Cây củ gấu
Đó là một cây cỏ sống dai, cao 20 - 30cm. Thân rễ hình chỉ, nằm bò dưới mặt đất, từng đọan phình thành củ hình trứng. Thân khí sinh mọc từ củ, hình ba cạnh, nhẵn. Lá hẹp và dài, góc có bẹ ôm thân, đầu thuôn nhọn, gân chính rõ.
Cụm hoa mọc ở đỉnh, phân nhánh nhiều thành những bông xếp; mỗi bông mang 3-20 bông nhỏ gồm nhiều hoa, mỗi hoa mọc ở kẽ lá bắc gọi là vảy có màu nâu đỏ; hoa không có đài và tràng, nhị 3; bầu thượng có một ô (xem tranh).
Quả bé, có 3 cạnh, màu đen nhạt, chứa 1 hạt. Mua hoa quả từ tháng 3 - 7.
Công dụng và cách dùng
Thân rễ củ gấu, thu hái vào mùa thu, vun thành đống, đốt cho cháy hết lông và rễ con rồi phơi hoặc sấy khô. Dùng sống làm thuốc giải cảm, tiêu thực. Dược liệu sao đen có tác dụng cầm máu trong trường hợp rong kinh; tẩm nước muối, sao, được dùng chữa bệnh về huyết; tẩm đồng tiện (nước tiểu trẻ em) sao, có tác dụng giáng hóa chữa chứng bốc nóng; tẩm giấm sao, chữa ứ huyết; tẩm rượu sao, dễ tiêu đờm. Hương phụ tứ chế (tẩm, muối, đồng tiện, giấm và rượu, rồi trộn đều với nhau) chữa các bệnh của phụ nữ. Liều dùng hàng ngày 6-12g dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, thuốc viên hoặc cao lỏng.
Thường dùng phối hợp với các vị thuốc khác trong những trường hợp sau:
- Chữa đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều:Củ gấu (3g), ích mẫu (3g), ngải cứu (3g), bạch đồng nữ (3g). Tất cả sắc với 200ml nước còn 50ml, thêm đường uống trong ngày. Có thể nấu thành cao lỏng mà dùng.
Hoặc củ gấu (5g), đương quy (10g), thược dược (10g), xuyên khung (5g), ô dược (7g), ngải diệp (3g). Sắc uống.
- Thuốc chống sẩy thai: Hương phụ tứ chế tán bột, uống mỗi ngày 8g với nước sắc rễ thổ phục linh và cả cây mãn tươi (mỗi thứ 10g) (Nam dược thần hiệu).
- Chữa tiêu chảy: Củ gấu (200g), vỏ hoàng đàn (100g), thái nhỏ, phơi khô, tán bột, rây mịn, luyện với hồ làm viên bằng hạt ngô. Ngày uống 20 viên chia làm 2 lần.
Nguồn: KH&ĐS Chuyên đề NTDTTS&MN Số 4 24/11/2006