Xã hội học tập thúc đẩy phát triển kinh tế tri thức

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng ta đã nêu rõ một yêu cầu rất mới: "Tranh thủ cơ hội thuận lợi do bối cảnh quốc tế tạo ra và tiềm năng lợi thế của nước ta, để rút ngắn quá trình công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, gắn với phát triển kinh tế tri thức, coi kinh tế tri thức (KTTT) là yếu tố quan trọng của nền kinh tế và của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa".

Trong các tiềm năng và lợi thế của nước ta cần phải phát huy, bên cạnh những tiềm năng và lợi thế về kinh tế - văn hóa - xã hội cần chú trọng phát huy tiềm năng và lợi thế về về giáo dục. Nghị quyết Đại hội X của Đảng cũng đã nêu rõ: "Chuyển dần mô hình giáo dục hiện nay sang mô hình giáo dục mở - mô hình XHHT, với hệ thống giáo dục suốt đời, đào tạo liên tục, liên thông giữa các bậc học, các ngành học, xây dựng và phát triển hệ thống học tập cho mọi ngành và những cách học tập, thực hành linh hoạt đáp ứng nhu cầu học tập thường xuyên, tạo nhiều khả năng, cơ hội khác nhau cho mọi người được học, bảo đảm sự công bằng xã hội trong giáo dục".

Thế nên, trong việc xây dựng và phát triển XHHT hiện nay, khi chúng ta càng làm rộng mạnh là càng trực tiếp thúc đẩy phát triển KTTT góp phần rút ngắn quá trình CNH, HĐH đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Trong thời đại hiện nay, các nước đều hướng mạnh đến phát triển KTTT, chủ yếu dựa trên sự sáng tạo và phân phối trí lực để phát triển nền kinh tế - xã hội ở mỗi nước. Tác giả xin được nhắc lại quá trình lịch sử phát triển KTTT để nhất trí thêm tầm quan trọng của việc phát triển KTTT. Các học giả trên thế giới từng chia lịch sử phát triển kinh tế thế giới thành ba giai đoạn:

Giai đoạn kinh tế dựa vào lao động, bắt đầu từ sau thời kỳ nguyên thủy, kéo dài hàng ngàn năm đến thế kỷ thứ XVII. Trong giai đoạn này kinh tế phát triển chủ yếu dựa vào con người sử dụng các công cụ sản xuất nguyên thủy thô sơ. Năng suất lao động dựa vào sức lực chân tay của người lao động là chủ yếu. Khả năng lao động con người khai thác tài nguyên thiên nhiên rất hạn chế.

Giai đoạn kinh tế tài nguyên, từ thế kỷ thứ XVII trở đi, phát triển kinh tế dựa chủ yếu vào chiếm hữu tài nguyên thiên nhiên; đồng thời, với việc con người bắt đầu phát minh sáng chế ra nhiều loại công cụ cơ khí, máy móc, thiết bị thay thế dần sức lao động chân tay; khả năng khai thác tài nguyên tăng lên. Trong giai đoạn này, đã xuất hiện một cuộc đại phân công xã hội, tách lao động thương nghiệp ra khỏi lao động sản xuất, hình thành tầng lớp thương nhân, kinh tế hàng hóa bắt đầu phát triển. Bắt đầu có xuất hiện nhân tài, có lưu chuyển nhân tài, bắt đầu có sử dụng tài nguyên trí lực. Trong giai đoạn này, những người giàu nhất chủ yếu vẫn là những người chiếm hữu nhiều tài nguyên của cải, nhiều vốn liếng, thiết bị máy móc và hàng hóa.

Giai đoạn kinh tế tri thức hiện naylà giai đoạn phát triển kinh tế chủ yếu dựa trên sự sáng tạo và phân phối trí lực. Khoa học công nghệ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp như lời tiên đoán của Các-Mác cách đây gần hai thế kỷ chính do sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ và kết quả nghiên cứu khoa học nhanh chóng được đưa vào ứng dụng trên mọi lĩnh vực đời sống kinh tế - xã hội. Do đó, tài nguyên tri thức, một cội nguồn tài nguyên vô tận trở thành yếu tố nổi trội so với mọi nguồn vốn khác. Trong giai đoạn này, không phải vốn liếng lao động, vốn tài nguyên, vốn máy móc tăng cao là làm ra được sản phẩm nhiều nhất và tốt nhất; mà chính là vốn tài tri thức, được nhiều học giả gọi đó là vốn vô hình đã làm cho kinh tế tăng trưởng vượt bậc. Ở giai đoạn trước, cơ khí máy móc đã thay thế được lao động chân tay của con người; thì ở giai đoạn này, máy tính và mạng máy tính đã thay thế được một phần lao động trí óc của con người. Lần đầu tiên trong lịch sử kinh tế thế giới, mọi người thấy rõ những người giầu nhất trên thế giới không còn chỉ là các chủ ngân hàng lớn, các ông vua dầu lửa hoặc những nhân vật lãnh đạo chi phối các công ty xuyên quốc gia; mà còn phải kể đến những người đang nắm trong tay mình vốn tri thức mới rất lớn. Điển hình như Bill Gate được kể đến như một trong hai người giàu nhất thế giới hiện nay.

Từ việc điểm lại 3 giai đoạn trong lịch sử kinh tế thế giới chúng ta thấy rõ, ở nước ta muốn hướng tới phát triển kinh tế tri thức, một yếu tố quan trọng để xây dựng kinh tế - xã hội và CNH, HĐH đất nước thì phải có quá trình vận động mở rộng và nâng cao sự phát triển tri thức trên phạm vi toàn xã hội. Vấn đề tập trung phát triển tri thức trên phạm vi toàn xã hội chính là vấn đề xây dựng XHHT mà chúng ta đang thực hiện theo đúng tư tưởng Hồ Chí Minh "ai cũng được học hành" trong giai đoạn cách mạng mới, để tích cực xây dựng xã hội ta, tuyệt đại đa số nhân dân đều có cơ hội học tập bằng mọi cách; học mãi mãi, học suốt đời. Cương lĩnh của Đảng ta ghi rõ mục tiêu xây dựng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là: "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh". Chúng ta hiểu rõ xã hội công bằng, dân chủ, văn minh không chỉ nói nhiều về mặt kinh tế - đời sống; mà ngày nay phải nói trước hết trong lĩnh vực giáo dục, mọi người được bình đẳng trong học tập và tiếp cận tri thức mới.

Một khi đông đảo nhân dân trong xã hội đều có cơ hội tham gia học tập bằng mọi cách; được bình đẳng và hăng say tiếp cận tri thức mới thì XHHT mà chúng ta đang xây dựng sẽ đưa nhanh tới mục tiêu phát triển KTTT. Trong một XHHT đông đảo như vậy, trong môi trường học tập rộng mở, bình đẳng, sôi nổi như vậy thì sẽ có nhiều người cùng học tập, cùng thi đua tiếp cận tri thức mới nắm bắt nhanh mọi tiến bộ khoa học và công nghệ mới của thế giới. Ngày xưa, Đức Khổng Tử từng nói: "Tam nhân hành, tất hữu ngã sư yên" (trong 3 người đi, ắt có người là thày ta). Theo quy luật ấy, thì khi cả xã hội đồng hành học tập ắt phải xuất hiện liên tục nhiều người giỏi, nhiều người tài để cùng cả xã hội ta đi nhanh theo hướng phát triển XHHT, đẩy mạnh phát triển khi xã hội rút ngắn quá trình CNH, HĐH đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.