Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam cần phải đi đầu trong xây dựng và phát triển xã hội dân sự
P.V:Trước hết, xin ông cho biết một số nhận định của ông về xã hội dân sự của nước ta?
Ông Hồ Uy Liêm:Có người cho rằng, ở Việt Nam xã hội dân sự còn đang manh nha, chưa rõ nét. Chẳng qua là cái danh từ “xã hội dân sự” (civil society) mới được du nhập vào nước ta trong những năm gần đây nghe lạ lẫm. Thêm vào đó người ta cho rằng các thế lực từ Âu - Mỹ đã lợi dụng các tổ chức xã hội dân sự để tiến hành cuộc cách mạng “màu” ở Đông Âu và các nước thuộc Liên Xô cũ, nên xã hội dân sự không những lạ lẫm mà còn gây lo ngại. Tuy nhiên xét về bản chất xã hội dân sự ở nước ta thực ra là các tổ chức của nhân dân đã tồn tại lâu đời, trước phương Tây rất nhiều. Suốt ngàn năm đô hộ của phương Bắc, dân tộc ta mất nước, nhưng vẫn giữ vững được bản sắc văn hoá Việt Nam, không bị đồng hoá là nhờ vào sự tồn tại cố hữu của cộng đồng làng xã, với truyền thống văn hoá luôn được nâng niu, gìn giữ, bảo vệ. Ngay như thời nhà Trần khi đất nước lâm nguy bởi nạn xâm lăng của đế quốc Nguyên Mông, hội nghị Diên Hồng đã được tổ chức để lấy ý kiến của các bậc bô lão, đại diện cho cộng đồng dân tộc (thực chất đó là xã hội dân sự Việt Nam) để trả lời câu hỏi “hoà hay chiến”. Các bậc tiền bối của chúng ta nhất tề trả lời vua: “Quyết chiến” và ta đã ba lần đại thắng quân Nguyên xâm lược. Tình làng, nghĩa xóm, tương thân, tương ái, chia sẻ buồn vui, giúp đỡ lẫn nhau trong thời bình cũng như trong thời chiến là truyền thống đáng tự hào của xã hội dân sự Việt Nam, đồng thời cũng đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển bền vững xã hội dân sự ở nước ta. Các loại hương ước ngày xưa cũng là sản phẩm của xã hội dân sự.
Từ những năm 20 của thế kỷ trước, chính Bác Hồ đã nêu bật luận điểm về tính cộng đồng bền vững của các xã hội phương Đông, trong đó có nét đặc thù của cộng đồng làng xã Việt Nam. Đó phải chăng là biểu hiện của xã hội dân sự ở nước ta.
Trước và sau khi giành được chính quyền (Cách mạng tháng 8 – 1945), trong sự nghiệp cách mạng dân tộc, dân chủ và ngày nay là Đổi mới và Hội nhập, Đảng ta luôn luôn giữ vững quan điểm cốt yếu: Lấy dân làm gốc, tất cả là của dân, do dân và vì dân. Trong ba bộ phận cấu thành xã hội: Nhà nước pháp quyền, thị trường và xã hội dân sự thì nhân dân là chủ thể trực tiếp của xã hội dân sự tác động đến hai bộ phận kia, tạo nên sự phát triển hài hoà, dân chủ và bền vững của đất nước ta. Trong công cuộc giải phóng dân tộc, các tổ chức xã hội dân sự tập hợp trong các tổ chức Mặt trận (Mặt trận Việt Minh, Mặt trận Tổ quốc...) do Đảng ta lãnh đạo, đó thực sự là khối đại đoàn kết toàn dân có sức mạnh lật nhào thực dân, phong kiến, làm nên các kỳ tích của Việt Nam. Với sự đổi mới từ Nhà nước cai trị sang Nhà nước phục vụ, thì xã hội dân sự có vai trò ngày càng quan trọng và sự đóng góp ngày càng cao. Chúng ta phải nghiên cứu sâu sắc nhằm tiếp tục phát triển và phát huy vai trò tích cực của xã hội dân sự ở nước ta.
P.V:Thưa ông, như vậy tại sao hiện nay vấn đề xã hội dân sự lại đang được đặt ra khá “nóng” đối với chúng ta?
Ông Hồ Uy Liêm:Tôi đã nói đến điều này ở trên. Sự quan tâm đến xã hội dân sự cũng dễ hiểu, bởi hiện nay trong sự nghiệp Đổi mới do Đảng ta lãnh đạo, Việt Nam đang xây dựng Nhà nước pháp quyền, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và xã hội dân sự. Phạm trù “xã hội dân sự” được đặt ra trong hoàn cảnh kiến tạo một xã hội lớn, nhưng năng động, Nhà nước nhỏ nhưng hiệu quả trong thời hội nhập.
P.V:Theo ông, Liên hiệp hội Việt Nam và các thành viên đóng vai trò như thế nào trong xây dựng và phát triển xã hội dân sự ở nước ta hiện nay?
Ông Hồ Uy Liêm:Dựa trên quan điểm của Đảng về vai trò của trí thức trong khối liên minh Công, Nông, Trí và qua kinh nghiệm thực tiễn hoạt động hội, tôi tin rằng, trong sự nghiệp Đổi mới, hệ thống Liên hiệp hội Việt Nam cần phải và có đủ khả năng đi đầu trong xây dựng và phát triển xã hội dân sự. 25 năm qua, VUSTA với trí tuệ và tâm huyết của đội ngũ đông đảo trí thức khoa học và công nghệ trong và ngoài nước đã tập hợp được các tổ chức xã hội dân sự trong thực hiện vai trò tư vấn, phản biện, giám định xã hội các chương trình, Dự án của Nhà nước (như Dự án Thuỷ điện Sông Đà, Dự thảo Luật về Hội...), thực hiện các chương trình xoá đói giảm nghèo, phòng chống ma tuý, HIV/AIDS, xây dựng kinh tế - sinh thái, bảo vệ môi trường, giáo dục - đào tạo, mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế, đánh giá hiệu quả sử dụng ODA. Trong con mắt của xã hội dân sự nước ta hiện nay, Liên hiệp hội Việt Nam có uy tín và sức hút to lớn. Chúng ta phải tiếp tục nỗ lực hành động để nâng cao vai trò, vị trí và sự đóng góp của mình vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh. Tôi tin tưởng rằng, với tư duy Đổi mới của Đảng, Trí thức cùng xã hội dân sự Việt Nam sẽ tạo nên nguồn lực xã hội dồi dào, lực lượng hùng hậu, để cùng cả nước thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, sớm tiến lên xây dựng nền kinh tế tri thức đạm đà bản sắc văn hoá dân tộc.
P.V:Xin chân thành cảm ơn ông. Xin chúc ông cùng gia đình năm mới an khang, thịnh vượng và hạnh phúc.
