Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh nhận xét của những người cùng thời

Năm 1919, Nguyễn Tất Thành cùng Phan Châu Trinh, Phan Văn Trường và một số người Việt Nam yêu nước khác ở Paris quyết định thảo bản Yêu sách của nhân dân Việtđể gửi tới các nước thắng trận dự Hội nghị Versailles. Lúc đó, nhà yêu nước Phan Châu Trinh và Tiến sĩ luật học Phan Văn Trường đã là những người có tiếng tăm ở Paris , còn chàng trai Nguyễn Tất Thành ít người biết đến. Nhưng cụ Phan, ông Phan và nhóm người Việt yêu nước này đã nhất trí để anh Nguyễn thay mặt họ đứng tên trong bản “Yêu sách” với danh xưng Nguyễn Ái Quốc. Và, ngày 18 - 6 - 1919, qua báo L’ Humanitévà Journal du peuple, tên tuổi của Nguyễn Ái Quốc đã xuất hiện trên trường chính trị Paris với tư cách “ Đại diện cho nhóm người Việt Nam yêu nước tại Pháp”.

Sau sự kiện Tours (tháng 12 - 1920), Nguyễn Ái Quốc trở thành người cộng sản. Nhiều đồng bào của ông trong nhóm những người Việt Namyêu nước ở Paris đã không có sự chuyển hướng đó. Giữa ông Nguyễn và những người này đã nẩy sinh sự khác biệt và bất đồng về nhận thức chính trị cũng như về cách cứu nước, cứu dân.

Báo cáo của nhân viên mật thám Pháp mang tên Dervéde ngày 13 - 7 - 1921 cho biết: “ Tối thứ Hai, 11 - 7, Nguyễn Ái Quốc với Phan Văn Trường và Phan Châu Trinh đã tranh luận gay gắt bằng tiếng Annam trong phòng ăn số 6 Gobelins từ 9 giờ tối đến 1 giờ sáng”. Cũng Dervéde, ngày 16 - 7 - 1921, báo cáo tiếp: “ sau cuộc tranh luận gay gắt với Phan Văn Trường và Phan Châu Trinh, Nguyễn Ái Quốc đã rời biệt thự số 6 Gobelins để đi ở một nơi khác vào tối thứ năm, 14 - 7 - 1921. Ông đã đem theo khi ra đi tất cả đồ dùng cá nhân của mình”.

Tuy có nhiều khác biệt về chính kiến và đã rời khỏi nơi cư trú, nhưng Nguyễn Ái Quốc vẫn giữ mối quan hệ tình cảm tốt đẹp cùng với cụ Phan, ông Phan và những người khác.

Phan Châu Trinh

Nhà ái quốc Phan Châu Trinh, Tiến sĩ Phan Văn Trường, người thanh niên trí thức Nguyễn Thế Truyền, những người mà tên tuổi còn được nhắc đến trong lịch sử Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX,đồng thời cũng là những người có mối quan hệ với Nguyễn Ái Quốc trong thời gian ở Paris những năm 1918 - 1923, mặc dù sau này, họ không đi cùng đường với ông Nguyễn, nhưng ngay từ những năm tháng đó,họ đã nói về ông với sự kính trọng và khâm phục.

Phan Văn Trường

Trong một lá thư gửi cho Nguyễn Thế Truyền vào tháng 9 - 1922, Tiến sĩ Phan Văn Trường đã vui vẻ nói rằng: “ Tôi chắc tôi là người đầu tiên ca ngợiNguyễn Ái Quốc”.

Khi báo chí thuộc địa của chính quyền ở Đông Dương viết bài nói xấu và gọi ông Nguyễn là “một con người đầy tham vọng”, thì ít lâu sau, ở Paris, trong bài viết của mình đăng trên báo Le Paria, số 9 ra ngày 1 - 12 - 1922 Nguyễn Thế Truyền đã lên tiếng bảo vệ ông Nguyễn: “ Con người đầy tham vọng ư? Đúng. Nhưng anh Nguyễn tham vọng cái gì? Tham vọng giải phóng anh em của anh bị rơi vào vòng nô lệ, bị bọn thực dân bóc lột hết sức dã man. Có tham vọng nào cao quý hơn thế không?

… Ngực anh không có huân chương. Túi anh không có ngân phiếu của chính phủ. Nhưng anh mang nguyện vọng của nhân dân và niềm hi vọng của dân tộc bị áp bức…”

Nhà ái Quốc Phan Châu Trinh trong lá thư viết ngày 23 - 1 - 1923 gửi cho một sinh viên Việt Nam đang theo học tạo Paris, đã nhận xét: “ Tôi xem anh Quốc, anh Truyền và ông Trường rất là người thông minh nhất xứ ta… chẳng biết ngày sau có làm ra công hiệu gì cho nòi giống ta được nhờ không”. Cần lưu ý rằng cụ Phan Châu Trinh là người rất kiệm lời khen. Cũng chính cụ, một năm trước, ngày 18 - 2 - 1922, từ Marseille viết thư gửi cho Nguyễn Ái Quốc ở Paris để tranh luận về phương pháp cứu nước, Phan Châu Trinh đã viết: “ Mãi tới bây giờ, anh cũng không ưa cái phương pháp khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh của tôi. Còn tôi thời lại không thích cái phương pháp “ngoạ ngoại chiêu hiền, đãi thời đột nội” (nằm ở nước ngoài chiêu hiền nạp sĩ, đợi thời cơ về nước hoạt động) của anh. Thực tình, từ trước tới nay tôi chẳng bao giờ khinh thị anh mà ngược lại, tôi còn cảm phục anh nữa là khác”.

Cử nhân luật Nguyễn An Ninh, người trí thức yêu nước du học ở Pháp về, lúc đó đang được lớp thanh niên tân học cấp tiến ở Nam Kỳ trọng vọng, trong một bài viết đăng trên báo La Cloche Fêléesố 14, ra ngày 21 - 4 - 1924, tại Sài Gòn cũng đã viết: “ Chúng ta tự hào có những Phan Bội Châu, những Phan Châu Trinh, những Nguyễn Ái Quốc, những Đề Thám, những Lương Văn Can, những Lương Ngọc Quyến và vô số những vị anh hùng vô danh”.

Phan Bội Châu

Nhà ái quốc Phan Bội Châu trong cuốn Tự pháncó kể lại rằng: năm 1924, ở Trung Quốc, cụ cải tổ lại Việt Nam Quang Phục Hội. Sau khi cương lĩnh vàchương trình của tổ chức chính trị mới được công bố, “ Ông Nguyễn Ái Quốc ở thủ đô Nga là Mạc Tư Khoa về Quảng Đông thường thường bàn với tôi nên sửa đổilại”. Cũng vào cuối năm 1924, sau những lần tiếp xúc với Nguyễn Ái Quốc, cụ Phan Bội Châu đã giới thiệu những thanh niên cách mạng Việt Nam vẫn hoạt động với cụ bấy lâu trong đó có Lê Hồng Sơn,Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Phong… để ông Nguyễn gặp gỡ và huấn luyện họ theo con đường của ông Nguyễn. Sau khi cụ bị Pháp bắt đưa về Huế, nhiều chí sĩ và thanh niên yêu nước tìm đến thăm hỏi và đàm đạo vềthời cuộc với cụ. Học giả Đào Duy Anh trong bài “ Một số hồi ức chưa được công bố về Phan Bội Châu” (Ông già Bến Ngự, NXB Thuận Hoá, Huế 1982) kể lại rằng:Một lần, ông và thừa phái Trần Lê Hựu tới thăm cụ Phan, hai người được cụ mời đi chơi đò. Bữa đó, trên đò dọc sông Hương thừa phái Trần hỏi cụ: “ Thưa Cụ, chúngtôi không hiểu rồi nước ta có độc lập được không. Thấy từ trước đến nay hễ có lớp anh hùng chí sĩ nổi lên thì sớm hay muộn cũng là bị bắt, bị tù, bị giết, cho đến Cụ là niềm hy vọng trong mấy chụcnăm nay của quốc dân cuối cùng lại cũng bị bắt đem về giam lỏng ở đây, như thế thì còn mong gì nữa”.

- Ông không nên nghĩ thế. Đời hoạt động cách mạng của tôi rốt cuộc là một thất bại lớn, đó là bởi tôi tuy có lòng mà thật bất tài. Nhưng dân tộc ta thế nào rồi cũng độc lập, nhất định phải thế. Hiện nay đã có người khác giỏi hơn lớp chúng tôi nhiều đứng ra đảm đương công việc để làm trọn cái việc mà lớp chúng tôi không làm xong. Ông có nghe tiếng ông Nguyễn Ái Quốc không?

- Có báo đăng tin Nguyễn Ái Quốc đã bị bắt và chết ở Hương Cảng cách hai ba năm rồi mà!

- Không, tôi chắc ông Quốc vẫn còn, mà ông ấy còn thì nước ta nhất định sẽ độc lập. Họ bắt tôi dễ chứ làm sao bắt được ông Quốc, mà có bắt đi nữa thì cũng phải thả thôi, vì ông ấy giỏi, lại có nhiều vây cánh và bạn bè ở khắp thế giới.

- Thưa Cụ, “Bò Đái thất thanh, Nam Đàn sinh thánh” chẳng phải là Cụ hay sao? Cụ còn thất bại nữa là người khác!

- Kể cái nghề cử tử thì xưa kia tôi cũng có tiếng thật. Dân ta thường có thói trọng người văn học mà gán cho người ta tiếng nọ, tiếng kia. Nhưng nếu Nam Đàn có thánh thật thì chính là ông Nguyễn Ái Quốc chứ không phải ai khác”.

Nhiều người Việt Nam hoạt động chính trị cùng thời với Nguyễn Ái Quốc trong những năm 20 của thế kỷ trước, tuy không đi cùng đường với ông, nhưng họ vẫn đánh giá cao và biểu thị sự kính trọng ông. Ngay cả những người nước ngoài quen biết Nguyễn Ái Quốc lúc ấy cũng vậy.

Stéphanie, Thư ký nhóm xã hội người gốc thuộc địa ở Paris , trong một lá thư gửi cho ông Nguyễn vào tháng 3 - 1921 đã bày tỏ: “ Tôi là một trong số những người rất khâm phục sự can đảm của đồng chí”.

Vào một ngày cuối năm 1923, sau giờ làm việc tại văn phòng Quốc tế cộng sản ở Maxcơva, ông Nguyễn vừa về đến nơi ở của mình tại khách sạn thì nhà thơ xô viết Iossip Mendenstam (1891 - 1943), phóng viên tạp chí Ogoniouk đến gặp và đề nghị ông trả lời phỏng vấn của tạp chí. Ngày 23 - 12 - 1923, số 39 của tạp chí đó đã đăng bài phỏng vấn này dưới đầu đề “Đến thăm một chiến sĩ cộng sản quốc tế, Nguyễn Ái Quốc”. Trong bài báo, tác giả viết: “ Qua cử chỉ cao thượng, tiếng nói trầm lắng của Nguyễn Ái Quốc toả ra một nền văn hoá không phải văn hoá Châu Âu, mà có lẽ là nền văn hoá của tương lai…”

Ngày 19 - 9 - 1924, tại phòng triển lãm nghệ thuật tạo hình Đức tổ chức ở Matxcơva, hoạ sĩ Thuỵ Điển Erik Johansson gặp Nguyễn Ái Quốc và đề nghị được ký hoạ chân dung Người. Dưới bức ký hoạ còn có dòng chữ Hán tự tay ông Nguyễn ghi lúc đó: Nguyễn Ái Quốc, 19 - 9 - 1924.Cuộc gặp gỡ và hình ảnh ông Nguyễn năm đó đã để lại một ấn tượng sâu sắc cho người hoạ sĩ Thuỵ Điển. Sau này, ông viết: “ Cử chỉ văn hoá và thân mật của Người gây một ấn tượng là Người có uy tín. Người có thể trở thành lãnh tụ không phải bằng một cái gì bề ngoài mà bằng học thức, bằng trí tuệ của Người”.

Trong những năm 1925 - 1927, khi hoạt động ở Quảng Châu ông Nguyễn làm việc trong Phái bộ Borodin. Trong cuốn Hai năm ở nước Trung Hoa nổi dậy, V. Akimova, một nữ nhân viên của văn phòng Borodin viết: “ Ở nhà Borodin, tôi may mắn được làm quen với một trong những con người tuyệt diệu ở Quảng Châu lúc ấy. Đó là Lý Thuỵ, người Việt Nam ”.

Nhìn lại một mảng nhỏ nhận xét, đánh giá của những người cùng thời trong những năm 20 của thế kỷ trước về Nguyễn Ái Quốc, chúng ta dễ dàng nhận thấy ngay từ những năm đầu hoạt động chính trị, với trí tuệ mẫn tiệp, với tấm lòng cao thượng, trong sáng và những phẩm chất tốt đẹp khác, Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã được đồng chí tin yêu, đồng bào kính trọng và những người khác chính kiến khâm phục.