Triển khai thi hành Luật Lý lịch tư pháp còn nhiều thách thức

Bộ Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành có liên quan như Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Văn phòng Chính phủ xây dựng dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Lý lịch tư pháp. Ngày 23/11/2010, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 111/2010/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Lý lịch tư pháp, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 10/01/2011. Đồng thời, Bộ Tư pháp đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành có liên quan xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ dự thảo Đề án “Thành lập Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia và kiện toàn tổ chức thuộc Sở Tư pháp để xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp”. Ngày 28/12/2010, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2369/2010/QĐ-TTg về việc phê duyệt Dề án “Thành lập Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia và kiện toàn tổ chức thuộc Sở Tư pháp để xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp”.

Căn cứ Luật Lý lịch tư pháp, Nghị định số 111/2010/NĐ-CP và Quyết định số 2369/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngày 26/01/2011, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ban hành Quyết định số 97/QĐ-BTP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia. Theo Quyết định này, Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia là đơn vị sự nghiệp thuộc Bộ Tư pháp, có chức năng xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp trong phạm vi cả nước theo tinh thần của Nghị định số 111/2010/NĐ-CP và Quyết định số 2369/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Như vậy, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia đã được quy định rõ ràng, cụ thể. Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã bổ nhiệm Giám đốc, Phó Giám đốc Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia, một số công chức của Bộ được đào tạo nghiệp vụ về lý lịch tư pháp nay trở thành viên chức của Trung tâm đã sẵn sàng bắt tay vào công việc, bước đầu để Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia có thể thực hiện các nhiệm vụ được giao theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật. Hiện nay, Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia đã và đang chủ động, tích cực triển khai thực hiện nhiệm vụ được giao. Tính từ ngày 01/7/2010 (ngày Luật Lý lịch tư pháp có hiệu lực) đến nay, Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia đã tiếp nhận khoảng 5.000 thông tin lý lịch tư pháp do một số Sở Tư pháp tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương và Viện Kiểm soát nhân dân tối cao cung cấp.

Mặc dù trong thời gian vừa qua, Bộ Tư pháp, các bộ, ngành có liên quan và UBND các tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương đã quan tâm chỉ đạo việc triển khai thi hành Luật Lý lịch tư pháp, nhưng thực tế hiện nay, việc triển khai thi hành Luật Lý lịch tư pháp còn gặp nhiều khó khăn, cụ thể như sau:

1.Về mối quan hệ phối hợp trong việc cung cấp thông tin lý lịch tư pháp để xây dựng cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp

Theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp và Nghị định số 111/2010/NĐ-CP, cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp được xây dựng tại Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia thuộc Bộ Tư pháp và tại các Sở Tư pháp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Việc xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp theo yêu cầu của Luật Lý lịch tư pháp là nhiệm vụ hoàn toàn mới, phức tạp và khó khăn, đòi hỏi phải có sự chuẩn bị chu đáo về tổ chức bộ máy, cơ sở vật chất kỹ thuật, đội ngũ chuyên gia cùng với sự phối hợp giữa các cơ quan Tòa án, Viện Kiểm sát, Công an, Quốc phòng, Thi hành án dân sự, các cơ quan, tổ chức khác có liên quan với Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia, Sở Tư pháp trong việc cung cấp thông tin lý lịch tư pháp, đặc biệt là sự phối hợp của Tòa án trong việc cung cấp trích lục bản án hình sự và các quyết định liên quan đến thi hành án hình sự cho Sở Tư pháp.

Theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp, Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân, cơ quan công an, cơ quan thi hành án dân sự, các cơ quan, tổ chức khác có nhiệm vụ cung cấp trích lục bản án hình sự, quyết định liên quan đến thi hành án hình sự và các thông tin lý lịch tư pháp khác cho Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia, các Sở Tư pháp để xây dựng cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp. Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, công tác phối hợp giữa các cơ quan có liên quan với Trung tâm lý lịch tư pháp quốc gia, Sở Tư pháp trong việc cung cấp thông tin theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp chưa đầy đủ, kịp thời, đặc biệt là việc gửi các trích lục bản án hình sự, các quyết định liên quan đến thi hành bản án hình sự từ Tòa án nhân dân đến các Sở Tư pháp hầu hết chưa được triển khai thực hiện nghiêm túc. Theo báo cáo của các Sở Tư páp, hiện nay, trong số 63 tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, chỉ có 04 tỉnh, thành phố (Sóc Trăng, Bắc Kạn, Lâm Đồng và TP. Hồ Chí Minh) là Tòa án phối hợp chặt chẽ với Sở Tư pháp trong việc cung cấp các thông tin lý lịch tư pháp; 20 tỉnh, bao gồm: Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, Nam Định, Quảng Nam, Hậu Giang, Hải Dương, Đồng Tháp, Cao Bằng, Hà Nam, Yên Bái, Bình Phước, Bạc Liêu, Thừa Thiên Huế, Hà Tĩnh, Bình Dương, Vĩnh Long, Nghệ An, Khánh Hòa và Phú Yên, các Tòa án trên địa bàn tỉnh chưa thực hiện gửi trích lục bản án hình sự, các quy định liên quan đến thi hành án hình sự cho Sở Tư pháp; 39 tỉnh, thành phố còn lại, một số Tòa án đã thực hiện cung cấp thông tin lý lịch tư pháp nhưng việc cung cấp thông tin cũng không đầy đủ.

2. Về tổ chức bộ máy, biên chế nhân sự làm công tác lý lịch tư pháp

Theo Quyết định số 2369/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, để thực hiện nhiệm vụ xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp và quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp tại địa phương, các Sở Tư pháp sử dụng Phòng Hành chính tư pháp hiện có; riêng đối với 05 thành phố Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh và Cần Thơ thì được thành lập Phòng Lý lịch tư pháp thuộc Sở Tư pháp để thực hiện nhiệm vụ xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp và quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp tại địa phương. Quyết định số 2369/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ cũng quy định rõ cần bổ sung ít nhất 03 biên chế để làm công tác lý lịch tư pháp tại Phòng Hành chính tư pháp thuộc Sở Tư pháp; riêng đối với Phòng Lý lịch tư pháp thuộc Sở Tư pháp TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh cần có ít nhất 07 công chức, các thành phố Hải Phòng, Đà Nẵng và Cần Thơ cần có ít nhất 05 công chức để thực hiện nhiệm vụ này. Hiện nay, tại 05 thành phố trự thuộc trung ương đã thành lập Phòng Lý lịch tư pháp thuộc Sở Tư pháp. Còn lại trên thực tế, phần lớn các Sở Tư pháp tại các tỉnh vẫn chưa được bố trí đủ biên chế làm công tác lý lịch tư pháp. Đa số biên chế làm công tác lý lịch tư pháp tại các Sở Tư pháp hiện nay là kiêm nhiệm và thường là cán bộ của Phòng Hành chính tư pháp hoặc Phòng Bổ trợ tư pháp. Một số Sở Tư pháp đã bố trí cán bộ chuyên trách làm công tác lý lịch tư pháp như Quảng Ninh, Quảng Bình, Quảng Trị, Tuyên Quang, Trà Vinh, Đắk Nông, Kon Tum, Bà Rịa – Vũng Tàu, Bắc Ninh, An Giang, Long An… nhưng số lượng biên chế cũng chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ của công tác lý lịch tư pháp theo quy định của Luật và các văn bản hướng dẫn thi hành.

3. Về đảm bảo cơ sở vật chất, kỹ thuật cho Sở Tư pháp để thực hiện nhiệm vụ xây dựng, quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp

Theo Quyết định số 2369/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tại Sở Tư pháp cần bố trí phòng lưu trữ hồ sơ lý lịch tư pháp riêng (không dùng chung phòng với các bộ phận khác) để bảo đảm nguyên tắc quản lý, khai thác cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp. Đồng thời, Phòng Lý lịch tư pháp và Phòng Hành chính tư pháp thuộc sở Tư pháp cần được trang bị phương tiện làm việc: Bàn, ghế, tủ hồ sơ chuyên dụng để lưu trữ tài liệu, máy tính cá nhân, máy in, máy chủ, máy fax, máy photocopy… Riêng 05 Phòng Lý lịch tư pháp thuộc Sở Tư pháp của 05 thành phố trực thuộc trung ương thì ngoài các trang thiết bị, phương tiện làm việc nêu trên cần phải được trang bị thêm các thiết bị: Máy chủ, các thiết bị mạng… để triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý lý lịch tư pháp, thực hiện kết nối với Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia trong việc cung cấp, tiếp nhận thông tin lý lịch tư pháp. Tuy nhiên, trên thực tế điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc tại Sở Tư pháp để phụ vụ cho công tác lý lịch tư pháp theo yêu cầu của Quyết định số 2369/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ cũng chưa được trang bị đầy đủ.

Tình hình trên đây đang trực tiếp gây nên những khó khăn, bất cập và ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp, ảnh hưởng đến việc xây dựng cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp theo yêu cầu của Luật và đáp ứng nhu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp ngày càng tăng của cá nhân, cơ quan, tổ chức.

Trong khuôn khổ Kế hoạch triển khai thực hiện Luật Lý lịch tư pháp, hiện nay, Bộ Tư pháp đang chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành có liên quan khẩn trương hoàn thiện các văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành Luật, cụ thể là xây dựng, hoàn thiện dự thảo Thông tư liên tịch của Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng hướng dẫn trình tự, thủ tục cung cấp, trao đổi, tra cứu thông tin lý lịch tư pháp; dự thảo Thông tư của Bộ trưởng Bộ Tư pháp ban hành và hướng dẫn sử dụng biểu mẫu, sổ lý lịch tư pháp; đề án về lệ phí cấp phiếu lý lịch tư pháp. Dự kiến các văn bản này sẽ được hoàn thiện, trình lãnh đạo các bộ, ngành có thẩm quyền ký, ban hành trong quý II và đầu quý III/2011. Tại một số địa phương, Sở Tư pháp đã tham mưu cho Chủ tịch UBND tỉnh ban hành chỉ thị về việc triển khai thi hành Luật Lý lịch tư pháp, xây dựng văn bản tạo cơ sở cho sự phối hợp giữa các cơ quan có liên quan trong việc cung cấp thông tin lý lịch tư pháp. Đồng thời, Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia đang khẩn trương phối hợp với Cục Công nghệ thông tin thuộc Bộ triển khai thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý lý lịch tư pháp, xây dựng công cụ hỗ trợ ban đầu để phục vụ cho công tác tiếp nhận, xử lý, lưu trữ thông tin và cấp phiếu lý lịch tư pháp theo quy định của Luật Lý lịch tư pháp và các văn bản hướng dẫn, quy định chi tiết thi hành Luật. Dự kiến, công cụ hỗ trợ ban đầu cho xử lý thông tin lý lịch tư pháp sẽ được hoàn thiện để đưa vào sử dụng thử nghiệm tại Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia và các Sở Tư pháp có điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin trong nửa đầu năm 2011. Có thể tin tưởng rằng, cùng với thể chế được hoàn thiện đồng bộ, việc triển khai ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý lý lịch tư pháp, đồng thời tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan Tòa án, Viện Kiểm sát, Công an, Quốc phòng, Thi hành án dân sự và Trung tâm Lý lịch tư pháp quốc gia, Sở Tư pháp trong việc cung cấp thông tin lý lịch tư pháp, việc xây dựng cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp sẽ được triển khai đúng theo yêu cầu của Luật Lý lịch tư pháp, phù hợp với mục tiêu, yêu cầu cải cách pháp luật, cải cách tư pháp, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về cấp phiếu lý lịch tư pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức trong đời sống xã hội dân sự.