Di sản ký ức nhà khoa học qua những câu chuyện

Cuốn sách dày 335 trang, khổ 16x24cm, được nhà xuất bản Tri thức in ấn và phát hành rộng rãi trên cả nước.

Ngay từ cuối năm 2011, Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam đã triển khai thực hiện ba chuyên đề nghiên cứu, sưu tầm tư liệu về Đoàn cán bộ khoa học đầu tiên được Trung ương Đảng cử đi Liên Xô học tập năm 1951; Các nhà khoa học là cựu sinh viên khóa I của trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Y Hà Nội sau hòa bình lập lại. Kết quả bước đầu của các nghiên cứu này được thể hiện qua những bài viết trong cuốn Di sản ký ức nhà khoa học tập 2.

Cuốn sách được kết cấu theo 3 chủ đề: 1-Từ hạt giống đến những cây đại thụ; 2-Để làm giàu cho đất nước; 3-Hết lòng vì người bệnh.

Chủ đề thứ nhất có một nội dung khá độc đáo mà còn ít được biết đến. Đó là ký ức về đoàn 21 cán bộ khoa học kỹ thuật đầu tiên được Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh cử đi học tập tại Liên Xô vào tháng 7-1951 sau chiến dịch Biên giới Thu đông 1950 để sau này về xây dựng đất nước hoà bình. Có lẽ họ là những người đầu tiên dưới chế độ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được cử đi đào tạo chuyên môn hệ trung cấp và đại học ở Liên Xô.

Tất cả họ đã thực hiện đúng lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh trước khi lên đường đi học: “Sang Liên Xô học phải biết định hướng, vận dụng hiểu biết mới để đảm bảo những yêu cầu thiết yếu của nhân dân, giúp nhau giữ được tư cách; đi nước ngoài sung sướng đừng quên người nước nhà cực khổ; anh em trong đoàn phải đoàn kết, thành thật, phê bình và tự phê bình. Đối với nước bạn: cái gì biết thì nói biết, phải thành thật ân cần. Chuyến đi này là chuyến đi đầu tiên, Liên Xô đào tạo chúng ta, nếu bằng lòng thì chuyến sau sẽ dễ, đầu xuôi đuôi lọt”.

Đó là ký ức của PGS. Thiếu tướng Lê Văn Chiểu - một trong hai nhân chứng sống còn lại của Đoàn - là minh chứng sống động nhất, cùng với những câu chuyện kể của người thân, đồng nghiệp các thành viên còn lại. Đoàn 21 người năm đó chính là những hạt giống đầu tiên để sau này người tiếp người, lớp tiếp lớp, và trong số họ nhiều người đã trở thành  những cây đại thụ trong các lĩnh vực khác nhau xây dựng và phát triển nền khoa học nước nhà.

Chủ đề thứ hai bao gồm 19 bài viết về các nhà khoa học trong các lĩnh vực: địa chất, xây dựng, kiến trúc, điện tử viễn thông, quân sự,… Nhiều nhà khoa học trong số này là lứa quả đầu tiên của trường Đại học Bách khoa Hà Nội, trở thành nòng cốt xây dựng các ngành khoa học, các trường đại học khác sau này. Trong hoàn cảnh chiến tranh cũng như trong hoà bình xây dựng phát triển kinh tế đất nước, những đóng góp của các nhà khoa học trong các lĩnh vực khoa học kỹ thuật này đã làm giàu cho đất nước, cả về tri thức cũng như các giá trị kinh tế, văn hóa, xã hội khác.

Chủ đề thứ ba là một chủ đề không thể thiếu trong các nghiên cứu của Trung tâm, đó là về lịch sử cuộc đời các nhà khoa học trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ con người. Họ là xuất phát điểm cho ý tưởng sáng lập Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam , đồng thời cũng là những người đầu tiên được Trung tâm nghiên cứu ngay từ những ngày đầu đi vào hoạt động.

Điều đáng nói là, trong chuyên đề này, có những cây đại thụ của nền Y học nước nhà như GS Tôn Thất Tùng, GS Đặng Văn Chung…, đến thời điểm này mới tiếp cận được các nguồn hiện vật, tư liệu mới để nghiên cứu và giới thiệu. Tương tự như chủ đề thứ hai, nhiều nhà Y học được giới thiệu trong Tập 2 này là sinh viên khoá 1 của trường Đại học Y Hà Nội năm 1954-1960. Ký ức và những hiện vật gắn liền với các nhà khoa học này cũng đồng thời là nguồn tư liệu quý của lịch sử Y học Việt Nam .

Lấy tiêu chí Trung thực, Khách quan làm nguyên tắc hàng đầu, các ký ức được kể trong cuốn sách này thông qua các tài liệu, hiện vật hoặc câu chuyện của nhà khoa học và gia đình họ sẽ phản ánh một phần lịch sử cuộc đời nhà khoa học, và cũng là lịch sử của nền khoa học Việt Nam , của đất nước.

Hi vọng rằng, cuốn sách sẽ là một món quà đặc biệt hưởng ứng Ngày Di sản văn hóa Việt Nam và thay lời tri ân của Trung tâm đến các nhà khoa học đã ủng hộ chúng tôi trong suốt thời gian qua.