Đổi mới sáng tạo để phát triển khoa học và công nghệ

Đổi mới sáng tạo còn nhiều hạn chế

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, khoa học kỹ thuật và công nghệ thời gian qua đã có đóng góp đáng kể vào tốc độ tăng trưởng của một số ngành, lĩnh vực; có một số thành tựu nổi bật như: thiết kế chế tạo thiết bị cơ khí thủy công cho nhà máy thủy điện công suất lớn; giàn khoan tự nâng ở độ sâu 90m nước; công nghệ khai thác dầu trong đá móng; các giống lúa mới năng suất cao; khai thác vệ tinh viễn thông; làm chủ công nghệ đóng tàu, xây dựng công trình ngầm, nhà cao tầng, cầu dây văng, đường cao tốc; ghép tạng và sản xuất vắc-xin...

Bên cạnh đó, khoa học và công nghệ bước đầu có đóng góp quan trọng, thiết thực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, trong đó khoa học tự nhiên có bước phát triển, tạo tiền đề hình thành một số lĩnh vực khoa học và công nghệ đa ngành mới như vũ trụ, y sinh, nano, hạt nhân; một số lĩnh vực (toán học, vật lý lý thuyết) có thứ hạng khá cao trong khu vực ASEAN.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được hoạt động khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo vẫn còn hạn chế, cần phải nỗ lực phấn đấu để đạt được kết quả đề ra.

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Việt Thanh, hiện nay việc đầu tư của doanh nghiệp cho nghiên cứu và đổi mới công nghệ còn rất thấp. Số lượng các doanh nghiệp khoa học và công nghệ chưa nhiều. Phần lớn doanh nghiệp chưa có tầm nhìn dài hạn; hạn chế về nhân lực trình độ cao và trang thiết bị; khó tiếp cận vốn, tín dụng để tiến hành đổi mới công nghệ. Về năng lực khoa học và công nghệ, Việt Nam thực sự chưa có nhiều công trình, sản phẩm khoa học và công nghệ mang tính đột phá ở tầm khu vực và thế giới.

Các bài báo, công trình khoa học được công bố quốc tế có tốc độ tăng trung bình 22%/năm, nhưng giá trị tuyệt đối và chỉ số trích dẫn còn thấp, nhất là khi so sánh với các nước trong khu vực và thế giới. Số lượng bài báo, công trình khoa học công bố quốc tế của Việt Nam trong 5 năm gần đây (2008-2012) là 6.356. Đây là con số "khiêm tốn" so với một số nước trong khu vực.

Bên cạnh đó, mức đầu tư của toàn xã hội cho khoa học và công nghệ của Việt Nam hiện nay ước chỉ đạt dưới 1% GDP và ngân sách nhà nước vẫn là nguồn đầu tư chính. Cơ chế tài chính trong khoa học và công nghệ còn nhiều bất hợp lý, chậm đổi mới. Tỷ lệ kết quả nghiên cứu trong nước được thương mại hóa và ứng dụng trong thực tiễn sản xuất, kinh doanh rất thấp. Tình trạng đề tài, dự án nghiệm thu xuất sắc nhưng “cất vào ngăn kéo” còn chưa được khắc phục.

Lý giải tình trạng trên, Thứ trưởng Trần Việt Thanh cho rằng, có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn tới các hạn chế, yếu kém về tiềm lực cũng như trình độ khoa học và công nghệ và đổi mới sáng tạo trong nước. Nhưng một trong những nguyên nhân cơ bản nhất là nhận thức về tầm quan trọng của khoa học và công nghệ, đặc biệt là về đổi mới sáng tạo còn nhiều hạn chế.

Cần có giải pháp tích cực

Theo các nhà khoa học, để có thể nhanh chóng bắt kịp được các nước phát triển khác trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam cần phải có những cách đi đặc biệt để tiếp cận được với trình độ khoa học và công nghệ của thế giới, áp dụng vào Việt Nam để tạo nên những đột phá về phát triển của các ngành kinh tế kỹ thuật.

Bên cạnh việc đầu tư dài hơi để nghiên cứu từ cơ bản tất cả các vấn đề của kỹ thuật, chúng ta cần có những bước đi mới, đột phá mà các nước đi trước như Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc)… đã rất thành công cách đây một thời gian.

Để triển khai có hiệu quả các mục tiêu, định hướng phát triển khoa học và công nghệ, trong những năm tới, Thứ trưởng Trần Việt Thanh cho biết: Bên cạnh việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế, chính sách tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo khoa học và công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tập trung các nguồn lực để triển khai có hiệu quả Chiến lược và 9 chương trình, đề án trọng điểm quốc gia về khoa học và công nghệ trong các lĩnh vực ưu tiên tới năm 2020. Trong đó có các chương trình quan trọng như Chương trình đổi mới công nghệ quốc gia, Chương trình phát triển công nghệ cao, Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia...

Bộ cũng sẽ tập trung đầu tư phát triển một số viện khoa học và công nghệ, trường đại học cấp quốc gia theo mô hình tiên tiến thế giới. Phát triển các cơ sở ươm tạo công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp khoa học và công nghệ, các nhóm nghiên cứu trẻ tiềm năng; đẩy mạnh hình thành doanh nghiệp khoa học và công nghệ. Đồng thời tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ về tổ chức, cơ chế quản lý, cơ chế hoạt động khoa học và công nghệ, trong đó tập trung đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản lý, phương thức đầu tư và cơ chế tài chính trong hoạt động khoa học và công nghệ theo hướng đẩy mạnh thực hiện cơ chế Nhà nước đặt hàng nhiệm vụ khoa học và công nghệ; cấp phát tài chính linh hoạt theo cơ chế quỹ…