Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ tư, 28/02/2007 01:12 (GMT+7)

Câu đối - thú vui trí tuệ

Câu đối thể hiện được tính cách, lối sống của chính tác giả. Cao Bá Quát, thiên tài về câu đối đã viết:


“Thập tải luân giao cầu cổ kiếm,

Nhất sinh đề thủ bái mai hoa”.


(Kết bạn mười năm cầu kiếm cổ. Cúi đầu trọn kiếp lạy hoa mai). Hoa mai tượng trưng cho sự thanh cao “khí phách xung hàn”, chịu đựng rét buốt qua suốt mùa đông, để rồi bừng nở về mùa xuân. Con người ấy, câu đối ấy, thật đáng khả kính!


Nữ sĩ Hồ Xuân Hương khẩu khí cũng chẳng thua gì nam giới. Trời mưa, sân trơn, lỡ bước trượt chân ngã. Mọi người cười rộ lên. Bà đọc ngay:


“Giơ tay với thử trời cao thấp,

Xoạc cẳng đo xem đất vắn dài!”


Đoàn Thị Điểm, một nữ sĩ tài hoa, Vua cho bà đóng giả làm người bán quán rượu bên đường. Sứ Tàu đi qua, đọc câu đối trêu nghẹo, vẻ ngạo mạn:


“An Nam nhất thốn thổ bất tri kỷ nhân canh”


(An Nam một tấc đất không biết bao người cày). ý chỉ nước ta đất hẹp, người đông, nhưng nghĩa bóng chê bà lẳng lơ và còn ngầm ý châm biếm sâu hơn. Bà đáp trả liền:


“Bắc Quốc vạn đại phu giai đo thử đồ xuất”


(Nước Tàu muôn ngàn vị đại phu thẩy đều từ chỗ ấy mà ra. Các sứ giả bị bẽ mặt, sượng sùng nhưng không khỏi khâm phục người đàn bà bán hàng nước Nam tài giỏi!


Nói về câu đối, phải kể đến cụ Nguyễn Khuyến thường gọi là Tam nguyên Yên Đổ (nay thuộc Vị Hạ, Trung Lương, Bình Lục, Hà Nam ). Tương truyền hồi còn nhỏ, đi học, bạn cụ chạm vào ngực cô gái. Cô ta réo ông tổ mấy đời mà chửi. Để gỡ thế bí cho bạn, cụ đọc luôn:


“Con cháu nâng niu đôi oản bụt,

Ông cha lừng lẫy chín phương trời”.


Nghe vậy, cô gái cũng nguôi dần, bạn cũng đỡ thẹn.


Viên quan võ tên là Long, đỗ Phó bảng về võ nghệ, đã chột mắt nhưng tính lại huyênh hoang vẻ “ta đây”. Hắn mở tiệc mừng: thăng quan, tiến chức, cụ Tam nguyên tặng hai câu:


“Cung kiếm ra tay, thiên hạ đổ dồn hai mắt lại,

Triều đình tỏ mặt, anh hùng chỉ có một ngươi thôi”


“Dồn hai mắt lại”, “chỉ có một người” tả đúng bảng Long, một cách rất thâm thuý!


Tết đến, xuân sang cụ làm cho anh hàng thịt hai câu đối:


“Tứ thời bát tiết canh chung thuỷ

Ngạn liễu đôi bồ dục điểm trang”


Vế trên có “bát tiết canh”, vế dưới có “đôi bồ dục” hai món ăn khoái khẩu, nghĩ theo kiểu “làm nghề nào ăn nghề đó”. Nào ngờ ý của câu lại khác: Bốn mùa tám tiết đổi thay qua đi rồi trở lại; Cây liễu trên bờ, cỏ bồ trên gò, cũng muốn trang điểm xinh tươi.


Có lần anh hàng xóm ở Vị Hạ bưng khay trầu đặt trên bàn, khoanh tay lại, kính cẩn, miệng khẩn khoản: “Cháu kiếm một cơi trầu sang biếu cụ, để xin đôi câu đối thờ ông!”. Cụ viết lại đúng như thỉnh cầu, trở thành câu đối thờ:


“Kiếm một cơi trầu sang biếu cụ

Xin đôi cấu đối để thờ ông”


Đất nước ta có kho tàng ca dao, tục ngữ, truyện dân gian… và có cả kho tàng câu đối. Câu đối phong phú, đa dạng và đầy ắp chất trí tuệ, càng đọc, càng ngẫm lại càng thích thú, khâm phục biết bao!


Nguồn: Dân tộc và Thời đại, số 99/2007

Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Công nghệ mới trong xử lý chất thải góp phần phát triển bền vững ngành chăn nuôi Việt Nam
Ngày 3/7, Liên hiệp Hội Việt Nam phối hợp với Liên hiệp hội tỉnh Bắc Ninh và Hội Chăn nuôi Việt Nam tổ chức Hội thảo Phổ biến một số công nghệ mới có hiệu quả trong xử lý chất thải chăn nuôi. Hội thảo thu hút sự tham dự của đông đảo người sản xuất, kinh doanh, hộ chăn nuôi và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh.
"Sắp xếp lại giang sơn” là bước đi lịch sử
Sáng 30/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội về sáp nhập tỉnh, thành phố cùng các quyết định của Trung ương Đảng thành lập đảng bộ tỉnh và nhân sự lãnh đạo địa phương tại Thành phố Hồ Chí Minh và có bài phát biểu với nhân dân Thành phố, đồng thời gửi gắm thông điệp tới nhân dân cả nước.
Phối hợp thúc đẩy giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật
Vừa qua, Viện Tài chính vi mô và Phát triển cộng đồng (MACDI) - tổ chức trực thuộc VUSTA - đã có buổi làm việc và ký kết thỏa thuận hợp tác với Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế và Liên hiệp hội tỉnh nhằm triển khai Dự án “Thúc đẩy giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật tại An Giang, Bắc Ninh và Hòa Bình với sự tham gia của nhóm hỗ trợ trẻ hòa nhập”.
Công bố giải thưởng Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Quảng Trị lần thứ XI
Sáng ngày 30/6, Ban Tổ chức Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Quảng Trị tổ chức Công bố các quyết định khen thưởng và trao thưởng Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Quảng Trị lần thứ XI (2024 – 2025). Tham dự có các thành viên trong Ban Tổ chức Hội thi; các tác giả, nhóm tác giả của 23 giải pháp, đề tài đạt giải tại Hội thi lần này.
Đoàn công tác VUSTA làm việc với CDC tỉnh Quảng Ninh về công tác phòng/chống HIV/AIDS
Chiều ngày 27/6, Đoàn công tác của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã có buổi làm việc với Lãnh đạo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Ninh (CDC) nhằm đánh giá tiến độ, kết quả triển khai các hoạt động trong khuôn khổ dự án Quỹ toàn cầu - VUSTA về phòng, chống HIV/AIDS.
Thanh Hóa: Sơ kết hoạt động 6 tháng đầu năm và phát động Giải thưởng Sáng tạo KHCN năm 2025
Ngày 27/6/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Thanh Hóa (Liên hiệp hội) tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành mở rộng lần thứ 4 nhiệm kỳ 2024 - 2029 về sơ kết hoạt động 6 tháng đầu năm 2025, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm và phát động tham gia Giải thưởng Sáng tạo Khoa học công nghệ Việt Nam năm 2025 (Giải thưởng).
An Giang: Anh nông dân truyền cảm hứng giáo dục STEM
Anh Nguyễn Ngọc Đệ - một nông dân chỉ học hết lớp 6, hiện sinh sống tại xã Vĩnh Hanh, huyện Châu Thành, tỉnh An Giang - đã xuất sắc đoạt giải Nhất tại Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh An Giang lần thứ XIV (2024-2025) với giải pháp mang tên “Mô hình Hạm đội Trường Sa phục vụ giáo dục STEM”.