Ngành nghề thông tin, tư liệu trước nền kinh tế hiện nay: Đôi Điều Suy Nghĩ Và Định Hướng Phát Triển
Đôi điều suy nghĩ về thông tin và tư liệu (TTTL):
Nội dung của thông tin và ai cũng nhận thức được rằng thông tin ngày càng là món ăn tinh thần không thể thiếu được đối với người dân và nhất là các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý, giám đốc của các tổ chức sản xuất kinh doanh, các nhà khoa học kỹ thuật ... Những dịch vụ phân tích tổng hợp tạo ra những thông tin mới có chất lượng cao, đòi hỏi có một đội ngũ cán bộ thông tin trình độ cao, tinh thông nghề nghiệp. Tại các công ty tư vấn lớn hiện nay người ta còn thấy xuất hiện những dịch vụ chuyên nghiệp mới về cảnh báo thong tin, cảnh báo chiến lược, cảnh báo công nghệ, cảnh báo cạnh tranh kinh tế... mang tính chất tình báo như ta thường hiểu trong quân sự, quốc phòng. Nghề kinh doanh thông tin, môi giới, marketing, thương mại điện tử... cũng đang phát triển trong các dịch vụ kinh tế xã hội. Những mạng thông tin điện tử và mạng Internet đang thúc đẩy lưu thông thông tin nhanh chóng, giúp các giới trao đổi, chuyển giao, chia sẽ thông tin trực tiếp với nhau. Tất cả nghững hoạt động sáng tạo đó đòi hỏi những công cụ, những phần mềm máy tính và những giao thức ngày càng tinh vi hiện đại hơn.
Sự xuất hiện những công nghệ thông tin mới chủ yếu là máy vi tính... đã làm biến đổi sâu sắc ngành tư liệu, tư những công cụ lưu trử thông tin nay đã trở thành những cơ sở dữ liệu điện tử hóa có thể truy cập trực tuyến, các loại tư liệu được số hóa, ghi nhớ trên những vật mang tính công nghệ cao như băng từ, đĩa quang CD..., công tác lưu trữ, bảo quản, quản lý, phục vụ được tự động hóa, đã có khả năng khai thác và xử lý những khối lượng thông tin lớn và tạo điều kiẹn lưu thông trao đổi tư liệu nhanh chóng trên tòan cầu.
Như vậy, thông tin tư liệu và những nghề tương ứngchắc chắn sẽ phát triển và đa dạng hóa trong một không gian đang mở rộng, từ công tác quản lý tư liệu đến cảnh báo chiến lược. Do đó hoạt động TTTL cần có mạt tại các thị trường đó, từ truyền thống đến hiện đại.
Bối cảnh thế giới ngày nay đã tác động mạnh mẽ tới mọi lĩnh vực hoạt động xã hội, môi trường kinh tế và công nghệ, mọi ngành nghề và đặc biệt trong đó ngành TTL. Nếu trước đây ngành lưu trữ rồi ngành thư viện lần lược phát triển trong một thời gian dài hàng trăm năm, thì từ vài chục năm nay TTTL được hình thành, có những bước nhảy vọt, đáp ứng yêu cầu mới của nghiên cứu, sản xuất, quản lý, thị trường... Sự ra đời và phổ cập nhanh chóng các loại máy vi tính ngày càng tinh xảo kết hợp với những thành tự về công nghệ viễn thông đã làm thay đổi sâu sắc môi trường nghề nghiệp TTTL... Qua mạng Internet người dùng "tin" đã có khả năng truy cập trực tuyến các nguồn tin, không cần thông qua các tổ chức TTTL như trước đây.
Trước tình hình đó, đã có thời kỳ người ta đặt ra câu hỏi liệu ngành TTTL có còn tồn tại hay không, nhưng nhanh chóng ai cũng nhận ra rằng chính những công nghệ mới điện tử - viễn thông đang tăng cường vị trí quan trọng của nó trong nền kinh tế tri thức hiện nay.
Vấn đề là cần xem xét lại vị trí, chức năng nhiệm vụ, nội dung, phương pháp nghiệp vụ của ngành trong bối cảnh thế giới đang cơ cấu lại nền kinh tế tòan cầu. Một cách tiếp cận mới, có tính chất tổng thể và tích hợp về quản trị thông tin ngày nay đang trở thành cấp bách và cần thiết. Điều đó đòi hỏi một cách nhìn mới về những nội dung và phương pháp nghiệp vụ để thực hiện chức năng "trung gian" của ngành giữa người sản xuất và người dùng tin trong thời gian tới, trong điều kiện truy cập thông tin trực tuyến của mọi người ngày càng nhiều.
Trước hết cần mở rộng phạm vi hoạt động của ngành nghề TTTL. Nếu trước đây ngành tư liệu là một ngành tương đối tĩnh, có nhiệm vụ chủ yếu là thu nhập và lưu trữ bảo quản tư liệu, thì trong những năm gần đây, từ khi kết hợp với chức năng thông tin đã trở thành một ngành mới là TTTL, một ngành năng động, có nhiệm vụ mở rộng từ khâu đầu đến khâu cuối của dây chuyền thông tin.
Các loại nghề cụ thể trong TTTL được hình thành và phát triển dần dần xung quanh hai hoạt động chính: hoạt động tư liệu (thu thập, sắp xếp, phân loại, lưu trữ, phục vụ, quản lý...) và hoạt động thông tin về nội dung của tư liệu (xử lý, phân tích, tổng hợp, tạo lập dòng tin, phổ biến, cảnh báo, tư vấn, dịch vụ thị trường, tham gia quyết định...).
Định hướng phát triển trong tương lai.
Để đảm bảo sự có mặt của ngành thông tin tại những địa bàn lớn như vậy, cần có một hình thức mới về tổ chức quản trị thông tin phù hợp, một tổ chức tổng thể và tích hợp, tạo điều kiện nắm bắt và làm chủ các loại sản phẩm thông tin, các loại dịch vụ, từ các cơ sở dữ liệu truyền thống có thể truy cập trực tuyến đến các sản phẩm trên đĩa CD hay các sản phẩm đa phương tiện khác thông qua các hệ thống quản lý tư liệu tự động, các mạng điện tử Internet, qua các tổ chức tư vấn hay cảnh báo chiến lược, kinh tế, công nghệ... Chúng ta không còn chỉ quan tin đến thông tin thư mục hay thông tin khoa học kỹ thuật thuần túy mà cần mở rộng tới những lĩnh vực mới như kinh tế, xã hội, thống kê, nghe nhìn, thời sự...Tổ chứ quản trị thông tin mới phải quan tâm tới những vấn đề rất cơ bản cho một sự phát triển hài hòa và hiệu quả của tòan ngành, đó là chất lượng sản phẩm thông tin và dịch vụ, độ tin cậy và an tòan của công cụ và mạng lưới, thị trường, giá cả, đào tạo và bồi dưỡng liên tục, những vấn đề pháp lý trong thông tin, tiêu chuẩn hóa, ngôn ngữ tin học, các hội nghề nghiệp...
Nghề nghiệp TTTL đã có nhiều biến đổi trong ai ba chục năm qua, hiện nay đang trong một thời kỳ đột biến. Có thể nói nghề TTTL bao gồm tất cả những hoạt động nghề nghiệp trung gian giữa người sản xuất và người dùng tin. Nghề truyền thống đang trở nên phức tạp. Nhiều nghề mới, nhiều thị trường lao động mới đang xuất hiện, như quản lý điện tử thông tin, tư vấn chuyên ngành, cảnh báo chiến lược, quản lý tư liệu trong xí nghiệp, sử dụng và khai thác mạng lưới điện tử, Internet, thiết kế sản phẩm đa phương tiện, sản phẩm nghe nhìn, thiết kế trang Web, thiết kế mạng, thiết kế phần mềm, ngôn ngữ tin học... Rõ ràng ngành nghề TTTL đang được đa dạng hóa đến mức người ta cảm thấy đã đến lúc làm sáng tỏ ranh giới giữa các nghề cụ thể và những mối liên quan giữa chúng, tạo điều kiện cho các tổ chức sử dụng cán bộ TTTL đúng người, đúng chổ.
Hiện tượng đa dạng hóa ngành nghề TTTL cũng thể hiện trong đội ngũ cán bộ thông tin hiện nay về mặt xuất xứ, trình độ nghiệp vụ và quá trình công tác. Có người không qua đào tạo nghiệp vụ nhưng học tập qua công tác thực tế; phần đông có bằng kỹ thuật, đại học được sử dụng trong những khâu của dây chuyền thông tin; cao hơn là trình độ đại học, sau đại học tham gia công tác xử lý, phân tích tổng hợp thông tin, công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học hoặc quản trị thông tin; và quan trọng hơn nửa là đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ sư, quản lý được đào tạo bồi dưỡng thêm về nghiệp vụ thông tin (2 nghề).
Cũng như các ngành khác, cán bộ TTTL ở bất kỳ vị trí nào cũng trưởng thành dân trong quá trình công tác thực tế làm chủ từng khâu, kỹ thuật hay xử lý. Trong điều kiệnn hiện nay khi mà các khâu kỹ thuật phần lớn đã được tự động hóa, số hóa thì nổi bậc lên là những nhu cầu về những chuyên gia có trình độ cao về tổ chức quản trị thông tin, về phần mềm máy tính, và đặc biệt là về xử lý, phân tích tổng hợp thông tin, tạo nên những sản phẩm thông tin mới. Những chuyên gia này đó một vai trò chủ chốt trong các Trung tâm TTTL, trong các bộ, ngành, địa phương, nhất là trong những tổ chức sản xuất kinh doanh. Họ cần trở thành những cố vấn đắc lực cho lãnh đạo, làm chủ về cảnh báo, tham gia vào quá trình quyết định như một thành viên chính thức.
Tóm lại, ngành nghề TTTL như đã nói ở trên xoay quanh hai hoạt động chính, tư liệu và thông tin, tư liệu là vật mang, thông tin là nội dung, là ý nghĩa, là tri thức, là dạng phi vật chất. Đây là hai mặt của một vấn đề không thể thiếu nhau để tồn tại. Nếu cơ sở hạ tầng thông tin đang từng bước được giải quyết thì vấn đề lớn hiện nay vẫn là khâu nội dung thông tin, sản xuất thông tin mới, đảm bảo đầy đủ các dòng tin trong các hệ thống mạng lưới...
Nguồn: Thông tin KH&CN Đồng Nai, 01/2003
