớp 6, hiện sinh sống tại xã Vĩnh Hanh, huyện Châu Thành, tỉnh An Giang - đã xuất sắc đoạt giải Nhất tại Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh An Giang lần thứ XIV (2024-2025) với giải pháp mang tên “Mô hình Hạm đội Trường Sa phục vụ giáo dục STEM”.