Nhiều đơn vị khoa học chưa sẵn sàng tự lập

Nghị định 115, được xem là "khoán 10" trong khoa học công nghệ, đã trao quyền tự chủ cao nhất cho các tổ chức nghiên cứu công lập, từ việc xác định nhiệm vụ, đến tổ chức bộ máy và quan trọng nhất là tài chính. Theo đó, các đơn vị phải chuyển đổi thành 1 trong 3 diện sau:

Thứ nhất là các tổ chức nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu chiến lược chính sách phục vụ quản lý nhà nước, vẫn được nhà nước "bao cấp", song chỉ được cấp kinh phí theo nhiệm vụ, chứ không phải theo biên chế như trước đây.

Thứ hai là những tổ chức nghiên cứu, phát triển, dịch vụ khoa học công nghệ hoạt động theo hình thức Tổ chức tự trang trải kinh phí. (có nghĩa vẫn là các tổ chức sự nghiệp, ở dạng các viện hay trung tâm, nhưng được quyền sản xuất kinh doanh như doanh nghiệp).

Thứ ba là những tổ chức thực sự có năng lực sản xuất kinh doanh có thể chuyển đổi thành doanh nghiệp khoa học công nghệ(phải hoạt động theo luật doanh nghiệp).

Ông Nguyễn Quân, Vụ trưởng Tổ chức cán bộ, Bộ Khoa học công nghệ, thành viên ban soạn thảo nghị định, cho biết hiện cả nước có khoảng 560 tổ chức khoa học công nghệ công lập, trong đó chỉ có 10% sẽ được nhà nước bao cấp hoàn toàn, khoảng 70% phải chuyển sang hình thức tự trang trải kinh phí, 10% sẽ chuyển đổi sang doanh nghiệp KHCN.

"Chúng tôi cũng tiên lượng khoảng 10% còn lại sẽ phải sáp nhập, giải thể", ông Quân nói.

Các đơn vị có thể chuyển đổi ngay lập tức, hoặc dần dần, song bắt buộc phải trước tháng 12/2009. Sau thời hạn đó, đơn vị không chuyển đổi được sẽ phải giải thể hoặc sáp nhập.

Tuy đã được chuẩn bị tinh thần cả gần 1 năm,song nhiều đơn vị đến nay vẫn không biết mình có thuộc diện chuyển đổi hay không, mà lý do chính là hiện trạng quản lý chồng chéo và các tiêu chí phân loại chưa rõ ràng.

Thông tư hướng dẫn của liên Bộ Khoa học Công nghệ - Tài Chính - Nội Vụ ban hành ngày 5/6 nêu rõ: các tổ chức nghiên cứu khoa học công nghệ thuộc diện chuyển đổi là những viện, trung tâm... do Chính phủ, Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thành lập, hoặc các viện thuộc trường đại học nhưng do Chính phủ hay Bộ quyết định thành lập. Đơn vị con do những tổ chức nói trên thành lập thì không thuộc diện chuyển đổi.

Mặc dù vậy, nhiều đơn vị vẫn không biết nên xếp mình vào đâu. Ông Nguyễn Đại Lai, Phó vụ trưởng Vụ chiến lược phát triển ngân hàng, cho biết, đơn vị của ông thuộc hàng Vụ, nghĩa là cơ quan quản lý nhà nước, song lại có một phần nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, chuyển từ Học viện Ngân hàng sang. "Đến bây giờ chúng tôi vẫn không biết mình là ai", ông Lai nói. Cũng trong tình trạng như vậy là Viện Khoa học kỹ thuật bưu điện do Chính phủ thành lập, nhưng hiện lại thuộc Học viện Bưu chính Viễn thông. Hay Viện Khoa học thuỷ lợi thuộc Bộ NN&PTNT.

Còn ông Nguyễn Hoàng Huyến, Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ giao thông vận tải (thuộc Bộ Giao thông vận tải) lại lo ngại rằng mốc chuyển đổi vào năm 2009 là quá "đột ngột", và cán bộ nhân viên của viện ông chưa thể thích nghi được. Ông đề nghị kéo dài thời gian chuẩn bị đến năm 2010, bằng cách giảm từ từ kinh phí hỗ trợ của nhà nước, trong khi chuyển dần sang tự chủ. Ông Huyến cũng cho rằng chính sách như hiện nay không đủ để khuyến khích các đơn vị chuyển đổi sớm.

Trong khi một số đơn vị vẫn còn lúng túng, lo lắng trước việc phải "tự đứng trên đôi chân của mình", thìmột số đơn vị không thuộc diện bắt buộc chuyển đổi lại rất mong muốn hoặc chủ động chuyển một phần sang cơ chế tự chủ, bởi nhận thức được tính tích cực của chính sách này.

"Trong khoa học công nghệ, động lực cho các nhà nghiên cứu và hiệu quả của nghiên cứu là hai vấn đề quan trọng nhất. Tôi nghĩ chỉ có tự chủ mới phát huy được hiệu quả đó", ông Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính sách và chiến lược nông nghiệp phát triển nông thôn, thuộc Bộ NN &PTNT, nhận định. Ông cũng cho rằng khó khăn lớn nhất trong quá trình chuyển đổi là kinh phí để sắp xếp lại cán bộ, bởi "một đơn vị nghiên cứu thường có khoảng 20-30% cán bộ không bố trí được công việc, nếu tiếp tục lôi cái gánh đó, công việc sẽ không hiệu quả".

Ông Nguyễn Chu Hồi, Viện trưởng Viện Kinh tế và quy hoạch thuỷ sản (Bộ Thủy sản), đơn vị không bắt buộc chuyển đổi, lại cho rằng "đây là một cơ chế mở, sẽ giúp giải toả năng lực nội sinh của một cơ quan nghiên cứu khoa học". Theo ông, chính nhờ chính sách mới này thì sự yếu kém hiện nay, kể cả chất lượng nguồn nhân lực, sẽ thay đổi nhanh chóng vì đơn vị có quyền chủ động rất lớn. "Chứ như trước kia, có thể "quân" yếu, đơn vị rất muốn thay đổi, nhưng các chỉ tiêu đào tạo lại hạn chế rất nhiều. Vì thế muốn thay đổi mang tính cách mạng là không dễ dàng".

Ông Hồi cũng cho biết mặc dù không thuộc diện phải tự chủ, song Viện của ông đã bước đầu áp dụng cơ chế tự chủ một phần: nghĩa là một nửa hoàn toàn làm nghiên cứu cơ bản (dùng ngân sách Nhà nước), nửa còn lại tổ chức dưới dạng các trung tâm để đưa kết quả nghiên cứu trực tiếp vào đời sống, tự trang trải kinh phí.

Một lo lắng khác của nhiều đơn vị là thời hạn chuyển đổi. Thông tư nêu rõ các đơn vị phải trình cơ quan chủ quản Đề án chuyển đổi trước ngày 30/9. Tuy nhiên, ông Hà Huy Ngọ, đại diện Viện khoa học và Công nghệ Việt Nam , cho rằng khoảng thời gian này là "quá ngắn", nhất là với những đơn vị có nhiều tổ chức trực thuộc như viện ông (tới 31 viện, trung tâm con).

Trước những băn khoăn của các đơn vị, ông Nguyễn Quân cho biết sắp tới Bộ KHCN sẽ làm việc với các bộ để hướng dẫn làm thí điểm, khơi thông vướng mắc.

Nguồn: vnexpress.net, 13/07/2006