Mặt trái của đô thị hóa mang màu sắc Trung Quốc
Đặc điểm của tiến trình đô thị hóa ở Trung Quốc:
Đặc điểm thứ nhất là tốc độ nhanh. Kể từ sau khi nước cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời đến nay, đô thị hóa cũng giống như phát triển kinh tế - xã hội của Trung Quốc, đã trải qua một con đường gập ghềnh. Nếu xét theo giai đoạn phát triển, thời kỳ sau cải cách mở cửa năm 1978 có thể phân chia như sau: Trước năm 1978 là giai đoạn đầu của đô thị hóa, mức độ đô thị hóa của Trung Quốc lúc đó chỉ đạt 17,92%; sau năm 1978 là giai đọan thúc đẩy tốc độ đô thị hóa; tới năm 1996 bắt đầu bước vào thời kỳ cao trào phát triển đô thị hóa. Năm 2008, mức độ đô thị hóa của Trung Quốc đã đạt 45,68%, năm 2009 đạt 46,59%, người Trung Quốc chỉ mất 30 năm để đuổi kịp lịch trình đô thị hóa 200 năm của phương tây.
Sự tăng nhanh của “nhân khẩu thành thị ăn theo”:
Điều này nói lên vấn đề gì? Nó cho thấy Trung Quốc đã tiến vào giai đoạn tăng vọt của đô thị hóa, nói cách khác, Trung Quốc đã bước vào giai đoạn phát triển đô thị hóa quá bình thường. Theo tốc độ hiện nay, chỉ trong vòng 3-5 năm tới, tức là vào nửa cuối kỳ của “Kế hoạch 5 năm lần thứ 12”, mức độ đô thị hóa của Trung Quốc hoàn toàn có thể đạt tới trên 50%, thậm chí có người còn dự đoán sẽ đạt tới 70%, điều này có nghĩa là Trung Quốc sẽ cơ bản hoàn thành tiến trình đô thị hóa.
Đặc điểm thứ hai là quy mô lớn. Do khu vực mở rộng (diện tích) của thành phố là vô cùng hữu hạn nên chữ “lớn” ở đây chủ yếu là chỉ lượng dân số tăng lên. Lấy Bắc Kinh làm ví dụ, năm 1948, thành phố chỉ có 2.03 triệu người, đến năm 2008 đã có 21,97 triệu người (bao gồm cả dân nội thành và ngoại tỉnh đến Bắc Kinh). “Quy hoạch tổng thể thành phố Bắc Kinh” đã đề ra đến năm 2020, quy mô tổng dân số của Bắc kinh cần khống chế ở mức 18 triệu người, nhưng số liệu điều tra gần đây nhân khẩu thường trú tại Bắc kinh đã lên tới 19,72 triệu người từ năm 2009. Có thể thấy mục tiêu khống chế dự kiến đã bị phá vỡ trước hẳn 10 năm.
Đằng sau những sự việc và con số điển hình này rõ rang cho thấy sự phát triển nhanh chóng của tiến trình đô thị hóa tại Trung Quốc. Tốc độ cao này đương nhiên đã mở ra một khoảng không gian phát triển kinh tế và việc làm, có ích trong việc thúc đẩy phồn vinh kinh tế và tiến bộ xã hội. Nhưng từ đó cũng sinh ra nhiều vấn đề. Tác giả cho rằng trong số các vấn đề này, ảnh hưởng tiêu cực lớn nhất đối với tương lai của Trung Quốc là những mối đe dọa tiềm ẩn. Ở các thành phố lớn và vừa đã xuất hiện hiện tượng tập trung mật độ dân số đông của thành phần được gọi là “nhập khẩu thành thị ăn theo”. Loại “nhân khẩu thành thị ăn theo” này được ước đoán khoảng 200 triệu người.
“Phát triển bền vững” đối diện với áp lực
Đô thị hóa đã tạo ra một lượng lao động rẻ mạt gần 200 triệu người ầm ầm tiến vào các thành phố lớn và vừa, những người này sẽ phải đối mặt với nhưng điều gì? Là giá nhà cao, giao thông tắc nghẽn, tình cảm con người nhạt nhẽo và các điều kiện về bảo hiểm y tế, giáo dục, cũng như phúc lợi an sinh xã hội đều không công bằng. Quan trọng nhất là, để được ở trong các ngõ nhỏ của thành phố, họ đành phải làm những công việc hèn mọn nhất với đồng lương ít ỏi. Ngoài ra, từ góc độ sinh hoạt thành thị, cũng có thể tưởng tượng ra, nếu 80% dân số Trung Quốc sống ở thành phố thì đó sẽ là một cảnh tượng kinh người: thành phố cầm phải xây dựng hệ thống an sinh xã hội khổng lồ như thế nào để đáp ứng nhu cầu sinh sống của lượng người lớn như vậy: cung cấp điện nước, giao thông, cung ứng thực phẩm, xử lý rác thải, đảm bảo an ninh và lực lượng cảnh sát khổng lồ để duy trì trật tự và xử lý các vụ việc phát sinh. Ngoài ra, nếu một ngày nổ ra khủng hoảng kinh tế, hàng trăm triệu người sống trong thành phố (mà đa phần là người dân thường) sẽ xuất hiện sự giẫm đạp mang tính sinh tồn, điều này sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến chính quyền và tính căn bản của xã hội. Tóm lại, đô thị hóa tốc độ cao khiến cho sự phát triển bền vững của các đô thị Trung Quốc ngày càng xuất hiện nhiều xung đột xã hội mang tính đông người, phi chính trị, đây không phải là những biểu hiện cho sự cận kề bão hòa của những áp lực này hay sao?
Thực chất của đô thị hóa đối với Trung Quốc chính là sự tiến bộ của công nghiệp hóa, nhất định phải tiến hành trong thực tế, không thể dao động, nhưng cùng với nó là một kiểu tiến bộ phải trả giá, là một kiểu sốc không thể tránh trong lịch sử. Đoàn tàu xã hội đangg tăng tốc này nên chăng cần một “cửa thoát hiểm” hoặc “van an toàn”? Trước thực trạng này, cũng đã có môt số người đôn đáo tìm kiếm biệm pháp phòng ngừa. Có người đề ra có thể phát “thẻ xanh” cho những người nông dân có thể vào thành phố, có công việc hoặc những lao động ngoại tỉnh, sau vài năm tuân thủ luật pháp, thẻ xanh tự động chuyển thành hộ khẩu thành phố; cũng có người kiến nghị, có thể động viênc các cư dân thành phố (đã có hộ khẩu) cầm theo thẻ phúc lợi chuyển sang khu vực xung quanh ở, để tạo không gian cho những người mới đến thành phố. Những biệm pháp này có khả thi không? E rằng chỉ làm trò cười.
Xây dựng cácc thành phố vừa và nhỏ
Tác giả cho rằng biện pháp thực sự có thể giải quyết vấn đề này và là chiếc “van an toàn” cho đô thị hóa tại Trung Quốc là cần mạnh mẽ, thực sự phát triển và xây dựng các thành phố vừa và nhỏ. Tư tưởng này thực sự đã được ông Phi Hiếu Thông đưa ra luận chứng từ thập kỷ 80, 90 thế kỷ trước và cũng đã được các nhà quyết sách chú ý tới. Về sau, do nhiều nguyên nhân nên đã bị xếp lại, quan trọng nhất là tư tưởng từ trên xuống dưới đều chưa chuẩn bị đầy đủ hoặc mọi người lúc đó chưa chú ý nhiều tới các hoàn cảnh khó khăn và bức bối của đô thị hóa tốc độ cao.
Cho dù như vậy, trên cơ sở tổng kết những sai lầm trước kia, theo tác giả, hiện đã đến lúc cần đẩy nhanh xây dựng và phát triển các thành phố vừa và nhỏ (bao gồm các thị trấn nhỏ”, xây dựng ngay trong bố trí chiến lược và quy hhoạch thống nhất của phát triển đất nước. Nhưng kiểu “trùng tu công trình cũ “ này, một là cần điều trị các chứng bệnh cũ, hai là cần học tập kinh nghiệm tiên tiến của nước ngoài một cách nghiêm túc. Công nghiệp hóa đi trước dẫn dắt đất nước trong quá trình xây dựng thành phố vừa và nhỏ, tuy cách làm mỗi nơi mỗi cách khác nhưng về đại thể đều có một số cách làm khá thành công, ví như họ đều coi trọng uy quyền của quy hoạch, đều coi trọng xây dựng cơ sở hạ tầng và trang thhiết bị dịch vụ công cộng, đều coi trọng văn hóa khu vực và môi trường nhân văn, đều coi trọng bảo vệ môi trường sinh thái, cũng đều coi trọng cá tính riêng biệt của mỗi thành phố…
Xây dựng thành phố vừa và nhỏ tuyệt đối không thể “có cũng được không có cũng được” bởi vì chúng có thể là những chiếc “van an toàn” đáng tin cậy nhất trong quá trình đô thị hóa của Trung Quốc. Chúng vừa có thể bảo đảm cho sự bền vững của đô thị hóa, lại vừa có thể giảm tải lượng lớn sự bùng phát của “căn bệnh đô thị hiện đại”; chúng vừa có thể là con đường lưu động bổ trợ hai hướng trù bị thống nhất giữa thành phố và nông thôn, lại có thể là nơi giúp hàng tram triệu công dân tìm thấy mảnh vườn, ngôi nhà đáng tin cậy và dựa vào. Đồng thhời, chúng có thể khiến cho người Trung Quốc hiện đại không bị lạc đường trong rừng đô thị thành phố được xây bằng xi măng, sắt thép.
