Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ tư, 07/09/2005 14:36 (GMT+7)

Đền Ngọc Sơn

Cầu Thê Húc có nghĩa là cầu đậu trong ánh sáng mặt trời. Người ta tin rằng ánh dương quang nơi đền và cầu này xua tan vận xấu và đem sức khỏe, hạnh phúc cho người đến viếng.

Đêm giao thừa năm Quý Tỵ 1953 cầu Thê Húc bị gãy vì lượng người vào lễ đền và hái lộc quá đông. Bấy giờ cầu làm bằng gỗ. Người ta đã xây lại bằng xi măng chắc chắn. Hồi triều Nguyễn, cầu được tu bổ lần đầu vào năm 1865 (đời Tự Đức) và lần sau năm 1897 (đời Thành Thái).

Bước đến cầu Thê Húc, tự nhiên ta muốn biết nhiều về Hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn.

Đầu đời nhà Lý (1010) chưa có hồ Hoàn Kiếm. Vùng nước hồ bấy giờ sâu rộng và ăn thông với sông Cái (Hồng Hà). Bằng cớ là Đại Việt Sử ký toàn thư (quyển 2 tập 2) cho biết: “Khi Thái tổ nhà Lý dời kinh đô Hoa Lư ra Đại La Thành, Ngài đi thuyền trên sông Cái đến tận chân thành, rồi lúc ngài đi lên chợt thấy con rồng vàng bay lên...”

Thời gian trôi qua, vật đổi sao dời, sông Hồng cũng xê dịch, chừa lại vùng nước nhỏ thành cái hồ vào đầu đời Hậu Lê (1428-1432). Do sự tích rùa thần nhận lại gươm nên ban đầu có tên là hồ Hoàn Kiếm (theo Đại việt Thông sử và Lam Sơn Thực lục).

Bia đá số 61 dựng năm 1843 đời Thiệu Trị cũng cho biết: “Hồ Tả Vọng xưa gọi là hồ Hoàn Kiếm, là nơi danh thắng ở kinh kỳ. Về phía Bắc hồ này có nổi lên một cái gò đất diện tích độ 3 hay 4 sào (1080m 2hay 1440m 2). Gần cuối đời Lê (1789) nhà vua dùng làm Điếu đài (chỗ câu cá). Như vậy Hồ Hoàn Kiếm có một thời kỳ mang tên hồ Tả Vọng.

Tên gọi đền Ngọc Sơn thì không thay đổi.

Theo Viện Viễn Đông Bác cổ, việc đặt tên đền có thể đã dựa theo một trong hai điển tích của Trung Quốc như sau:

  1. Ngọc Sơn là tên một ngọn núi phía Tây Trung Quốc, nơi có động của bà Tây Vương Mẫu là vị Chúa Tiên.
  2. Ngọc Sơn là biệt hiệu do người đời tặng ông Bùi Khải, một vị quan đời Tấn (265-419) sau công nguyên, có phẩm hạnh thanh cao, sáng rỡ như núi ngọc (Chúng tôi nghĩ điển tích 1 có phần nào hợp hơn, vì đền Chúa Tiên nằm ở ngay thành Thăng Long, đủ cả Rồng Tiên).

Về thời điểm xây dựng đền Ngọc Sơn có 3 nguồn nói đến:

  1. Sách Hà Thành linh tích cổ lục(A497 bibl.EFEO) chép rằng chỗ xây đền là một gò đất nhỏ giữa hồ. Đến đời Lê (1428-1789) người ta mới xây một cái đền để thờ Quan Thánh (tức Quan Vũ hay Quan Vân Trường đời Tam Quốc). Rồi một tu sĩ hiệu Tín Trai gốc làng Nhị Khê (Hà Đông) mở rộng đền, xây một gác chuông phía trước và đặt tên là Ngọc Sơn Tự.
  2. Theo bia số 61 tại đền Ngọc Sơn thì đền này đã có hồi thời Hậu Lê.
  3. Theo văn bia số 119 EFEO cũng của Viện Viễn Đông Bác Cổ thì “Lúc đầu thời Gia Long (1802-1819) người ta dựng một cái đền ở trên gò này để thờ đức Quan Vũ đế (cũng là Quan Thánh)”.

(Sự khác nhau giữa bia 61 và bia 119 chúng tôi chưa tìm được tư liệu giải thích)

Việc thờ cúng trong đền cũng là vấn đề đáng quan tâm.

Sách Hà Thành linh tích cổ lụcdẫn trên đã nói: “Đến đời Lê (1428-1789) người ta mới dựng đền lên ở đấy để thờ đức Quan Thánh”.

Viện Viễn Đông Bác Cổ có phần nhận xét chung: “...Rồi vì lúc Hậu Lê hồ Tả Vọng này dùng làm hồ tập thủy quân, thì có thể rằng đền này cũng coi như một cái Võ Miếu. Sau có đặt thêm đức Trần Quốc Tuấn tức Hưng Đạo Đại Vương ngồi bên Ngài”...

“Nhưng xem chỗ khác, vào năm Cảnh Hưng thứ hai mươi hai (1761) thì chỉ có ông Lê Lai chứ không có ông Trần Quốc Tuấn được phối hưởng trong đền thờ đức Quan Vũ ( Khâm định Việt sử thông giám cương mục).

Còn nói rõ thêm: “Hội Hướng Thiện thỏa thuận với các môn đệ tu sĩ Tín Trai bỏ gác chuông đi để dựng đền thờ Văn Xương Đế quân (một vụ thần văn học) vào đấy. Đền có ba gian: giữa thờ vị thần mới. Công việc tu lý bắt đầu từ năm Tân Sử (1841) đến năm sau thì xong”.

Về hiện trạng đền Ngọc Sơn đến trước năm 1948, ta có thể hình dung qua sự mô tả của kiến trúc sư Nguyễn Bá Chí (có kèm họa đồ tỷ lệ bằng mét, dự kiến trùng tu) trong đoạn văn sau:

“Đền chính gồm có hai ngôi, nối liền nhau, lại có những phòng phụ thuộc và nơi ở của ông từ.

Ngôi đền thứ nhất về phía Bắc là nơi thờ đức Quan Đế, tượng ngài thờ ở trong hậu cung trên một cái bệ cao hơn mặt đất trong nhà độ một thước tây, ở hai bên có hai cầu thang bằng đá để đi lại.

Ngôi thứ nhì rộng hơn và không có vẻ âm u như ngôi trước, thờ đức Văn Xương - vị thần văn học. Tượng thờ này chạm theo hình ngài đứng, tay cầm một cây bút. (...)

Về phía Nam , đền trông ra một cái ụ lát gạch, trên có một nền vuông. Đó là vị trí đền Trấn Ba (...)

Từ phố Hàng Dầu phía bên kia trông sang thì thấy một tam quan gạch. Trên hai mảnh tường hai bên có hai chữ Phúc và Lộc bằng đại tự tô son; trên tấm biển chạm long ở giữa có đề đền Ngọc Sơn”

Qua những thông tin trên, chúng ta thấy:

1-             Ban đầu đền Ngọc Sơn được xem như một Võ Miếu. Trong đền thờ Quan Vũ (Quan Vân Trường). Hiện nay nhiều chùa theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam cũng có thờ Quan Vũ, như một vị thánh.Về sau có thờ thêm Trần Hưng Đạo Vương và Lê Lợi?

2-             Sau lại thờ thêm Văn Xương Đế quân, vị thần văn học. Bên ngoài đền có nghiên đài và bút tháp cao to khiến ta nghĩ đến Văn Miếu.

3-             Đền cũng từng có gác chuông và mang tên Ngọc Sơn Tự, nên cũng không khác gì một ngôi chùa thờ ngôi Tam Bảo

4-             Một di tích lịch sử lâu đời, là Võ Miếu rồi là Văn Miếu, vừa là Đền lẫn Chùa như Ngọc Sơn ở giữa lòng Hà Nội quả là của báu hiếm thấy. Nhưng hơn thế nữa, đền Ngọc Sơn còn tạo thế cân bằng âm dương cho Thủ đô của chúng ta.

                              Theo Xưa và Nay số240 tháng 7/2005

Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Lan tỏa thông điệp về sự sẻ chia, đồng cảm và tinh thần đoàn kết quốc tế giữa hai nước Việt Nam - Cuba
(Mặt trận) - Sáng 13/8, tại Hà Nội, ông Đỗ Văn Chiến, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam dự và phát biểu tại Lễ phát động cấp quốc gia Chương trình vận động ủng hộ nhân dân Cuba với chủ đề “65 năm nghĩa tình Việt Nam - Cuba”.
Phó Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam, Chủ tịch Trung ương Hội ND Việt Nam Lương Quốc Đoàn gặp mặt Khối diễu hành “Nông dân Việt Nam”
(Mặt trận) - Sáng 12/8, tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam (Gia Lâm - Hà Nội), ông Lương Quốc Đoàn, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ban chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam đã có buổi gặp mặt lực lượng Khối diễu hành "Nông dân Việt Nam" tại đại lễ kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9.
Tổng hội Y học Việt Nam: 70 năm xây dựng và phát triển
Trải qua 70 năm xây dựng và phát triển, với sứ mệnh vừa kế thừa truyền thống vừa tiếp tục đổi mới phương thức và nội dung hoạt động, Tổng hội Y học Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Vị trí, vai trò của Tổng hội được củng cố, nâng cao cả về số lượng và chất lượng, từng bước đáp ứng yêu cầu phát triển chung của ngành y tế và của đất nước.
Đồng chí Đỗ Văn Chiến: Việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy để phục vụ nhân dân tốt hơn, xây dựng thế trận lòng dân vững chắc hơn
(Mặt trận) - Sáng 11/8, phiên chính thức Đại hội đại biểu Đảng bộ Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 đã khai mạc trọng thể tại Hà Nội. Đồng chí Đỗ Văn Chiến, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Đảng ủy Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam dự và phát biểu chỉ đạo Đại hội.
Một trí thức Liên hiệp Hội tỉnh Bình Phước được Đồng Nai giữ lại tránh “chảy máu chất xám” trong sắp xếp bộ máy
Sở Nội vụ tỉnh Đồng Nai vừa có văn bản khẳng định ông Nguyễn Ngọc Vũ - Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật (KH&KT) tỉnh Đồng Nai, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Liên hiệp các hội KH&KT tỉnh Bình Phước không thuộc diện giải quyết nghỉ việc theo Nghị định 178/2024/NĐ-CP.
VUSTA làm việc với Đoàn công tác Hiệp hội Khoa học và Công nghệ Bắc Kinh (BAST)
Ngày 7/8, tại trụ sở Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Tp. Đà Nẵng, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã có buổi làm việc với Đoàn công tác Hiệp hội Khoa học và Công nghệ Bắc Kinh (BAST). Đây là hoạt dộng trong khuôn khổ Hội nghị giữa kỳ lần thứ 24 của AFEO do VUSTA tổ chức đăng cai.
Vinh danh 20 kỹ sư tiêu biểu tại Hội nghị AFEO năm 2025
Ngày 6/8, tại Đà Nẵng, trong khuôn khổ chương trình Hội nghị AFEO Midterm 2025 do Liên đoàn các Tổ chức Kỹ sư ASEAN (AFEO) phối hợp Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức, 20 kỹ sư đến từ các đơn vị của Việt Nam đã được vinh danh tại Lễ trao chứng chỉ Kỹ sư chuyên nghiệp ASEAN (ACPE) năm 2025.