Trúc đào "đẹp - độc"

Hiện nay trong các công viên dọc theo các dãy phố hoặc trong khuôn viên của một số công sở, trong cả nước nói chung và tại tỉnh Ninh Bình nói riêng, các công ty cây xanh đã và đang lựa chọn và trồng một loại cây xanh có tên cây "trúc đào" để làm đẹp cảnh quan môi trường. Tuy nhiên, các nhà khoa học lại cảnh báo đây là một loại cây cực độc và cái chết có thể ẩn giấu ngay sau vẻ đẹp mỹ miều đó.

Đẹp và độc

Theo các tài liệu khoa học, thì trẻ em chỉ cần ăn phải một lá cây trúc đào đã có thể dẫn tới tử vong. Bác sỹ Nguyễn Thị Anh Đào, Bệnh viện Đại học Y - Dược thành phố Hồ Chí Minh cho biết: khoa cấp cứu của bệnh viện cũng đã cấp cứu nhiều trường hợp bệnh nhân bị ngộ độc do mủ hoa cây trúc đào gây ra. Tuy nhiên do các trường hợp được chuyển đến kịp thời nên hậu quả không nghiêm trọng. Theo y học, mọi phần trên cây trúc đào đều độc. Không cần phải dính mủ trúc đào mà chỉ cần vô tình hít phải khói từ câu trúc đào bị đốt cũng gây ra vấn đề, rắc rối cũng xảy ra khi sử dụng cành cây để xỉa răng hoặc uống nguồn nước mà các bông hoa đã rụng xuống… Ngộ độc và các phản ứng đối với trúc đào là rất nhanh, đòi hỏi phải có sự chăm sóc y tế ngay lập tức khi nghi ngờ (hoặc đã biết) là ngộ độc trúc đào ở cả người và động vật. Sau khi chất độc ở cây trúc đào vào cơ thể sẽ gây ra các triệu chứng: nôn mửa dữ dội, sau đó người mệt lả không muốn nói năng cử động gì, có khi nhức đầu, chóng mặt đau bụng. Ngộ độc nặng hơn thì có thể suy tim, tụt huyết áp, hôn mê, rối loạn nhịp tim. Ngộ độc quá nặng sẽ dần dần thiếu ôxy lên não, nếu không xử lý kịp thời sẽ dẫn đến tử vong. Trúc đào là một trong những loài thực vật có độc tính cao nhất, chứa nhiều hợp chất có độc, nhiều hợp chất trong số này có thể gây tử vong ở người, đặc biệt là trẻ em. Độc tính của trúc đào được coi là cực kỳ cao và đã có nhiều thông báo cho thấy trong một số trường hợp này chỉ cần một lượng nhỏ cũng đã đủ gây hậu quả tử vong hay cận kề tử vong (Goetz 1998). Đáng kể nhất trong số chất độc này là oleandrin và neriin, đều là các glicozit tim mạch (Goetz 1998), chúng có mặt trong toàn bộ các bộ phận của loài cây nhưng tập trung chủ yếu trong nhựa cây. Người ta cũng cho rằng trúc đào còn có thể chứa nhiều hợp chất chưa rõ hay chưa được nghiên cứu khác và chúng có các tác động còn nguy hiểm hơn (inchem, 2005). Vỏ cây trúc đào chứa rosagenin, có các tác động tương tự như strychnin (chất chủ yếu trong hoàng nàn, mã tiền hai vị thuốc được xếp độc bảng A). Người ta cho rằng chỉ cần ăn phải từ 10 - 20 lá trúc đào thì một người lớn cũng có thể bị nguy hiểm đến tính mạng và chỉ cần một chiếc lá cũng có thể gây tử vong ở trẻ em. Theo Toxic Exposure Surveillance System (TESS) năm 2002 đã có 847 trường hợp ngộ độc tại Hoa Kỳ có liên quan tới trúc đào (watson 2003). Ở nhiều động vật khoảng 0,5 mg/Kg thể trọng đã gây tử vong (inchen 2005). Người ta cũng biết rằng trúc đào còn lưu giữ chất độc ngay cả khi đã khô đi, các bộ phận khô của loài cây này vẫn là rất nguy hiểm cho các động vật như cừu, ngựa, bò và các động vật gặm cỏ khác, với chỉ 100 gam lá khô cũng đủ giết chết cả một con ngựa trưởng thành (Knight 1999-theo Bách khoa thư mở Wikipedia).

Độc tính của trúc đào đã được biết từ lâu. Tại châu Âu người ta kể những trường hợp lính vùng đảo Coosơ (Coorse, một đảo thuộc miền Nam nước Pháp) đã bị ngộ độc chết do ăn chả dùng lá trúc đào xiên vào thịt nướng. Lại có người bị ngộ độc nặng do uống nước đựng trong chai nút bằng thân cây trúc đào hay uống nước suối có rễ trúc đào ở hai bên bờ. Tại tỉnh Nice nước Pháp nhân dân dùng bột cây trúc đào để đánh bả chuột (những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam-Đỗ Tất Lợi).

Không ai cảnh báo

Khi tôi thực hiện bài viết này có một thực tế đáng ngạc nhiên là người dân rất vô tư với những bụi cây trúc đào được trồng mọi nơi. Tại công viên bờ sông Vân thấy một người thản nhiên bẻ hoa cho cháu chơi, hỏi chị có biết lá này độc không, chị hồn nhiên trả lời: “anh nói sao ấy chứ có ai nói cây này cực độc đâu, hoa nó đẹp thế cơ mà. Nếu cây này độc thì người ta đã không trồng ở nơi công cộng như thế này”. Ở nơi khác có người lại nói “cây này mà độc người ta đã không làm thơ, làm nhạc ca ngới nó. Thật sự nếu có độc thì thì độc tố nằm ở đâu chứ không nằm ở hoa đâu”. Một anh bạn nước ngoài đã từng nói với tôi: “Ở các nước như Thái Lan, Mêhicô, Hoa Kỳ, Pháp Maiaixia, Singapo cây này bị cấm trồng ở khu vực công cộng…”.

Theo quy định của Bộ Y tế, ở những cơ sở đông y thì mọi thảo dược độc đều được bảo quản, cất giữ và được sử dụng theo quy chế nghiêm ngặt của Bộ Y tế, bởi vậy, một người dân thường về nguyên tắc thì khó mà có được độc dược. Thật là nghịch lý! Tại thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh thành trong cả nước, cây trúc đào đã đứng đầu trong danh mục các loại cây cực độc mà UBND thành phố cấm trồng. Hiện nay ở tỉnh ta mặc dù chưa nghe nói có trường hợp ngộ độc đáng tiếc nào từ trúc đào nhưng nói như thế cũng không có nghĩa ngày mai cũng không có ai bị ngộ độc trúc đào.

Trước thực trạng này, mong rằng các ngành chức năng sẽ có những biện pháp cảnh báo người dân về loài cây nguy hiểm này để tránh những tai nạn đáng tiếc. Xin hãy làm ngay trước khi quá muộn.

Lưu ý: Chất độc của cây trúc đào không bị phá huỷ khi đun sôi hoặc qua quá trình phơi khô sấy. Không ai trồng trúc đào ở cạnh nguồn nước (giếng ăn, bể nước…) vì lá hoa trúc đào rụng xuống làm nhiễm độc nước.