Chân lý là cụ thể, Cách mạng là sáng tạo

Bằng sự trải nghiệm của mình, trên suốt hành trình tìm đường cứu nước, cho đến khi trở thành người cộng sản, tiếp đó trong một thời gian dài ở ngay trên đất nước Xô Viết đúng vào thời kỳ J. Satlin thanh trừng nội bộ, rồi tìm mọi cách để về nước trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng, Hồ Chí Minh hiểu rất rõ mình cần gì và phải làm gì! Chắc rằng Người cũng đã nhìn thấu được thực chất của phong trào cộng sản và mối liên quan mật thiết giữa phong trào đó với sự nghiệp giải phóng dân tộc, giành lại độc lập dân tộc, đem lại tự do và hạnh phúc cho nhân dân.

Với điều kiện hoạt động đặc biệt của mình, thuận lợi cũng như khó khăn, thậm chí có lúc bị nghi ngờ, theo dõi và bị kiểm soát chặt chẽ trong một thời gian dài khi ở nước ngoài, bằng sự trải nghiệm và bản lĩnh của mình, Hồ Chí Minh đã thấy được mặt trái của tấm huận chương mà rất nhiều người khác không thấy được. Nhờ thấu hiểu như vậy nên Người biết phải hành động như thế nào để đạt được mục đích. Người phải khôn khéo chống chọi với nhiều áp lực nặng nề để thực hiện mục đích đó.

Nhận định sau đây của Phạm Văn Đồng về Hồ Chí Minh đã nói lên được một cách cô đọng nhất và khá nổi bật những điều chúng ta muốn nói về Người: “Hồ Chí Minh có sự nhạy cảm đặc biệt đối với lịch sử, thấu hiểu cuộc sống của con người, có nhận thức sâu về vận mệnh của dân tộc, về hướng đi của thời đại. Bản lĩnh đó hình thành trong quá trình lâu dài rèn luyện qua đấu tranh cách mạng. Con người với bản lĩnh đó là con người tiêu biểu cho dân tộc Việt Nam, đồng thời là con người của mọi dân tộc, của mọi người, thấm đượm hương vị non sông đất nước Việt Nam, thấm nhuần vẻ đẹp của thành quả văn minh xưa nay của loài người.

Hồ Chí Minh là người linh hoạt, chủ động, từ việc lớn đến việc nhỏ, từ tuổi thanh niên đến cuối đời. Có thể nói con người ấy có sự dị ứng bẩm sinh với bệnh giáo điều rập khuôn, bệnh công thức sáo mòn. Hồ Chí Minh thường không trích dẫn những câu kinh điển. Người giải thích rằng thời điểm lịch sử đã khác trước, thì không được sao chép nguyên văn những gì có sẵn; điều cốt yếu là hiểu đúng tinh thần và biết vận dụng các nguyên lý sát với tình hình cụ thể. Hồ Chí Minh là người thiết thực, dám nghĩ, dám làm những điều lớn lao, táo bạo, nhưng không bao giờ viển vông hoặc say sưa hăng bốc, rất kỵ với bệnh chủ quan, duy ý chí, bệnh huênh hoang hình thức. Tử tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thể hiện trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam là di sản có giá trị trường tồn mà toàn đảng, toàn dân ta đang kế thừa và phát huy trong công cuộc đổi mới của đất nước.” ⁽¹⁾

Để đi tới trong một thế giới đầy biến động của thế kỷ XXI, dân tộc ta cần phải phát huy thuận lợi vô song nhờ chúng ta có Hồ Chí Minh.

Tư tưởng Hồ Chí Minh là tư tưởng của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam tiên tiến và có hiệu quả nhất. Tư tưởng đó được hình thành từ xa xưa, biến chuyển cùng với lịch sử lâu đời của dân tộc, được làm giàu đẹp và độc đáo thêm trong quá trình tiếp biến hàng ngàn năm với nhiều hệ tư tưởng, nhiều nền văn minh phương Đông như Trung Quốc, Ấn Độ, Đông Nam Á, rồi từ thế kỷ XIX với nhiều hệ tư tưởng và nhiều nền văn minh phương Tây, được đột biến và nâng cao về chất. Tât cả những yếu tố đó là cội nguồn của sự xuất hiện tư tưởng Hồ Chí Minh vào đầu thế kỷ XX khi gặp được luận cương của V.I Lênin về dân tộc và những tư tưởng lý luận của Học thuyết của C.Mác. Từ đó, tư tưởng ấy tiếp tục phát triển sáng tạo trong thực tiễn và trong lý luận, gắn kết với việc phát huy các giá trị tốt đẹp của dân tộc và sự tiếp thu những thành quả hiện đại của tư tưởng loài người. Tiến trình hình thành tư tưởng ấy trong gần 2/3 đầu thế kỷ XX, in đậm dấu ấn riêng của cuộc đời hoạt động, bản lĩnh và nhân cách Hồ Chí Minh, được tiếp nối trong công cuộc đổi mới và phát triển hiện nay của dân tộc Việt Nam ta.

Hồ Chí Minh và Đảng do Người sáng lập, rèn luyện và lãnh đạo đã tìm lại tên tuổi và vị thế của một dân tộc, một đất nước vốn có hàng nghìn năm văn hiến, đã từng ba lần chiến thắng đế quốc Nguyên Mông từ thế kỷ XIII, nhiều lần đánh tan tác hàng chục vạn quan xâm lược Minh, Thanh ở thế kỷ XV và XVIII nhưng rồi bị xoá tên trên bản đồ thế giới cận đại.

Bài học mất nước ở thế kỷ XIX là bài học về tầm nhìn hạn hẹp của những người đại diện cho một thể chế đã suy tàn, không biết và không dám tìm mọi cách để tiến cùng thời đại. Đó là cách suy nghĩ thiển cận, hạn hẹp của một tầm mắt không vượt qua nổi những khung trời quá hạn hẹp, tự đóng cửa để chỉ mình thấy mình, tự mình dẫm lên lối mòn quen thuộc mà không dám vượt ra khỏi “đất lề, quê thói”. Cái sức nặng của “đất lề, quê thói” này là một thứ xiềng xích về tư tưởng không cho nó bung ra khỏi những tập quán quen thuộc, được thăng hoa bằng những giáo huấn của hệ tư tưởng Nho gia “Nối tiếp, làm theo, không thay đổi” [kế, thuật, vô cải]trói chặt con người trong khuôn khổ của mô hình từ bao đời. Cái “đã định hình” ấy khước từ mọi sự canh tân. Nó củng cố tính bảo thủ được khoác cho những tấm áo đủ mọi màu sắc để xoa dịu những số phận bị kìm hãm, để đánh lừa những đầu óc muốn đổi mới. Cung cách “Sống lâu lên lão làng”, cái trật tự “lão quyền”, “ông bảy mươi phải hỏi ông bảy mươi mốt” đã làm thui chột sức trẻ và sự năng động sáng tạo của tuổi trẻ. Chính đấy là mảnh đất nuôi dưỡng sự trì trệ, được củng cố bằng chủ nghĩa bình quân, chủ nghĩa giáo điều và chủ nghĩa quan liêu!

Chủ nghĩa bình quân gắn liền với lối sống tiểu nông của nền sản xuất nông nghiệp lạc hậu, năng suất quá thấp, không có tích luỹ xã hội, triền miên trong sự thiếu thốn. Chủ nghĩa giáo điều gắn liền với lối học từ chương, mọt sách trong rập khuôn theo “tứ thư, ngũ kinh”, không vượt ra ngoài những điều “tử viết”. Chủ nghĩa quan liên gắn liền với bộ máy cầm quyền rất xa dân. Nghề buôn không có điều kiện phát triển thành nghề buôn lớn, không hình thành nổi những trung tâm buôn bán lớn tách ra khỏi làng. Chế độ chuyên chế chồng lên các làng xã tự trị và khép kín của những thứ bậc đẳng cấp được quy định sẵn trong tổ chức xã hội của vua quan và tứ dân bám chắc vào công điền công thổ. Sự trì trệ của một đất nước nông nghiệp lạc hậu và khép kín, lại đứng trước bao con mắt nhòm ngó của những thế lực mới của chủ nghĩa thực dân đang thèm khát mở rộng địa bàn hoạt động của nền kinh tế tư bản phát triển, muốn chiếm lĩnh một vị trí địa - chính trị, địa - kinh tế trên ngả tư giao lưu quốc cả đường biển lẫn đường bộ, tình thế ấy mà không có những quyết sách mở cửa và tự cường thì mất nước là điều không thể tránh khỏi!

Thử nhớ lại kiến nghị của Nguyễn Lộ Trạch: “Đại thể nước ta ngày nay, kẻ thức giả đều ôm mối lo, vậy mà việc có thể cải cách được thì không nghe cử động một tí gì. Huống chi lại có điều lo là làm không kịp. Tuy vậy, nếu lo làm không kịp và khoanh tay không làm, thì ấy là đã phạm vào lời răn của Mạnh Tử: cái bệnh bảy năm, tìm thuốc ngải cứu ba năm, nếu từ nay không lo tích trữ thuốc đó thì trọn đời không khi nào có thuốc”. “Hiện nay, thời thế như cục ung thư lớn. Trị chăng? Thì không có phương thuật. Không trị chăng? Thì không thể cam ngồi mà ngó”. “Điều lo trong thiên hạ không phải ở chỗ nước yếu và nghèo, mà ở chỗ không gắng sức làm việc tự cường”! ⁽²⁾

Tôi có cảm tưởng như Nguyễn Lộ Trạch không chỉ nói với vua quan Tự Đức!

Bài học mất nước đang nhắc nhở chúng ta phải biết cách tranh thủ cơ hội để “tiến cùng thời đại”. Mà một trong những cơ hội ấy là làm sao tranh thủ được lòng tin và sự hợp tác của khu vực và thế giới khi chung ta muốn là bạn với thế giới, sẵn sàng khép lại quá khứ, hướng tới tương lai. Muốn vậy, phải khai thác cái lợi thế vô song của chúng ta, đó là uy tín của tên tuổi và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, anh hùng giải phóng dân tộc và danh nhân văn hoá mà thế giới đều biết và đã tỏ lòng ngưỡng mộ.

Với Hồ Chí Minh, bằng sự nghiệp, trí tuệ, bản lĩnh và phẩm cách của Người, chúng ta có một thuận lợi vô song mà khó một đất nước nào, một dân tộc nào, một Đảng Cộng sản nào có được, để tiến hành một cuộc Đổi Mới triệt để và toàn diện, vứt bỏ không vương vấn những ràng buộc của những xiềng xích tư tưởng một thời trói buộc đầu óc những ai muốn tìm tòi sáng tạo.

Với Hồ Chí Minh, chúng ta có tấm gương tuyệt vời về sự nhất quán từ trước đến sau, từ lúc khởi đầu cuộc tìm đường cứu nước, với bao sức ép từ mọi phía cho đến khi Đảng ra đời, qua bao thăng trầm, thử thách khốc liệt cho đến Cách mạng tháng Tám 1945, ra đời nước Cộng hoà non trẻ giữa vòng vây trùng điệp của kẻ thù, tiến hành hai cuộc kháng chiến với ý chí “không có gì quý hơn độc lập tự do”, sự nhất quán về mục tiêu độc lập cho dân tộc, tự do cho nhân dân. Với mục tiêu đó, Hồ Chí Minh đã đấu tranh cho sự hợp nhất và sự ra đời của Đảng năm 1930, thậm chí có lúc vì mục tiêu đó mà dám có quyết định táo bạo cho dù đau đớn là tuyên bố Đảng tự giải tán, thực chất là Đảng rút vào hoạt động bí mật chính vào lúc giành được chính quyền vào năm 1945, rồi cũng vì mục tiêu đó mà sáng suốt và kiên quyết đổi tên Đảng Cộng sản Đông Dương thành Đảng lao động Việt Nam vào năm 1951. Hồ Chí Minh là một con người, con người ấy được cả dân tộc kính phục và tin yêu vì trí tuệ và bản lĩnh, vì nhân cách và tư tưởng, vì tình cảm và sự nghiệp cách mạng cao cả của Người đã góp phần quyết định vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất tổ quốc. “Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra Hồ Chủ tịch, người anh hùng dân tộc vĩ đại và chính Người làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta”đó là sự đúc kết đầy đủ nhất trí tuệ, bản lĩnh và phẩm chất cao đẹp của Hồ Chí Minh.

Thời gian đủ để kiểm nghiệm độ chính xác và sự tường minh của một tư tưởng, trải qua những biến động dồn dập cả trong nước và trên thế giới vẫn chứng minh được sức bền, độ “chín” của tư tưởng Hồ Chí Minh. Đó là sự kết tinh trí tuệ và khí phách của cả một dân tộc, là sự tiếp nhận và hội tụ những tinh hoa của tư tưởng mà loài người đã giữ lại qua quá trình tiếp biến, thanh lọc và kiểm nghiệm. Vì thế, nó đủ tầm cao của sự khái quát và chưng cất, vừa gần gũi, đi thẳng vào lòng người Việt Nam vì nó diễn đạt được chân lý của cuộc sống.

Chân lý thì luôn luôn đơn giản, song hiểu được chân lý, đến được với chân lý thì thường lại cực kỳ gian truân. Gian truân nhất là phải phân biệt cho được chân lý với cái na ná như chấn lý khiến đôi khi người ta ngộ nhận một cách chân thành và đầy sự sùng kính!

Một cuộc thám hiểm thật sự không phải ở chỗ tìm kiếm những vùng đất mới, mà ở chỗ cần có đôi mắt mới, (Marcel Proust). Cuộc sống đang sải những bước đi táo bạo và quyết đoán trong thời đại của những biến động dồn dập. Bước vào thế kỷ XXI, tầm mắt không ít người được mở rộng hơn nhờ vào “sự xé toang một tấm màng bưng bít, sự hiện ra và sáng lên của sự thật, sự tan vỡ một số huyền thoại, sự phá sản nhiều giáo điều, sự bộc lộ những sai lầm trầm kha, sự nhận thức mới, không phải về lý tưởng mà về lý luận cách mạng, thực tiễn hoạt động và thực tế đời sống, sự khơi dậy những niềm hy vọng mới, sự bắt đầu một quá trình thanh lọc và tái tạo đầy hứa hẹn”.(Việt Phương).

Để bắt đầu một quá trình thanh lọc và tái tạo đầy hứa hẹn ấy, mở rộng tầm mắt là điều kiện tiên quyết.

Đó cũng là đòi hỏi trước tiên để có thể chủ động đón nhận sự thách thức mới trong quá trình hội nhập quốc tế. Tính chất gay gắt và chưa có tiền lệ của những thách thức ấy đang đòi hỏi một bản lĩnh mới của những người đang gánh trên vai mình trách nhiệm nặng nề của lịch sử. Bản lĩnh ấy, xét đến cùng, lại cũng được quyết định bởi tầm nhìn mới, bởi “đôi mắt mới nhìn vào thế giới”.

Không phải là không có lý khi người ta cho rằng: thế giới đã thay đổi và kiểu tư duy tuyến tính không còn thích hợp với một thế giới phi tuyến. Không có một bản đồ vạch sẵn cho con đường phía trước. Những kinh nghiệm có sẵn, những phương pháp truyền thống không còn đủ cho hành trình của dân tộc đi về phía trước. Vì thế, sáng tạo và linh hoạt trong tư duy cũng như trong hành động phải là phẩm chất hàng đầu của con người Việt Nam đang sống trong thế kỷ XXI. Để có được phẩm chất đó, đòi hỏi phải có “sự nhận thức mới, không phải về lý tưởng mà về lý luận cách mạng, thực tiễn hoạt động và thực tế đời sống”.

Khát vọng của cả dân tộc đang hướng về Đảng, đòi hỏi sự đổi mới của Đảng để giữ được vai trò lãnh đạo cách mạng, đưa đất nước đi vào chặng đường mới của lịch sử nhiều thách thức song rộng mở với nhiều cơ hội do chính mình tạo ra. Không biết khai thác thuận lợi vo song đó để đi đến những đột phá trong đổi mới tư duy về Đảng, quán triệt và phát huy tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng cho sự đồng thuận xã hội rộng lớn, khởi động được sức mạnh vô bờ của dân tộc, của truyền thống yêu nước Việt Nam, đưa đất nước bứt lên, sẽ tự đánh mất thời cơ và có tội với lịch sử. Câu nệ và nô lệ với quá khứ, không dám vứt bỏ những trói buộc vô lý cản trở sức sống của dân tộc mà Đại hội VI của Đảng đã từng dũng cảm nhìn và khắc phục, vì thế mới có sự nghiệp Đổi Mới.

Con đường tiếp cận với chân lý trong sự vận động của lịch sử đương đại đòi hỏi sự quyết đoán, sòng phẳng với những đúng sai, táo bạo trong chọn lựa để không để nhỡ chuyến tàu của thời đại.

Chân lý là cụ thể, cách mạng là sáng tạo!

_____________

(1) Phạm Văn Đồng - Hồ Chí Minh. Quá khứ, Hiện tại và Tương lai. tập 1, NXB Sự Thật, 1991, tr. 29.

(2) Dẫn lại theo Trần Văn Giàu trong Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam, Tập I. NXB Khoa học xã hội. 1973, tr. 409.

Nguồn: Xưa và Nay, số 246, tháng 10/2005