Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ sáu, 28/07/2006 00:33 (GMT+7)

Tìm hiểu câu tục ngữ: “Gái thương chồng đương đông buổi chợ/ Trai thương vợ nắng quái chiều hôm”

Sách Kể chuyện thành ngữ tục ngữ(Hoàng Văn Hành chủ biên, tái bản lần 1, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1994) trang 49-50, đưa ra ba cách hiểu:

- “Câu tục ngữ phản ánh một cách chênh lệch, bất bình đẳng trong quan hệ thương yêu vợ chồng. Tình cảm người phụ nữ bao giờ cũng đậm đà, đầy đặn, mặn mà như buổi chợ đương đông, bởi ngoài lí do giới tính ra, người phụ nữ còn chịu sự ràng buộc của tam tòng tứ đức. Ngược lại, tình thương yêu của người con trai đối với vợ thường nhạt nhẽo thoáng qua, ví như nắng quái chiều hôm le lói một lát rồi tắt ngấm khi mặt trời lặn”;

- “Câu tục ngữ phản ánh mức độ khác nhau trong tình yêu thương vợ chồng. Người con gái luôn luôn thương yêu chồng bằng tình yêu đậm đà, mặn mà, đầy đặn khác nào “đương đông buổi chợ”. Còn tình cảm của người con trai chỉ đôi lúc nhưng mãnh liệt như cái “nắng quái chiều hôm” vậy. Nắng quái chiều hôm tuy ngắn ngủi nhưng sức nóng, sức cháy bỏng của ánh nắng xiên khoai này thật là ghê gớm”;

- “Câu tục ngữ nói về tính chất biểu hiện tình thương vợ chồng. Khi đã thương yêu chồng, tình cảm của người con gái được thể hiện ra bằng sự hoạt bát, vui nhộn như “đương đông buổi chợ”. Và người chồng chẳng khó khăn gì trong việc tìm hiểu tìm cảm của người vợ đối với mình. Ngược lại, chàng trai thâm trầm hơn trong tình yêu. Thậm chí, có khi tình yêu thương của chàng được thể hiện cả bằng sự cáu gắt, khắt khe, nghiệt ngã như “nắng quái chiều hôm”.

Sách này kết luận: “Việc tìm hiểu ý nghĩa câu tục ngữ này thật không đơn giản. Đáng tiếc là đến nay các cách hiểu vẫn song song tồn tại và chưa có cơ sở nào để lựa chọn một cách hiểu duy nhất đúng.

2.1. Có thể thấy rằng, cả ba cách hiểu trên đều xuất phát từ các yếu tố có mặt trên văn bản, với hình thức so sánh: “Gái thương chồng như đương đông buổi chợ, trai thương vợ như nắng quái chiều hôm”. Giả sử, câu tục ngữ đúng như vừa ghi, thì các nghĩa đã nêu là khá đầy đủ. Nhưng không có cơ sở nào để nói câu tục ngữ chỉ như vậy chứ không thể khác.

Chúng tôi viết lại phần đầu của mô hình câu Gái (em / thiếp) thương (yêu / buồn / nhớ,…) chồng (anh / chàng),… (và Anh / chàng thương) (yêu / buồn, nhớ,…) em / thiếp,…)rồi rà tìm trong kho tục ngữ (qua tập Kho tàng tục ngữ người Việtvừa dẫn) (1) những câu cùng mở đầu như vậy, và tìm thấy câu:

- “Gái phải lòng trai đem của về nhà, trai phải lòng gái tháo dỡ cột nhà đem đi”.

Tiếp tục ra tìm ở kho ca dao (2), thì bắt gặp một số bài:

- “Chàng thương thiếp thì thiếp thương trả

Biết thầy mẹ ở nhà bán gả nơi nao

Cực cho lòng thiếp biết bao

Kiếm nơi mô cây cao bóng mát, huệ đào ngồi phân”;

- “Thiếp nhớ chàng tấm phên hư, nuộc lạt đứt

Chàng nhớ thiếp khi đắng nước nghẹn cơm

Ba trăng là mấy mươi hôm

Mai nam vắng trước, chiều nồm quạnh sau”;

Nơi mô duyên đẹp tình ưa thiếp tìm”;

Sau Gái (em / thiếp) thương (yêu / buồn /nhớ,…) chồng (anh / chàng),… (và Anh / chàng thương (yêu / buồn / nhớ,…) em / thiếp,…)với câu tục ngữ và bài ca dao đầu là thì, với bài ca dao thứ hai là khi, lúc với hai bài ca dao còn lại là như. Điều này có nghĩa, với câu tục ngữ đang bàn không chỉ có dạng so sánh, mà ít ra còn có thêm dạng” Gái thương chồng lúc đương đông buổi chợ, trai thương vợ lúc nắng quái chiều hôm”.

2.2. Vì sao “Gái thương chồng lúc đương đông buổi chợ, trai thương vợ lúc nắng quái chiều hôm”? Đi chợ là việc của phụ nữ. Người phụ nữ đang ở chợ đông: 1) thể hiện tình thương chồng qua việc chọn cá lựa canh, để mâm cơm cho chồng có những thức ăn ngon miệng; 2) chợt nhớ đến chồng và dấy niềm thương cảm khi trông thấy vật mà chồng thích (đang bày bán ở chợ) nhưng chưa mua sắm được (vì không đủ tiền chẳng hạn); 3) chạnh lòng thương chồng khi mình ăn miếng quà tấm bánh, hay ngừng lại xem một pha biểu diễn nghệ thuật, một cuộc vui, trong lúc chồng đang lao động nặng nhọc nơi đồng áng (ngày trước, bên cạnh chuyện mua bán, chợ còn là nơi sinh hoạt văn hoá, vui chơi; và việc người phụ nữ ăn quà bánh ở chợ thường bị phê phán);… Người đàn ông lúc nắng quái chiều hôm, sắp hết thời gian làm việc, bụng đói: 1) hình ảnh người vợ nội trợ hiện ra và lấy làm thương về nỗi tất bật lo cơm nước buổi chiều, rau heo cám chó đâu vào đấy trước khi trời tối; 2) những suy nghĩ về công việc đã khép lại, tâm trí mở ra cảnh vui vầy cùng vợ lúc về nhà, hình ảnh người vợ xuất hiện, với vẻ cười nói ngày thường;…

Đó là những liên tưởng, tưởng tượng dựa vào hoàn cảnh bình thường của người nông dân ngày trước. Cái lòng thương kia có thể xuất phát bởi những lí do, bối cảnh đặc biệt khác. Dẫu bao nhiêu cảnh huống đi nữa, thì chúng vẫn có chỗ dựa, có cơ sở về sự hợp lẽ, chứ không phải do suy diễn chủ quan.

3. Đây là câu tục ngữ khó suy nghĩa trong kho tục ngữ của dân tộc. Nó khó bởi lối nói dùng hình ảnh nói thay cho khái niệm, mà hình ảnh lại biểu thị nhiều mặt; nó còn khó bởi một cấu trúc câu có thể chuyển đổi theo hướng so sánh hay không. Nếu là câu so sánh, có thể tìm thấy nội dung trên bề mặt chữ nghĩa (như các tác giả sách Kể chuyện thành ngữ tục ngữ đã làm); nếu không phải câu so sánh thì phải dựa vào hoàn cảnh mới hình dung được các thể hiện về nghĩa, là phần việc mà bài viết nhỏ này muốn được trình bày.

____________

(1) Bộ sách Kho tàng tục ngữ người Việt(sđd) tập hợp 16098 đơn vị tục ngữ.

(2) Bộ sách Kho tàng ca dao người Việt(Nguyễn Xuân Kính, Phan Đăng Nhật đồng chủ biên, NXB Văn hoá thông tin, 1995) được dùng để làm công việc tìm kiếm ấy. Sách này tập hợp 11825 đơn vị ca dao.

Nguồn: Ngôn ngữ và Đời sống, số 5 (127), 2006

Xem Thêm

Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

LHH Bình Định và Gia Lai trao đổi kinh nghiệm, hướng tới mô hình tổ chức phù hợp sau sáp nhập
Ngày 28/5, tại TP Pleiku đã diễn ra buổi làm việc và trao đổi kinh nghiệm giữa Liên hiệp các Hội KH&KT (LHH) tỉnh Bình Định và LHH tỉnh Gia Lai. Buổi làm việc do ông Lê Văn Tâm – Phó Chủ tịch Thường trực LHH Bình Định và ông Nguyễn Danh – Chủ tịch LHH Gia Lai đồng chủ trì.
Nâng cao nhận thức và năng lực ứng dụng AI trong truyền thông, báo chí
Ngày 29-5, Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) đã tổ chức Chương trình tập huấn với chủ đề “Trí tuệ nhân tạo (AI) – Ứng dụng trong báo chí hiện đại”. Học viên tham dự tập huấn là các phóng viên, biên tập viên thuộc các cơ quan báo chí của các Tổ chức KH&CN, Hội ngành toàn quốc trong hệ thống.
Quảng Ngãi: Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức tỉnh “Kỷ nguyên mới - Sứ mệnh và hành động”
Thực hiện Chương trình phối hợp công tác năm 2025, Liên hiệp hội tỉnh Quảng Ngãi phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy tổ chức Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức tỉnh Quảng Ngãi với chủ đề: “Kỷ nguyên mới - Sứ mệnh và hành động”
Quảng Bình: Hội nghị tập huấn Trí tuệ nhân tạo (AI) trong hành chính - công vụ - xã hội
Ngày 28/5, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Quảng Bình tổ chức Hội nghị tập huấn Trí tuệ nhân tạo (AI) trong hành chính- công vụ - xã hội cho 100 học viên là cán bộ, công chức, viên chức một số sở ngành, cơ quan Liên hiệp Hội và hội viên của các Hội thành viên.
Chủ tịch Phan Xuân Dũng chúc mừng Liên hiệp hội Hà Tĩnh nhân Kỷ niệm 30 năm thành lập
Sáng 26/5, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Hà Tĩnh (Liên hiệp hội) đã long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 30 năm thành lập (27/5/1995-27/5/2025). Dự lễ kỷ niệm có Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh Trần Nhật Tân, đại diện các tỉnh bạn, các sở ngành tại địa phương và lãnh đạo, cán bộ nhân viên của Liên hiệp hội qua các thời kỳ.
Phát động hưởng ứng Ngày phòng chống tác hại của thuốc lá tại Phú Yên
Sáng qua 28/5, tại Trường đại học Phú Yên, Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tỉnh phối hợp với Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam tổ chức lễ phát động hưởng ứng các hoạt động phòng chống tác hại của thuốc lá vì sức khỏe người tiêu dùng với thông điệp: “Phòng chống tác hại của thuốc lá bảo vệ thế hệ tương lai”, “Vì sức khỏe người tiêu dùng hãy nói không với thuốc lá”.
Anh nông dân lớp 5 và hành trình tại Hội thi Sáng tạo kỹ thuật
Trong bối cảnh nông nghiệp ngày càng đòi hỏi sự đổi mới, thích ứng và sáng tạo để nâng cao năng suất và giảm chi phí lao động, một người nông dân tại Châu Phú, An Giang - dù chỉ học hết lớp 5 - đã chứng minh rằng: Tri thức không chỉ đến từ sách vở mà còn từ thực tiễn cần mẫn và khối óc sáng tạo không ngừng.
Trao Giải thưởng Sáng tạo khoa học công nghệ Việt Nam năm 2024
Tối 28/5, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã tổ chức Lễ tổng kết và trao Giải thưởng Sáng tạo Khoa học Công nghệ (KHCN) Việt Nam năm 2024.
Quảng Ngãi: Tổ chức Hội nghị tuyên truyền cho trí thức
Chiều 9/5, tại Trung tâm Hội nghị và Triển lãm tỉnh Quảng Ngãi, Liên hiệp hội tỉnh đã phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh uỷ tổ chức Hội nghị thông tin, tuyên truyền cho đội ngũ trí thức và Hội viên của Câu lạc bộ Lê Trung Đình tỉnh Quảng Ngãi với chủ đề “Tình hình Biển Đông gần đây và chính sách của Việt Nam”.
Đắk Lắk: Hội nghị phản biện Dự thảo Nghị quyết về bảo đảm thực hiện dân chủ cơ sở
Sáng ngày 27/5/2025, tại trụ sở Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Đắk Lắk (Liên hiệp hội) đã diễn ra Hội nghị phản biện và góp ý đối với Dự thảo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân (HĐND) tỉnh Đắk Lắk về việc quyết định các biện pháp bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Phát động Chiến dịch phục hồi rừng “Rừng xanh lên 2025” tại Sơn La
Hưởng ứng Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 22/5 và Ngày Môi trường Thế giới 05/06, ngày 25/5, Liên Hiệp Hội Việt Nam (LHHVN) đã phối hợp cùng Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), Hạt Kiểm lâm Vân Hồ, Trung tâm Nghiên cứu Sáng kiến Phát triển cộng đồng (RIC) và chính quyền địa phương phát động trồng hơn 18.000 cây bản địa tại hai xã Song Khủa và Suối Bàng, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.
VinFuture 2025 nhận 1.705 đề cử toàn cầu – tăng 12 lần số đối tác đề cử sau 5 mùa giải
Giải thưởng Khoa học Công nghệ toàn cầu VinFuture đã chính thức khép lại vòng đề cử cho mùa giải thứ 5 với 1.705 hồ sơ đến từ khắp nơi trên thế giới. Đặc biệt, số lượng đối tác đề cử chính thức của Giải thưởng đã tăng trưởng vượt bậc, đạt 14.772 đối tác.