Phát triển giáo dục và đào tạo nhân tài
I. Đối với giáo dục
1. Đổi mới tư duy về giáo dục
Cùng với sự ra đời của kinh tế tri thức người ta phân biệt rõ ba phạm trù dữ liệu, thông tin và tri thức trong nền kinh tế mới. Kinh tế tri thức, thời đại thông tin đòi hỏi phải có một cách nhìn mới đối với giáo dục, đề xuất ra các phương hướng mới để phát triển giáo dục. Theo Stan Đêvít và Gim Bốtkin có thể hiểu:
- Dữ liệu là những khối cơ bản trong kinh tế thông tin,
- Thông là dữ liệu được sắp xếp thành mẫu hình có ý nghĩa,
- Tri thức là áp dụng và sử dụng một cách có ích các thông tin.
Như vậy, vấn đề đặt ra là tri thức phải thành kỹ năng, tri thức phải thành trí lực, và suy rộng ra dân trí phải trở thành nhân lực, và nhân tài phải là một bộ phận chất lượng cao của nhân lực. Đó là hướng tổng quát nhất của nền giáo dục đi vào phục vụ kinh tế tri thức. Ở đây, xin nhấn mạnh một ý về vai trò cực kỳ quan trọng của giáo dục đối với kinh tế tri thức nói riêng và đối với thời đại thông tin nói chung. Ông Risác Rilây, Bộ trưởng Giáo dục Mỹ trong bài "Một pô ảnh chụp chớp nhoáng nền giáo dục Mỹ" đăng trong Tạp chí Điện tử tháng 6-2000 đã viết: phải nâng cao vị trí của giáo dục, giáo dục quyết định sức mạnh của nước Mỹ, sự thịnh vượng của nước Mỹ và tương lai tươi sáng của nước Mỹ. Bản tổng kết của Uỷ ban Giáo dục đi vào thế kỷ XXI do UNESCO tổ chức, ông Giắc Đờlo làm chủ tịch, hoàn thành năm 1995 đã lấy tên "Giáo dục là của cải nội sinh", tức là kết quả giáo dục đối với mỗi người phải thành nội lực của mỗi người, và hơn nữa nội lực này phải có khả năng tạo ra của cải, phúc lợi cho mỗi người và cả xã hội. Báo cáo này nêu ra nguyên lý "học để biết" phải cùng với "học để làm", nói theo ngôn ngữ của lý luận về kinh tế tri thức, là giáo dục phải tạo nên vốn dữ liệu và phải chuyển tải thành thông tin, thành tri thức, tức là thành công nghệ, vào sản xuất.
Đây là một quan niệm mới về tri thức, khác với cách hiểu tri thức trước đây chỉ là tri thức sách vở của nền "giáo dục hư văn", nền giáo dục khoa cử theo kiểu cổ xưa cũ kỹ đang thịnh hành ở nước ta. Với kinh tế tri thức, giáo dục thông qua phạm trù tri thức đối với mỗi người, cũng như đối với cộng đồng, với xã hội phải đem lại một giá trị thực, và hơn thế nữa, một giá trị sống còn. Nhưng nói như vậy hoàn toàn không có nghĩa là coi thường tri thức sách vở. Ngược lại, phải bắt đầu từ đây, nhưng tri thức sách vở trong sứ mệnh phục vụ kinh tế tri thức mới được coi là dữ liệu. Nền giáo dục trong thời đại kinh tế tri thức không dừng ở đấy, mà phải tạo ra giá trị mới - giá trị thông tin, giá trị công nghệ - từ đó mới có giá trị vật chất, giá trị tinh thần cho cuộc đời, cho con người. Suy rộng ra, thời đại mới với kinh tế tri thức đòi hỏi một cách tiếp cận mới đối với giáo dục và đào tạo. Ở Mỹ có ý kiến lấy cách tiếp cận "văn hoá tri thức" như Giôdép Stailai đã đề xuất ("kinh tế tri thức"). Cách tiếp cận này khẳng định "vai trò trung tâm của tri thức và giáo dục nói chung và của khoa học, công nghệ nói riêng". Vai trò đó thể hiện ở chỗ phải làm cho "những tiến bộ trong ý tưởng thành sản phẩm mới và các hoạt động kinh doanh mới" và "trọng tâm ở đây là nhằm vào sự sáng tạo và sự tạo ra của cải". Nền giáo dục ngày nay phải chuyển tri thức thành trí lực và phương pháp luận tổng quát chỉ đạo sự phát triển giáo dục - đào tạo là cả dân trí và nhân tài phải trở thành nhân lực trên cơ sở giáo dục nhân cách.
Đi vào kinh tế tri thức người ta nói đến yêu cầu "phải định hình lại giáo dục", thậm chí phải có "một cuộc cách mạng trong giáo dục"; cũng có người muốn dùng một tên gọi quen thuộc hơn, khiêm tốn hơn: cải cách giáo dục hay đổi mới giáo dục, như Giôn Gútlết, giáo sư công huân Đại học California Los Angeles và Đại học Washington, trả lời phỏng vấn về giáo dục thế kỷ XXI, đăng trên Chân trời giáo dục, tháng 9-1999. Theo xu thế đổi mới tư duy, Trung Quốc đề ra năm phương hướng chỉ đạo phát triển giáo dục: hiện đại hoá, hướng ra thế giới, hướng tới tương lai, nâng cao tố chất con người và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Hay ở Pháp đề ra 49 nguyên tắc rất cụ thể phát triển giáo dục: chú trọng giáo dục óc phê phán, chương trình các môn học ở phổ thông phải đi theo hướng chuyên môn hoá cao kết hợp với nghề nghiệp ở giai đoạn cuối, trên cái nền văn hoá chung, chú trọng giáo dục hướng nghiệp, giáo dục gắn bó với việc làm, tăng cường phát triển trung học và cao đẳng nghề, v.v... Mỹ có 10 tư tưởng chỉ đạo phát triển giáo dục do Tổng thống công bố: tăng cường dạy tiếng mẹ đẻ ở cấp tiểu học, toán ở phổ thông, mọi học sinh đạt chuẩn kiến thức, cha mẹ vào cuộc, an toàn, kỷ luật, không có ma tuý trong trường, duy trì giá trị Mỹ, giáo dục cho mọi người, hiện đại hoá cơ sở vật chất, v.v...
2. Giáo dục suốt đời và phổ cập công nghệ thông tin
Để đại trà hoá phương pháp học tập cá thể một cách tích cực, sáng tạo, hứng thú trong thời đại thông tin và kinh tế tri thức, phải hết sức coi trọng môn tin học và công nghệ thông tin, qua đó đi đến các công nghệ cao khác như: công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới...
Trong thời đại thông tin, lượng thông tin ngày một nhiều hơn (lượng thông tin của loài người tăng gấp đôi trong bảy năm), biến đổi cực kỳ nhanh chóng (theo các nhà nghiên cứu Mỹ, nhiều tri thức học năm thứ nhất đến năm cuối khoá đã trở thành lạc hậu), vai trò của tri thức ngày càng hơn, quyết định hơn đối với phát triển con người, phát triển giáo dục, phát triển xã hội - kinh tế. Cho nên quan điểm giáo dục suốt đời do UNESCO đề ra từ năm 1972 ngày càng trở thành một quan điểm chủ đạo của nền giáo dục phục vụ sự phát triển kinh tế tri thức. Tư tưởng đó đã được Uỷ ban Giáo dục đi vào thế kỷ XXI của UNESCO khẳng định lại một lần nữa như là một tư tưởng chỉ đạo sự phát triển giáo dục - đào tạo trong thời đại ngày nay; có thể nói một cách mạnh mẽ rằng thế kỷ XXI là thế kỷ của giáo dục thường xuyên. Giáo dục suốt đời đi liền với phong trào giáo dục cho mọi người mà Diễn đàn Giáo dục thế giới vừa họp ở Đaca, Xênêgan, tháng 4-2000, đã đề ra chương trình khung hành động về giáo dục cho mọi người trong thập kỷ tới (2001-2010).
Nền kinh tế tri thức đòi hỏi mỗi người phải luôn luôn bổ sung tri thức mới, và trong thời đại thông tin có cơ sở vật chất để làm việc đó. Theo Tuần báo Giáo dục Mỹ (tháng 9-1999) và Thông tin thống kê giáo dục (1999) của Bộ Giáo dục Mỹ, số lượng máy vi tính cho học sinh trung học từ năm 1992 đến năm 1999 đã tăng gấp 3 lần: từ 19 học sinh/ 1 máy lên 6 học sinh/1máy (4), đến năm 1999 khoảng 90-95% tổng số trường học của Mỹ đã nối với mạng Internet, trong đó từ 51-63% số lớp đã nối mạng Internet. Và đối với học sinh, giá sử dụng Internet được giảm 90%. Nhiều học sinh có điều kiện học tập theo phương pháp cá thể, cơ sở ban đầu để hình thành và phát triển khả năng và phương pháp tự học suốt đời, coi đây là một “văn hoá học tập mới” - văn hoá học tập từ chỗ thụ động tiếp thu tri thức sang chỗ tự mình kiến tạo tri thức mới cho bản thân, học tập một cách hứng thú, vui vẻ, chủ động (5). Văn hoá học tập mới này chính là khả năng đại trà hoá phương pháp cá thể, phổ cập phương pháp dạy và học một cách tích cực mà lâu nay các nhà giáo dục học đã nói đến nhiều, nhưng mới chỉ có một số ít người học thực hiện được.
Để đại trà hoá phương pháp học tập cá thể một cách tích cực, sáng tạo, hứng thú trong thời đại thông tin và kinh tế tri thức, phải hết sức coi trọng môn tin học và công nghệ thông tin, qua đó đi đến các công nghệ cao khác như: công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới... Mục tiêu cụ thể là làm sao mọi học sinh phải tiếp cận được với máy tính (“Digital divide”). Quá trình giáo dục ngày nay không phải dừng ở chỗ làm sao có được các dữ liệu cơ bản, mà phải chuyển thành kỹ năng, thành tay nghề và cuối cùng là tạo ra các sản phẩm có giá trị ngày càng cao. Đó là tinh thần cơ bản của phổ cập công nghệ thông tin trong giáo dục - đào tạo trong thời đại kinh tế tri thức, và đối với mỗi con người phải học suốt đời thì mới đạt được yêu cầu này. Cho nên, ngay từ giáo dục trung học phổ thông đã phải hết sức chú ý tới giáo dục hướng nghiệp và cả giáo dục nghề nghiệp. Hêđơrích Smít (6) đã phân tích ba mô hình trường trung học của ba nước Mỹ, Nhật, Đức. Ông đã phê phán nền giáo dục Mỹ và đưa ra nhận xét về những điểm mạnh và thành công của mô hình Đức - mô hình “hệ thống giáo dục “kép” kết hợp giảng dạy ở lớp học với học nghề tại cơ sở sản xuất”. Đối với 2/3 số thanh thiếu niên Đức từ 16 đến 19 tuổi sau khi học xong lớp 10 đều tham gia chương trình học nghề trong ba năm. Ông cũng nhận xét rằng “trường trung học Nhật đang đào tạo và rèn luyện một đội ngũ để tiến hành cạnh tranh toàn cầu”, đội ngũ này gồm các em “rất có kỷ luật, nắm vững vấn đề và các thông tin, có tay nghề cao trong nhiều lĩnh vực”. Bài học này rất có ý nghĩa thời sự cho chúng ta trong quá trình đổi mới giáo dục hướng tới tương lai.
Trong các môn học ở một số nước đã đi vào kinh tế tri thức, như nước Mỹ chẳng hạn, bên cạnh môn tin học, họ rất chú trọng tới các môn hình thành và phát triển các năng lực chung, các kỹ năng cơ bản (đa năng) có thể ứng dụng vào nhiều lĩnh vực hoạt động, trong đó rất chú ý tới các kỹ năng sống và các kỹ năng xã hội, để phát triển người. Đó là các môn học huấn luyện cho học sinh có tư duy mạch lạc, khả năng biểu đạt thông tin. Đồng thời rất chú ý hình thành hệ thống thái độ của con người với môi trường sống, con người với xã hội, và đặc biệt, thái độ đối với bản thân, trong đó rất chú ý giáo dục lòng tự tin, tụ lý giải các vấn đề của đời sống, khả năng thích nghi với xã hội. Các hệ thống thái độ này chính là nhân cách với nghĩa hẹp là đạo đức. Mục tiêu cuối cùng của giáo dục thời nay, nói một cách hết sức ngắn gọn, là đạo đức và tay nghề.
Thời đại thông tin, kinh tế tri thức tạo ra những biến đổi sâu sắc và nhanh chóng (đôi khi người ta nói thời đại của tốc độ, và cả cường độ nữa), cho nên giáo dục - đào tạo phải nhằm mục tiêu phát triển toàn diện con người một cách bền vững. Vì vậy, ở một số nước đã bắt đầu dạy tương lai học, điều khiển học, phân tích giá trị, v.v... Nhiều nước rất chú ý tới việc tăng cường cho học sinh năng lực giao tiếp, kể cả năng lực giao lưu với nước ngoài, giáo dục cho học sinh, sinh viên có văn hoá ứng xử. Trong công việc chính của nền giáo dục Mỹ hiện nay, theo trình bày của ông Bộ trưởng Bộ Giáo dục, có một công việc là làm sao để học sinh, sinh viên phải biết ít nhất một ngoại ngữ (khẩu hiệu của họ là “Tiếng Anh + một ngoại ngữ”) và học tập tìm hiểu các nền văn hoá của các nước khác. Trong thập kỷ vừa qua UNESCO rất chú ý khuyến cáo các nước phải đặc biệt quan tâm đến giáo dục quốc tế (giáo dục hoà bình, hữu nghị, hợp tác...), giáo dục văn hoá khoan dung (lấy năm 1995 là năm khoan dung), văn hoá hoà bình (lấy năm 2000 là năm văn hoá hoà bình), đề cao tư tưởng cùng coi trọng tất cả các nền văn hoá, văn minh của các dân tộc (năm 2001 sẽ tổ chức cuộc gặp gỡ của các nền văn hoá), v.v... Nền giáo dục nước nhà đang phấn đấu tăng cường giáo dục truyền thống dân tộc, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc để tồn tại trong thế giới toàn cầu đẩy cạnh tranh và thách thức. Như vậy, cùng với tăng cường giáo dục kỹ thuật, phổ cập công nghệ, chú trọng tin học, trong thời đại thông tin và kinh tế tri thức hết sức coi trọng giáo dục nhân văn, làm phong phú thêm văn hoá chung của nhân loại, bảo vệ loài người đi liền với giữ gìn độc lập dân tộc, đấu tranh và hợp tác trên cơ sở mỗi người được tự do phát triển là điều kiện cho người khác được tự do phát triển, như Các Mác và Ăngghen đã viết trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848). Kinh tế tri thức đòi hỏi và tạo điều kiện cho con người phát triển, coi trọng cá tính và bản lĩnh, phát huy tiềm năng cực kỳ phong phú của con người. Ngày nay, người ta chú ý dạy các tri thức tiềm ẩn bên cạnh các tri thức hệ thống cổ điển; giáo dục ở các nước bắt đầu có nên kinh tế mới này lại nói nhiều đến trực giác bên cạnh việc ý thức và tự ý thức; rất chú ý giáo dục đầu óc phê phấn bên cạnh việc rèn luyện khả năng thích nghi và óc sáng tạo.
3. Nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục là giáo dục nhân cách
Tinh thần cối lõi xuyên suốt Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VIII) “Về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá và nhiệm vụ đến năm 2000” nhằm đưa các quan điểm của Đại hội VIII vào cuộc sống. Nâng tầm nhận thức của toàn dân, toàn Đảng về vai trò của giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ: phải bằng giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ mới tiến tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh.
Những quan điểm cơ bản và tư tưởng chỉ đạo phát triển giáo dục - đào tạo được các tầng lớp nhân dân mọi miền trong nước hoàn toàn nhất trí ủng hộ. Toàn Đảng, toàn dân ta vui mừng nhận thấy trong thành công của công cuộc đổi mới có những thành tựu quan trọng và tiến bộ đáng kể của ngành giáo dục - đào tạo. Mặt khác, toàn xã hội cũng hết sức lo lắng trước những yếu kém, bất cập của ngành giáo dục - đào tạo chưa đáp ứng kịp những đòi hỏi của công cuộc phát triển đất nước. Chưa bao giờ mọi người, mọi nhà, các tầng lớp xã hội, các tổ chức chính trị - xã hội cùng với Đảng và nhà nước lại quan tâm, lo lắng đến việc giáo dục con em mình và nền giáo dục của nước nhà như bây giờ. Đó là điều hết sức đáng mừng nói lên sức mạnh của truyền thống hiếu học của dân ta và nâng cao truyền thống đó lên một mốc mới, mặt khác cũng nói lên những bất cập, yếu kém của ngành giáo dục chưa đáp ứng được yêu cầu của Đảng và nguyện vọng của nhân dân.
Từ khi Đảng ta thực hiện chính sách đổi mới, nền kinh tế nước ta vận hành theo cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, thì phần lớn thanh niên cũng năng động phấn đấu vươn lên, vượt qua thách đố, đua tranh, tự chịu trách nhiệm với bản thân, lao vào học tập. Ở nhiều nơi bắt đầu có một cao trào học tập, đó chính là biểu hiện của sự bắt đầu một thời kỳ mới thịnh vượng của đất nước, cũng chính là phát huy mạnh hơn các tiềm năng của con người, làm cho con người phát triển, góp phần giải phóng lực lượng sản xuất.
Mặt khác, mối quan tâm lo lắng nổi bật trong xã hội hiện nay là giáo dục tư tưởng, chính trị, đạo đức, giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ. Điều hết sức đáng chú ý, như Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương (khoá VIII) đã nhận định, là trong một bộ phận sinh viên, học sinh có tình trạng suy thoái đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp vì tương lai của bản thân và đất nước. Đất nước đang trong thời kỳ đổi mới với nền kinh tế nhiều thành phần, theo cơ chế thị trường, mở cửa, có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, kéo theo biết bao cái mới mẻ trong đời sống vật chất và tinh thần. Cả xã hội và ở từng người có biết bao đổi thay trong quan niệm, cách nhìn, cách đánh giá cuộc đời. Mức sống được cải thiện, lối sống cũng hết sức đa dạng và phức tạp. Xuất hiện xu thế ngày càng phổ biến từ con người sẵn sàng chịu đựng gian khổ, hy sinh vì nghĩa lớn chuyển thành con người chạy theo đòi hỏi đời thường ngày càng mạnh; từ con người hướng vào những giá trị tập thể, xã hội là chính chuyển sang hướng vào lợi ích cá nhân và gia đình là chính; từ cách sống bình quân đến chỗ phải chấp nhận sự phân hoá giàu nghèo, v.v...
Sự thay đổi trật tự giá trị trong phần lớn nhân dân, đặc biệt là lớp trẻ, đã làm xuất hiện một hướng tư duy khoa học mới đã và đang phát huy tác dụng, đó là: làm việc gì cũng phải đúng quy luật và hợp lòng dân, trong đó có quy luật giá trị và kéo theo đó là quy luật lợi ích và tinh thần “đền ơn, đáp nghĩa”, - những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc cần được giữ gìn và phát triển. Thời kỳ mới tạo nên thang giá trị mới, thước đo giá trị mới, nhưng không có nghĩa là chúng ta chấp nhận sự thay đổi trật tự những giá trị cơ bản trong hệ thống giá trị của nhân loại và dân tộc, như truyền thống hoà bình, hữu nghị, yêu nước, tình nghĩa, hiếu thảo, hiếu học, cần cù... Điều đáng quan tâm là có những biến đổi lớn, thậm chí có người cho là đảo lộn, khủng hoảng trong định hướng giá trị xã hội và kéo theo đó là biết bao vấn đề đặt ra cho giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ ngày hôm nay. Các công trình nghiên cứu về con người và nhân cách cho thấy đang có xu thế coi nặng các giá trị vật chất, kinh tế, coi nhẹ các giá trị tinh thần, xã hội; ở nhiều nơi thuần phong mỹ tục có chiều hướng bị ảnh hưởng lai căng đồi bại của một số tác động xấu của văn hoá bên ngoài xen lấn; coi trọng kỹ thuật, có phần xem thường những giá trị nhân văn, v.v...
Nghiêm túc kiểm điểm theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ hai (khoá VIII), phải thừa nhận rằng trong mấy năm qua có phần lệch về dạy “chữ”, ít “dạy nghề”, không chú trọng “dạy người”. Lẽ ra, ba mục tiêu – dân trí, nhân lực, nhân tài - phải đặt trên mẫu số chung là nhân cách. Cho nên từ cổ xưa đã truyền từ đời này qua đời khác là phải dạy lý tưởng chân, thiện, mỹ. Bác Hồ đã từng nói con người phải có đức và tài, lấy đức làm gốc, mà ngày nay đối với chúng ta đức là trung với nước, hiếu với dân.
Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá mở ra bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử đất nước, đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ sự nghiệp giáo dục – đào tạo, tạo nên những con người mang đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc: kiên định giữ vững nền độc lập dân tộc, tự hào dân tộc, yêu quê hương, thương đồng bào..., phát triển đất nước theo lý tưởng xã hội chủ nghĩa; có trình độ khoa học, công nghệ có sức khoẻ, được đào tạo có tay nghề, có tư duy tốt, linh hoạt, sáng tạo, thích nghi, có nếp sống và làm việc văn minh, hợp lý, làm việc có hiệu quả, làm giàu cho mình, cho nhà, cho đất nước; có tinh thần công dân: sống và làm việc theo pháp luật, có hiểu biết và ý thức tuân theo pháp luật, có thế giới quan Mác - Lênin - Hồ Chí Minh; đầy đủ tình nghĩa, nhân nghĩa, đạo đức, đạo lý: có các quan hệ tốt đẹp trong giao tiếp đầy tính người, tình người, nghĩa cử vì một lý tưởng cao đẹp, hiếu thảo, chân tình, có tinh thần làm chủ, coi trọng tín ngưỡng gia tiền; có cuộc sống văn hoá phong phú, thanh lịch, đẹp; biết tiếp thu tinh hoa văn minh nhân loại: nhân văn, nhân ái, nhân đạo; quốc tế vô sản chân chính, lập trường giai cấp vững vàng, tiến lên chủ nghĩa xã hội; hoà bình, hữu nghị, hợp tác, hội nhập vào xu thế của thời đại và cộng đồng.
Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương (khoá VIII) đã giao nhiệm vụ: trong thời gian tới phải tăng cường giảng dạy các bộ môn khoa học xã hội và nhân văn, đưa việc giảng dạy tư tưởng Hồ Chí Minh thành bộ môn trong nhà trường, tổ chức giảng dạy và học tập tốt bộ môn triết học Mác - Lênin. Ở tất cả các cấp học phải dạy tốt, học tốt quốc ngữ, quốc văn, quốc sử và địa lý Việt Nam. Thực hiện đủ số giờ dạy địa phương học để từ đây giáo dục lòng yêu quê hương và trẻ lớn lên trong tình người và tinh thần nồng nàn yêu nước. Cùng với gia đình giáo dục con em chúng ta tính người, tình người, tạo nên những con người có nhân cách Việt Nam đậm dà bản sắc dân tộc. Làm sao suốt cuộc đời của con em chúng ta luôn luôn gắn bó với lý tưởng độc lập và chủ nghĩa xã hội. Nền giáo dục của chúng ta phải giáo dục nên những con người có bản lĩnh làm chủ đất nước mình, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc và đưa đất nước phát triển lên chủ nghĩa xã hội - đây là nhiệm vụ cơ bản của cả sự nghiệp giáo dục - đào tạo.
Chúng ta phải thực hiện tốt khẩu hiệu “Giáo dục cho mọi người và mọi người làm giáo dục”; toàn dân, toàn Đảng, các cấp, các ngành, các đoàn thể phải dấy lên một cao trào học tập và thực sự làm tốt công tác giáo dục; kết hợp chặt chẽ giáo dục nhà trường với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội - tất cả vì một môi trường giáo dục lành mạnh. Người lớn làm gương trẻ em, thầy giáo làm gương cho học sinh, đảng viên làm gương cho quần chúng, thủ trưởng làm gương cho nhân viên... tạo ra một xã hội rất nhiều tấm gương tốt đẹp, cũng như thời kháng chiến chống giặc ngoại xâm “ra ngõ gặp anh hùng”. Muốn như vậy thì các thầy, cô giáo phải không ngừng rèn luyện, tự hoàn thiện nhân cách bản thân, nêu cao trách nhiệm trước thế hệ trẻ, trước đất nước; nhà trường phải là cái nôi ươm trồng tài năng, đồng thời cũng là nơi văn hoá nhất. Tất cả và trên hết là thực hiện nhiệm vụ cơ bản, mục tiêu cao nhất của giáo dục là “dạy người”, là giáo dục nhân cách, giáo dục nghề nghiệp - bắt đầu một thời kỳ phát triển mới của nền quốc học nhân dân ở đất nước ta.
Giáo dục giá trị truyền thống dân tộc, truyền thống cách mạng là nội dung xuyên suốt các bộ môn, các hoạt động và môi trường giáo dục. Giá trị truyền thống có một sức mạnh lạ thường - một chân lý ai cũng biết. Đó là sản phẩm của sản xuất vật chất và tinh thần tạo nên các kinh nghiệm xã hội qua các thời đại lịch sử, truyền từ đời này qua đời khác, thế hệ trước giáo dục thế hệ sau lĩnh hội để bản thân mỗi người trở thành người theo đúng nghĩa của nó và làm nên bản sắc dân tộc, bảo đảm sự tồn tại và phát triển đất nước. Qua giáo dục theo nghĩa rộng của từ này như một con đường có thể coi là chủ đạo để các giá trị truyền thống dân tộc và cách mạng chuyển tới từng thế hệ, từng con người hoá thành cốt cách, bản lĩnh và chí khí người Việt Nam, văn hoá Việt Nam. Các giá trị truyền thống của các tộc người sống trên đất Việt bảo đảm sự tồn vong của Tổ quốc, bao giờ cũng gắn liền, kết nối tính dân tộc với tính nhân bản, nhân văn, và là một dòng chảy liên tục của ý thức dân tộc. Về bản chất, truyền thống luôn luôn có mặt trong hiện đại, hiện đại là một tầng mới phát triển của truyền thống. Nếu có cái gì đó được coi là mâu thuẫn giữa truyền thống và hiện đại, thì giáo dục phải như một chiếc cầu nối liền truyền thống - hiện đại, như huyết mạch trong cơ thể giải quyết cái gọi là “mâu thuẫn” giữa các thế hệ. Sứ mệnh của giáo dục chúng ta chính là ở chỗ đó: xây dựng những thế hệ, những con người văn minh, hiện đại, có nhân cách văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc.
Hệ thống giá trị truyền thống Việt Nam rất phong phú, đầy sức sống, đã được lịch sử công nhận và thế giới ngày nay tôn trọng. Các giá trị truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng là nội dung xuyên suốt các bộ môn, các mặt hoạt động, các môi trường giáo dục cho tất cả các lứa tuổi. Đó chính là nền tảng của giáo dục nói chung, giáo dục nhân cách Nhân - Trí - Dũng nói riêng, như Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương (khoá VIII) đã chỉ ra.
Để chấn hưng nền giáo dục nước nhà, cần phải khẳng định hệ thống giá trị, thang giá trị, thước đo giá trị, trên cơ sở đó làm tốt định hướng giá trị xã hội.
Các giá trị truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng là nội dung giáo dục xuyên suốt trong việc giảng dạy tất cả các bộ môn, các cấp học, bậc học, trong mọi hoạt động giáo dục ở tất cả các trường, đặc biệt trong các bộ môn quốc ngữ, quốc sử, quốc văn và địa lý quốc gia, tư tưởng và đạo đức Hồ Chí Minh và chủ nghĩa Mác - Lê nin. Thực hiện tốt việc giáo dục giá trị, trước hết là giá trị truyền thống dân tộc, truyền thống cách mạng, dạy đạo làm người cho con em, biến thành vốn quý của mỗi con người, mỗi gia đình, sức mạnh của mỗi địa phương và cả nước vượt qua mọi thử thách, nguy cơ, tận dụng thời cơ đổi mới, mở cửa thị trường, hội nhập, đa phương theo hướng tổng quát thực hiện nhiệm vụ cơ bản của giáo dục là đào tạo thế hệ trẻ tiếp nối cha anh giữ gìn nền độc lập dân tộc và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Tinh thần cần sớm được quán triệt vào việc soát xét, sửa đổi, bổ sung nội dung, chương trình, sách giáo khoa. Về đổi mới phương pháp giáo dục, cần chú trọng cả giáo dục trong nhà trường lẫn giáo dục ngoài nhà trường, bằng mọi cách tổ chức giảng dạy và giáo dục theo tư tưởng chỉ đạo “giáo dục gắn với lao động sản xuất và nhà trường gắn với xã hội”; đặc biệt đối với học sinh phổ thông trung học chuyên nghiệp, dạy nghề, cao đẳng và đại học, phát huy kinh nghiệm tốt của nhà trường chúng ta, tạo ra nhiều cách thức và tạo điều kiện cho sinh viên, học sinh tăng cường thực tế, thực tập, công tác xã hội, đi về nông thôn vào nhà máy... Mặt khác, mọi gia đình phải làm tốt chức năng giáo dục đối với con em mình. Nhiều nét cơ bản của nhân cách, như tính người, tình người, đều bắt đầu từ giáo dục của gia đình và giáo dục mầm non, tiểu học. Gia đình và giáo dục gia đình là một giá trị hết sức đặc trưng của nhân loại, nhất là ở phương Đông từ xưa tới nay. Gia đình có thể và phải là một nơi giáo dục giá trị đạo đức, giá trị truyền thống tốt nhất. Ngày nay, phải tăng cường phổ biến các tri thức khoa học giáo dục đến từng gia đình và phối hợp chặt chẽ nhà trường với gia đình trong việc giáo dục con em chúng ta. Toàn xã hội kết hợp với nhà trường và gia đình uốn nắn, bảo vệ và xây dựng một môi trường giáo dục lành mạnh, trong đó người lớn, các bậc cha mẹ, các thầy cô giáo, các cán bộ quản lý giáo dục phải là những tấm gương cho con em noi theo, mau chóng khôi phục nền nếp, kỷ luật, kỷ cương và kiên quyết đẩy lùi mọi tiêu cực trong giáo dục - đào tạo. Tiếp nối và phát huy các giá trị truyền thống hoà trong một dòng cập nhật các giá trị văn hoá hiện đại, chúng ta có đủ khả năng đưa nhân cách, dân trí, nhân lực, nhân tài của từng cộng đồng và cả dân tộc lên tầm cao mới, đáp ứng yêu cầu của thời đại công nghiệp hoá, hiện đại hoá, văn minh, công bằng cùng với loài người đi vào thiên niên kỷ mới trong một tư thế đàng hoàng.
(còn nữa)
