Những ngày cuối cùng của triều đình Huế
Sáng 23-8-1945, ông Nguyễn Xuân Dương – Chánh văn phòng Bộ nội vụ của Chính phủ Trần Trọng Kim, được ông Tôn Quang Phiệt trong Uỷ ban Khởi nghĩa Thừa thiên – Huế giao nhiệm vụ đưa tối hậu thư cho Vua Bảo Đại, đòi Nhà Vua phải trả chính quyền cho nhân dân và hứa sẽ bảo đảm tính mạng, tài sản cho Hoàng gia với các điều kiện dưới đây.
1) Nhà Vua phải giao lại cho chính quyền Cách mạng đội lính khố vàng với tất cả trang bị, vũ khí, đạn dược.
2) Nhà Vua phải báo cho Nhật biết là Triều đình đã trao tất cả quyền bính cho Chính quyền Cách mạng.
3) Nhà vua phải điện ra lệnh cho tất cả các tỉnh trưởng phải giao chính quyền cho Cách mạng tức là cho Việt Minh. Tối hậu thư hạn cho Nhà Vua phải trả lời trước 13 giờ 30 ngày 23-8-1945 và cử ông Phạm Khắc Hoè làm liên lạc giữa Nhà Vua và Chính quyền Cách mạng.
Đúng 12 giờ 25, Nội các họp dưới quyền chủ toạ của Nhà Vua và bao gồm các ông : Trần Trọng Kim, Trần Văn Chương, Trần Đình Nam, Trịnh Đình Thảo, Vũ Văn Hiền và Nguyễn Hữu Trí. Nội các đã đã chấp nhận các điều kiện của Việt Minh nêu trong tối hậu thư và nhanh chóng thông qua Chiếu thoái vị do ông Phạm Khắc Hoè dự thảo và được Nhà Vua phê chuẩn.
(Theo Tạp chí Tri Tânsố 203, ngày 6-9-1945)
Khi Bảo Đại vừa dứt lời thì trên kỳ đài, cờ vàng của Nhà Vua từ từ hạ xuống và lá cờ đỏ sao vàng năm cánh được kéo lên giữa những tiếng hoan hô như sấm, cắt ngang bởi 21 phát súng lệnh vang lên chào quốc kỳ mới của tổ quốc hồi sinh. Tiếp đến, Bảo Đại đưa hai tay lên trao cho Trưởng phái đoàn đại biểu Chính phủ chiếc Quốc ấn bằng vàng nặng 11,2368 kg và thanh Quốc kiếm để trong vỏ bằng vàng nạm ngọc.
Nhận ấn – kiếm xong, ông Trần Huy Liệu đọc lời phát biểu tiếp nhận sự thoái vị của Vua Bảo Đại
“Anh chị em đồng bào!
Lịch sử nước nhà đã tới một giai đoạn mới : Chính phủ Đế chế phải nhường chỗ cho chính thể dân chủ cộng hoà. Đó là nguyện vọng chung của toàn thể quốc dân và là bước tất nhiên trên con đường lịch sử. Một điều mà chúng ta phải thừa nhận là: chính thể dân chủ cộng hoà không phải tự nhiên đem lại cho quốc dân ta, mà là do sự đấu tranh lâu dài của bao nhiêu chiến sĩ và dân chúng mấy chục năm nay. Cuộc đấu tranh giành cho được nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà vẫn đi kèm luôn luôn với cuộc đấu tranh giành quyền độc lập cho xứ sở. Đã bao nhiêu con người yêu quý của chủ nghĩa dân chủ bị hy sinh vì lý tưởng rộng lớn và cao thượng của mình, vì quyền lợi tối cao của quốc dân. Cho đến ngày nay, chính quyền đã về tay nhân dân cùng với cuộc độc lập của đất nước.
Nhưng trong chỗ thực hiện chính thể dân chủ cộng hoà ngày nay, một điểm đặc biệt đã đánh dấu vào đó là : thể chế – nguyện vọng chung của quốc dân và thuận theo bước tiến hoá của lịch sử, chính Vua Bảo Đại đã tự nguyện thoái vị, giao trả quốc quyền cho Chính phủ Lâm thời, đại biểu cho quốc dân trong lúc này. Và, theo lời tuyên bố, chính Nhà Vua cũng yêu cầu dân chủ, sắp hàng vào mặt trận dân chủ với toàn thể quốc dân.
Hôm nay, thay mặt Chính phủ Lâm thời, chúng tôi nhận sự thoái vị của Nhà Vua và nhận quốc quyền của Nhà Vua giao trả cho nhân dân từ ngày hôm nay : 30 tháng 8 dương lịch, nước Việt nam đã trở nên nước cộng hoà dân chủ, một kỷ nguyên mới của lịch sử nước nhà.
Anh, chị em đồng bào!
Chính quyền nhân đân vừa thành lập, nạn ngoại xâm đương đe doạ, chúng ta cần phải tổng động viên toàn thể lực lượng quốc dân để bảo vệ cho nền độc lập của nước nhà và chủ quyền của nhân dân vừa giành được. Xung quanh Chính phủ lâm thời, bao quốc dân hãy kết thành khối vững chắc để ủng hộ cho nó, phá tan mọi trở lực đã chờ đợi chúng ta. Thật thế, quyền độc lập hoàn toàn và quyền làm chủ chỉ có thể giữ vững được một khi quốc dân đã đoàn kết chặt chẽ và phấn đấu tới cùng. Chúng ta đã phấn đấu rồi, cần phải phấn đấu hơn nữa. Đoàn kết và phấn đấu – một phương pháp tự cứu duy nhất của chúng ta trong lúc này.
Về phần Vua Bảo Đại, sau khi thoái vị, ngài sẽ trở nên một trong những người công dân trong nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Hôm nay, ngài đã từ bỏ ngai vàng một cách thản nhiên, lấy tư cách là một công dân của nước, đem hết công sức để đóng góp vào công cuộc độc lập và dân quyền của nước nhà.
Anh, chị em đồng bào!
Từ chế độ quân chủ sang chế độ dân chủ cộng hoà, chúng ta chẳng phải chỉ thay đổi cái tên của chính thể, mà còn phải phấn đấu một cách cương quyết và nhẫn nại để thực hiện cho được một nền dân chủ chân chính, triệt để, toàn dân. Chính phủ lâm thời kêu gọi hết thẩy nhân dân của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà hãy đoàn kết xung quanh Chính phủ để mau gấp đi tới các mục đích tốt đẹp ấy.
Anh, chị em hãy cùng tôi hô to :
- Việt Nam hoàn toàn độc lập muôn năm!
- Việt Nam Dân chủ Cộng hoà muôn năm!” (Theo TL lưu trữ của BTCMVN).
Hàng vạn nhân dân tham dự lễ thoái vị của Vua Bảo Đại vỗ tay và hô vang trời hai khẩu hiệu trên.
Ông Cù Huy Cận, thay mặt Đoàn đại biểu Chính phủ, tặng Bảo Đại huy hiệu “Cờ đỏ – Sao vàng”, và nói với đồng bào: “Chính phủ Lâm thời gắn cho công dân Vĩnh Thuỵ huy hiệu “Cờ đỏ – Sao vàng”, xin đồng bào hoan nghênh công dân Vĩnh Thuỵ”.
Lễ thoái vị của ông vua cuối cùng thuộc triều Nguyễn kết thúc. Cựu hoàng Bảo Đại tươi cười giơ tay vẫy chào đồng bào và ra về.
Nguồn : T/C Dân tộc – Thời đại, số 93, 8/2006
