Cần một chính sách thu hút và đào tạo nhân tài

... Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết...”

Đã hơn 527 năm qua đi, song "lời nguyền” về nhân tài, giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia của hiền nhân Thân Nhân Trung vẫn còn nguyên giá trị.

Trong bối cảnh toàn cầu hoá diễn ra mạnh mẽ và khốc liệt, cuộc cạnh tranh toàn diện, trong đó có cạnh tranh thu hút nhân tài diễn ra không kém gay gắt giữa các quốc gia trên thế giới, "lời nguyền” của Thân Nhân Trung về hiền tài đã trở thành định hướng, động lực khơi nguồn cho những giải pháp mang tính đột phá trong xây dựng và thực hiện chính sách thu hút, đào tạo nhân tài thời kỳ phát triển mới của đất nước, thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế và phát triển đất nước. Đại hội XI của Đảng - Đại hội tổng kết 25 năm đổi mới, 20 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và tổng kết 10 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001-2010 - đã chỉ ra ba giải pháp đột phá, trong đó có giải pháp về phát triển nguồn nhân lực, để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại: "Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân; gắn kết chặt chẽ phát triển nguồn nhân lực với phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ”

Thể chế hoá quan điểm, đường lối và thể hiện quyết tâm chính trị cao sớm có một chính sách thu hút và đào tạo nhân tài, "hiền tài” cho quốc gia, Thủ tướng Chính phủ, ngày 22-7-2011, đã ra Quyết định số: 1216/QĐ-TTg, phê duyệt Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam giai đoạn 2011-2020. Quyết định nêu rõ: Phát triển nhân lực nhằm thực hiện thành công các mục tiêu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020.

Là một nước nông nghiệp lạc hậu lại trải qua chiến tranh khốc liệt, kéo dài nên người Việt Nam nặng về tình nghĩa – Duy tình, "Giọt máu đào, hơn ao nước lã”; "một bồ cái lý không bằng một tí cái tình”. Bước vào thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế, không dễ gì một sớm, một chiều, chúng ta đã rũ bỏ được truyền thống thái quá, đề cao "chủ nghĩa kinh nghiệm”, trọng người giàu kinh nghiệm. Để hiện thực hoá một cách hiệu quả Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 2011-2020 và cũng là để thực hiện "lời nguyền” của Thân Nhân Trung về nhân tài, giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia, cần sớm có một Chính sách thu hút và đào tạo nhân tài quốc gia căn cơ, chuyên nghiệp định hướng cho việc phát hiện, qui hoạch, đào tạo và sử dụng hiền tài vì lợi ích quốc gia dân tộc.

Bài học của một số quốc gia trong việc thu hút và đào tạo nhân tài cũng gợi mở cho chúng ta những điều bổ ích trong việc xây dựng, hiện thực hoá Chính sách thu hút, đào tạo nhân tài Việt Nam thời kỳ đổi mới, hội nhập quốc tế và phát triển đất nước.

Là một quốc đảo nhỏ bé, dân số ít (khoảng 4,5 triệu người), tài nguyên thiên nhiên hầu như không có, song, Singapore là nước khiến cả thế giới phải thán phục về sự phát triển thần kỳ, đặc biệt trong kinh tế. Sự thần kỳ trong quản lý và phát triển kinh tế của quốc gia nhỏ bé này được bắt nguồn từ chính sách thu hút nhân tài, trước hết là nhân tài nước ngoài trên cơ sở một chiến lược thu hút nhân tài rõ ràng, bài bản, đúng đắn và có nhiều điểm giống chính sách thu hút nhân tài của Mỹ. Cả hai nước đều đặt ra mục tiêu thu hút nhân tài trước, sau đó mới tiến hành phân công công việc cụ thể. Ngay từ khi mới cầm quyền, Thủ tướng Lý Quang Diệu đã xác định rõ nhân tài là yếu tố then chốt quyết định khả năng cạnh tranh và phát triển của nền kinh tế, trong đó, nhân tài nước ngoài là chìa khoá bước tới tương lai, chính vì thế, nhân tài "ngoại” không chỉ là "nguồn vốn đặc biệt” về kinh tế, mà còn là "động lực mạnh mẽ cho Singapore phấn đấu liên tục vì những chuẩn cao hơn”.

Năm 1998, sau cuộc khủng hoảng tài chính châu Á, Singapore thành lập Uỷ ban Tuyển dụng Tài năng Singapore, trong đó xác định khâu đột phá là: Chào đón nhân tài ngoại vào bộ máy nhà nước. Singapore cũng hạn chế lao động nước ngoài không có tay nghề bằng nhiều biện pháp.

Giống như nước Mỹ, Chính phủ Singapore tuyển chọn nhân tài dựa trên năng lực, khả năng đóng góp vào sự phát triển của đất nước này chứ không phân biệt quốc tịch, chủng tộc của người nhập cư. Thực ra, không phải chỉ có Singapore áp dụng chính sách trả lương cao, song đối với Singapore có hẳn một chính sách rõ ràng để thực hiện điều này. Đồng thời với chính sách thu hút nhân tài, Singapore luôn xác định giáo dục là một kênh hữu hiệu thu hút du học sinh nước ngoài. Chính vì vậy, ngoài cải tiến hệ thống giáo dục, Singapore cũng có chế độ đãi ngộ thoả đáng cho các giáo sư, tiến sĩ.

Công cuộc Minh Trị Duy Tân ở Nhật Bản đạt được nhiều thành tựu tạo cho Nhật Bản một sức mạnh nội lực để đưa Nhật Bản trở thành một trong những nước phát triển nhất thế giới ngày nay. Một trong những nguyên nhân dẫn đến sự thành công kỳ diệu là do Nhật Bản sớm có một chính sách cải cách giáo dục, đào tạo nhân tài cho đất nước. Chính phủ Thiên Hoàng sớm nhận thức được rằng, Nhật Bản cần phải học rất nhiều về công nghệ, kỹ thuật, thể chế, tư tưởng của phương Tây và đặc biệt phải phát triển một năng lực xã hội dựa trên nền tảng giáo dục. Người Nhật đã nhận thấy sự khác nhau, bất bình đẳng trong xã hội chỉ vì khác nhau về trình độ học vấn, Người Nhật Bản cho rằng: "kẻ nào không học thì sẽ dốt và kẻ dốt thì ngu”. Cho nên, sự khác biệt giữa người khôn và kẻ ngu là do vấn đề giáo dục mà ra”. Và, "Tất cả mọi nghề đều thấp kém, chỉ có đọc sách, học là cao quý”.

Một điều rất đáng chú ý là trong chính sách chú trọng giáo dục, đào tạo nhân tài, Nhật Bản rất coi trọng đào tạo đội ngũ giáo viên. Bởi họ không chỉ là "người truyền bá kiến thức” cần phải có sự hiểu biết thế giới phương Tây, mà còn là người "có ý thức nghề nghiệp cao và có lòng thương yêu người học”. Đây là nhân tố quan trọng đảm bảo cho một nền giáo dục có chất lượng cao của Nhật Bản từ kỷ nguyên Minh Trị đến nay. Ngày nay, với đà phát triển mạnh mẽ của kinh tế tri thức, đầu tư vào giáo dục, đào tạo cho đất nước, đang là nguồn cội cho sự thành công của đất nước Nhật Bản hiện đại.

Hàn Quốc cũng cho thấy những sáng tạo độc đáo trong việc hoạch định và thực thi chính sách đào tạo nhân tài.

Hàn Quốc đang tiến hành một thử nghiệm táo bạo nhằm mở ra cơ hội mới cho giáo dục. Nếu mọi việc diễn ra theo đúng kế hoạch, đến năm 2015 sẽ có 12 trường danh tiếng của phương Tây mở chi nhánh tại thành phố giáo dục toàn cầu Jeju, có diện tích gần 380 ha và do Chính phủ tài trợ. Đây sẽ là một cộng đồng độc lập nằm gọn trong vùng Seogwipo nơi tất cả mọi người sinh viên, giáo viên, nhà quản lý, bác sĩ, nhân viên siêu thị sẽ chỉ nói tiếng Anh.

Trong bối cảnh thế giới ngày nay có nhiều biến đổi nhanh chóng, khó lường với những thời cơ và thách thức đan xen, để chớp lấy thời cơ, vượt lên thách thức đưa sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế đạt được kết quả như mong muốn, việc hoạch định và thực thi chính sách thu hút và đào tạo nhân tài căn cơ, chuyên nghiệp cần thiết giải quyết tốt một số vấn đề sau:

Thứ nhất,đổi mới công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và nhân dân về sự cần thiết phải có Chiến lược nhân tài, chính sách thu hút và đào tạo nhân tài Việt Nam căn cơ, chuyên nghiệp.

Công tác tuyên truyền, giáo dục phải làm cho mọi người thấy rõ vị trí, ý nghĩa của việc xây dựng Chiến lược nhân tài, Chính sách thu hút và đào tạo nhân tài Việt Nam thể hiện quan điểm phát triển con người, phát triển kinh tế – xã hội vì con người và do con người, một trong những nội dung cơ bản của phát triển bền vững, góp phần biến "thách thức” về dân số thành "lợi thế’ về nhân lực. Đây là nhiệm vụ của toàn xã hội, của các cấp ngành từ Trung ương đến địa phương nhằm cổ vũ, động viên toàn xã hội và các doanh nghiệp tích cực tham gia vào công tác đào tạo và sử dụng hiệu quả nhân tài cho phát triển nhanh, bền vững.

Thứ hai, đổi mới tổ chức và phương thức quản lý nhà nước về công tác thu hút, đào tạo và phát triển nhân tài.

Tập trung hoàn thiện cơ cấu tổ chức nhà nước về thu hút, đào tạo và phát triển nhân tài; đổi mới phương thức quản lý, nâng cao năng lực, hiệu lực và hiệu quả hoạt động của bộ máy quản lý nhà nước về thu hút, đào tạo và phát triển nhân tài thời kỳ phát triển mới của đất nước.

Hình thành một tổ chức chịu trách nhiệm thu thập, xây dựng hệ thống thông tin về cung – cầu nhân lực, nhân tài trên địa bàn cả nước. Đảm bảo cân đối cung – cầu nhân lực, nhân tài cho phát triển kinh tế – xã hội, cho mỗi vùng miền và cho toàn quốc. Đổi mới và tăng cường sự phối hợp giữa các cấp, các ngành, các chủ thể tham gia công tác thu hút, đào tạo và phát triển nhân tài. Đổi mới cơ chế, công cụ để thực hiện chính sách thu hút, đào tạo và phát triển nhân tài, trong đó, bao gồm các nội dung về môi trường làm việc, cơ chế lợi ích và tôn vinh giá trị...

Thứ ba, đổi mới công tác giáo dục và đào tạo nhân tài theo hướng hiện đại, thiết thực; phù hợp với điều kiện Việt Nam đáp ứng nhu cầu của công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế và phát triển đất nước.

Từ bài học của một số nước trong khu vực, chúng ta cần đổi mới công tác giáo dục, đào tạo nói chung, đào tạo nhân tài nói riêng. Trước hết, cần cải tiến, tổ chức hợp lý hệ thống cấp, bậc đào tạo; thực hiện phân cấp quản lý đào tạo giữa Bộ, ngành và địa phương; quy hoạch lại mạng lưới các trường đại học, cao đẳng và các trường dạy nghề trong cả nước; thí điểm những cơ sở đào tạo nhân tài, tiến tới hình thành những "thung lũng” giáo dục nhân tài như Hàn Quốc.

Đổi mới phương thức giáo dục, đào tạo theo hướng xã hội hoá giáo dục đào tạo và giáo dục đào tạo phục vụ nhu cầu xã hội.

Cải cách chế độ tiền lương cho đội ngũ giáo viên, giảng viên và ưu đãi cho người học; xây dựng hệ thống quốc gia để đánh giá chất lượng giáo dục, đào tạo hợp với chuẩn khu vực và quốc tế.

Tập trung các nguồn lực, trước hết là nguồn lực tài chính cho việc thu hút, đào tạo nhân tài, đặc biệt huy động vốn cho các trung tâm đào tạo nhân tài.

Thứ tư, đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong công tác đào tạo, phát triển nhân tài.

Tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ từ ngân sách nhà nước và huy động các nguồn vốn xã hội hoá, kêu gọi vốn đầu tư nước ngoài nhằm xây dựng một số trường đạt chuẩn quốc tế, tiến tới xây dựng một, hai "thung lũng” đào tạo nhân tài; mời gọi, thu hút một số trường đại học, dạy nghề có đẳng cấp quốc tế vào Việt Nam hoạt động tại các "thung lũng” đào tạo nhân tài; đẩy mạnh hợp tác với các nước có trình độ đào tạo hiện đại, tiên tiến để từng bước tiếp thu, chuyển giao công nghệ đào tạo, đáp ứng nhu cầu đào tạo nhân tài đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế và phát triển đất nước.