Giáo sư James Cronin, Giải thưởng Nobel: "Tôi trông chờ ngày khoa học Việt Nam cất cánh"
- Có ý kiến cho rằng một nước đang phát triển như Việt Nam chỉ cần chú trọng các nghiên cứu ứng dụng, chứ không nên “can dự” vào nghiên cứu cơ bản. Giáo sư nhận xét ra sao?
Nhà bác học Mỹ James Cronin, Giải thưởng Nobel về vật lý, trả lời thẳng thắn:
- Đó là một ý kiến rất sai lầm! Tất cả mọi ứng dụng trong các ngành khoa học kỹ thuật và trong công nghệ đều bắt nguồn từ khoa học cơ bản. Tôi thấy Việt Nam chưa tham gia nhiều vào việc nghiên cứu trong các ngành khoa học nói chung, đặc biệt là trong nghiên cứu khoa học cơ bản. Cho nên các bạn đang thiếu mất nhiều mảng lớn về văn hóa! Con người ta ai ai cũng muốn hiểu biết tự nhiên và xã hội, cho nên họ mới phải học triết học, toán học, vật lý học, hóa học, sinh học, thiên văn học, sử học, văn học, kinh tế học, tâm lý học, xã hội học... Việt Nam là một nước dân đông gần 85 triệu người, đất rộng xấp xỉ Nhật Bản, Pháp, Anh, Đức... Tại sao các bạn không mơ ước nước mình sẽ trở thành một nước hùng mạnh về khoa học? Tất nhiên, không phải ngay trong năm 2007 là đã đạt được mục tiêu ấy! Mà phải 10 năm, 20 năm, thậm chí 50 năm sau! Bởi thế, những người hoạch định chính sách phải có tầm nhìn vài ba thập niên hay, hơn nữa, xuyên suốt thế kỷ. Tôi nghĩ, chỉ những ai có tầm nhìn xa như thế, mới xứng đáng được nhà nước và xã hội giao cho trọng trách hoạch định chính sách giáo dục và khoa học. Thế mà tầm nhìn thì lại phụ thuộc vào nền tảng văn hóa của từng con người. Nếu cái nền tảng văn hóa ấy thiếu mất nhiều mảng về khoa học cơ bản, thì làm sao con người kia có thể nhìn xa, trông rộng được?
- Vậy thì, theo giáo sư, Việt Nam có nên nghiên cứu thiên văn học hay không?
- Nước các bạn hiện có những sinh viên rất giỏi, được đào tạo có bài bản, lại say mê thiên văn học. Nếu nhà nước và xã hội Việt Nam không quan tâm đến lĩnh vực khoa học này, thì các bạn trẻ ấy ắt sẽ phải ra đi! Họ sẽ đến phục vụ cho những ai và những nơi nào cần đến họ! Tôi đã gặp khá nhiều nhà thiên văn học người Việt Nam nổi tiếng ở nước chúng tôi, và cả ở Pháp, cũng như ở các nước phương Tây khác. Giá như họ có điều kiện để nghiên cứu thiên văn ngay tại tổ quốc mình!
Từ một nhà vật lý nghiên cứu hạt cơ bản ( elementary particles) trên máy gia tốc ( accelerators), vào đầu những năm 1990, J. Cronin đứng ra sáng lập và lãnh đạo Đề án quốc tế mang tên nhà thiên văn học Pháp Pierre Auger, nhằm nghiên cứu các tia vũ trụ ( cosmic rays) mang năng lượng siêu cao ( ultrahigh energies). Đề án Auger( Auger Project) đặt trụ sở chính tại Argentina . Thế là từ đấy, J. Cronin làm việc nhiều hơn tại Argentina . 14 nước trên thế giới, trong đó có những cường quốc khoa học như Pháp, Mỹ, tham gia đề án. J. Cronin muốn giúp một số nước đang phát triểncùng tham gia đề án này với các nước đã phát triển cao. Nhưng, trong số các nước đang phát triển, chỉ cóViệt Nam là nước thành công duy nhất. Một nhóm các nhà vật lý trẻ thuộc Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân ở Hà Nội, dưới sự hướng dẫn của nhà bác học người Pháp Pierre Darriulat và tiến sĩ Võ Văn Thuận, đã có thể tiến hành các khảo sát tia vũ trụ năng lượng siêu cao tại Việt Nam, theo sự phân công của đề án. Những kết quả đạt được có thể giúp các bạn trẻ ấy bảo vệ luận án tiến sĩ. Đó là những nghiên cứu sinh mà J. Cronin đánh giá là “học rất giỏi, được đào tạo có bài bản, lại say mê thiên văn học”. Tuy nhiên, để giúp họ tiến xa hơn, thì nhà nước và xã hội phải ra tay trợ giúp về nhiều mặt, chẳng hạn giúp chi phí đi lại, trả tiền cho các thí nghiệm, v.v. Sự trợ giúp này sẽ không thể nào có được nếu vẫn còn ai đó giữ trọng trách quản lý chưa từ bỏ định kiến cũ kỹ cho rằng Việt Nam không nên “can dự” vào khoa học cơ bản! Không chỉ thiên văn học, mà các ngành khoa học cơ bản khác cũng đều không thể xem thường.
Giáo sư Nguyễn Trọng Hiền, một nhà vật lý thiên văn nổi tiếng ( a famous astrophysist) về những chuyến khảo sát châu Nam Cực trong hơn một thập niên qua, hiện làm việc tại Viện Công nghệ California ( California Institute of Technology), về nước dự Gặp gỡ Việt Nam, nhận xét:
- Một nước 85 triệu dân như Việt Nam ta, tất nhiên, không phải là nước nhỏ rồi! Thế mà, cho tới nay, ta chưa có nổi một đài thiên văn hiện đại! Đó là điều rất không bình thường!...
Giáo sư Trần Thanh Vân, chủ tịch Gặp gỡ Việt Nam , cho biết:
- Ở Việt Nam , thiên văn học hiện không được giảng dạy trong nhà trường phổ thông. Cho nên, khi ra nước ngoài, học lên đại học, sinh viên ta không có chút “vốn liếng” nào trong lĩnh vực đó! Vì thế, chúng tôi dự định giúp đào tạo ở nước ngoài một số nhà vật lý thiên văn trẻ người Việt Nam, để nay mai họ trở về nước giảng dạy những kiến thức thiên văn học mới mẻ, cập nhật tại các trường đại học ở Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh...
Trước khi rời Hà Nội, giáo sư J. Cronin còn bày tỏ niềm trăn trở riêng tư:
- Rất không may giữa hai nước chúng ta đã từng xảy ra chiến tranh! Ngay từ đầu, tôi đã kịch liệt phản đối cuộc chiến tranh ấy. Sau khi chiến tranh kết thúc, tôi muốn làm được một việc gì đó để sửa chữa lỗi lầm của đất nước chúng tôi. Nay tôi đã 75 tuổi. Tôi sẽ nhẹ nhõm trong lòng trước lúc nhắm mắt xuôi tay nếu được trông thấy ngày khoa học Việt Namcất cánh.
Nguồn: T/c Khoa học và Tổ quốc, 1/1/2007
