Vài suy nghĩ về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Khoa học và Kỹ thuật Cần Thơ
Về thực chất, việc phát huy dân chủ chính là sự huy động và tập trung trí tuệ của toàn dân vào việc giải quyết các công việc trong quá trình phát triển đất nước. Đại hội X của Đảng khẳng định: " Dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động lực của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện quan hệ gắn bó giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân ". Hoạt động tư vấn, phản biện, giám định xã hội (TVPBGĐXH) của nhân dân và các tổ chức của họ là một khâu vô cùng quan trọng.
Mở rộng dân chủ để người dân và các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp của nhân dân tham gia đóng góp ý kiến thiết thực và hiệu quả vào đời sống chính trị - xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay là vấn đề không đơn giản. Dân chủ xã hội chủ nghĩa chỉ có thể tiến hành được trong những điều kiện nhất định, nếu không hoạt động này chỉ mang tính hình thức, thậm chí gây lãng phí, tốn kém mà không mang đến kết quả thiết thực gì. Ở đây, vấn đề đặt ra là cơ chế nào vừa bảo đảm cho người dân và các tổ chức của họ có thể có ý kiến đối với đường lối, chính sách, các đề án mà họ là đối tượng chịu sự tác động; vừa để cho những tổ chức và cá nhân có trách nhiệm xây dựng chính sách, chủ trương, đề án phải có ý thức, trách nhiệm lắng nghe, cân nhắc và tiếp thu những ý kiến phản ánh từ phía xã hội (Người lãnh đạo trước khi ra quyết định phê duyệt các chương trình, kế hoạch, đề án cần phải được cung cấp đầy đủ thông tin, từ sự phản ánh đa chiều: từ cơ quan trình duyệt; từ các tổ chức tư vấn, phản biện và giám định xã hội - tức là tư vấn, phản biện và giám định xã hội của các lực lượng xã hội - nó khác với tư vấn chuyên nghiệp và không có lợi nhuận ).
Lâu nay, các ngành, các cấp đã tổ chức nhiều cuôc sinh hoạt để lấy ý kiến của cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Các vấn đề quan trọng còn tổ chức hội thảo để lấy ý kiến đóng góp của các nhà lãnh đạo, quản lý và trí thức khoa học và công nghệ. Việc làm này đã mang lại một số kết quả nhất định. Song, nếu dừng lại ở mức độ lấy ý kiến thì chưa đủ. Bởi vì, nếu chỉ lấy ý kiến thì ai cũng có thể có ý kiến được. Hơn nữa, bởi nhiều lý do, ý kiến của người dân, của cộng đồng có thể không phải lúc nào cũng hợp lý và có tính khoa học. Để có ý kiến chính xác, phù hợp, có tính khoa học và thực tiễn, có tính khả thi thì ngoài sự nhiệt tình còn phải có kiến thức, có qui trình để tư vấn, phản biện và giám định xã hội mới thật sự đạt hiệu quả . Do vậy, bên cạnh việc lấy ý kiến của người dân và cộng đồng; cần phải tập hợp được đội ngũ những nhà trí thức khoa học và công nghệ để tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Có nghĩa là, hoạt động TVPBGĐXH phải có tính chuyên nghiệp. Hiệu quả của hoạt động TVPBGĐXH càng lớn khi trình độ chuyên nghiệp càng cao
(Tính chuyên nghiệp trong hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội này từ các lực lượng xã hội - nó khác với tư vấn chuyên nghiệp và không có lợi nhuận).
Ở đây, nổi rõ lên vai trò của Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật (Liên Hiệp hội) trong việc triển khai các hoạt động TVPBGĐXH. Với tính xã hội sâu sắc, Liên Hiệp hội và các Hội thành viên có đủ khả năng thực hiện hoạt động TVPBGĐXH. Tư vấn, phản biện và giám định xã hội là một hoạt động có ý nghĩa tích cực của Liên Hiệp hội, nhằm huy động đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ cung cấp những luận cứ khoa học và thực tiễn, tham gia đóng góp ý kiến đối với chủ trương, chính sách, các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời đây là sự thể hiện trách nhiệm của đội ngũ trí thức hoa học và công nghệ đối với đất nước và của địa phương trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên Hiệp hội được tiến hành khá thuận lợi sau khi triển khai thực hịên Chỉ thị số 45-CT/TW, ngày 11/11/1998 của Bộ Chính trị (khóa VIII) " Về đẩy mạnh hoạt động của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam" và được đẩy mạnh từ sau khi có Quyết định số 22/2002/QĐ-TTg, ngày 30/01/2002 của Thủ tướng Chính phủ " Về hoạt động tư vấn, phản biện và giám đinh xã hội của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam" và Thông báo kết luận số 145-TB/TW, ngày 09/07/2004 của Ban Bí thư (khóa IX) " Về tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện Chỉ thị 45-CT/TW đối với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam trong giai đoạn từ nay đến 2010". Và, hiện nay đang được đề cập ở nhiều ngành, nhiều cấp, với nhiều góc độ khác nhau. Vấn đề đặt ra hiện nay là cơ chế nào thích hợp để Liên Hiệp hội tham gia thực hiện tốt vai trò TVPBGĐXH đối với " các chính sách, các chương trình, dự án , đề án về phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học - công nghệ và môi trường có tính chất phức tạp, ưu tiên, trọng điểm hoặc đa ngành, do các cơ quan xây dựng, thực hiện hoặc trình cấp trên phê duyệt "
Quyết định 22/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ quy định: " Văn bản tư vấn, phản biện hoặc giám định xã hội của Liên hiệp Hội và các Hội thành viên được tập hợp trong hồ sơ đề án gửi trình các cấp có thẩm quyền", nhưng trên thực tế, qui định này chưa được các ngành, các cấp thực hiện đầy đủ. Đây cũng chính là khó khăn lớn cho hoạt động TVPBGĐXH của Liên hiệp Hội. Vấn đề chính là các ngành, các cấp chưa nhận thức đầy đủ về sự cần thiết phải có bước TVPBGĐXH của Liên hiệp Hội và các Hội thành viên; hơn nữa các quy định hiện hành của Nhà nước chưa có sự ràng buộc cụ thể nào về văn bản TVPBGĐXH của Liên hiệp Hội trong hồ sơ trình duyệt các chương trình dự án phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học - công nghệ và môi trường có tính chất phức tạp, ưu tiên, trọng điểm hoặc đa ngành. Từ thực tế trên cho thấy Quyết định của Thủ tướng Chính phủ chưa tạo được sự đồng thuận và sự hợp tác chặt chẽ giữa các chủ đầu tư với Liên hiệp Hội và các Hội thành viên trong việc TVPBGĐXH đối với các dự án được trình cấp thẩm quyền phê duyệt.
Ngày 14/11/2001, UBND tỉnh Cần Thơ đã triển khai Kế hoạch số 21/KH-UB về " Triển khai thực hiện Quyết định số 22/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp các Hội hoa học và Kỹ thuật Việt Nam"; ngày 20/05/2005 Thành ủy Cần Thơ triển khai Kế hoạch số 13-KT/TU về thực hiện Thông báo kết luận số 145-TB/TW, ngày 09/07/20004 của Ban Bí thư (khóa IX); ngày 02/6/2008, UBND thành phố Cần Thơ có Công văn số 2971/UBND-KT " V/v đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả hoạt động của Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật thành phố". Những văn bản trên đã tạo thuận lợi cho Liên hiệp Hội Cần Thơ đẩy mạnh hoạt động, tham gia tích cực vào việc TVPBGĐXH các chương trình, kế hoạch, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Cần Thơ và mở rộng ra các tỉnh trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Qua các hoạt động này, Liên hiệp Hội Cần Thơ đã tập hợp được đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ trên địa bàn nhiệt tình đóng góp vào sự phát triển của thành phố Cần Thơ. Tuy vậy, với những bất cập chung, hoạt động của Liên hiệp Hội Cần Thơ nói chung và hoạt động của TVPBGĐXH còn nhiều vướng mắc và chưa có cơ chế thật sự phù hợp cho hoạt động này.
Ngày 16/4/2010, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 42-CT/TW " Về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước" đã nêu rõ các quan điểm: nhiệm vụ và giải pháp; tổ chức thực hiện. Trong chỉ thị này, một lần nữa Bộ Chính trị khẳng định: " Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam có hệ thống từ Trung ương đến các tình, thành phố trực thuộc Trung ương là tổ chức chính trị - xã hội do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; có chức năng tập hợp, đoàn kết và phát huy trí tuệ của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ Việt Nam trong và ngoài nước, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của hội thành viên và hội viên của các hội thành viên, góp phần đưa khoa học và công nghệ trở thành động lực của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước". và nhiệm vụ của Liện hiệp Hội là: " Đề xuất, tham mưu cho Đảng và Nhà nước những vấn đề lớn về đường lối, chủ trương, chính sách phát triển đất nước, nhất là về khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, chính sách đối với trí thức.v.v.v.. Chủ động tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong quá trình xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; các chương trình, dự án lớn về phát triển khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, kinh tế - xã hội trước khi cấp có thẩm quyền quyết định".
Chỉ thị yêu cầu Đảng đoàn Quốc hội, Ban cán sự Đảng Chính phủ chỉ đạo kịp thời việc " sửa đổi, bổ sung, ban hành các văn bản pháp luật, các cơ chế, chính sách liên quan đến Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam; Nhà nước bảo đảm kinh phí và các điều kiện hoạt động cho Liên hiệp Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam ở Trung ương và các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương như các tổ chức chính trị - xã hội khác; xây dựng cơ chế hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội; tham gia các dự án, chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội nhằm bảo đảm môi trường thuận lợi để phát huy sức sáng tạo của trí thức khoa học và công nghệ phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc".
Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 16/4/2010 của Bộ Chính trị (khóa X) sẽ mở ra một thời kỳ mới cho hoạt động của Liên hiệp Hội và ngày càng khẳng định Đảng ta luôn đánh giá cao vai trò của Liên hiệp Hội và đội ngũ tri thức khoa học và công nghệ Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.
Trước mắt, để nâng cao chất lượng hoạt động của Liên hiệp Hội thành phố Cần Thơ và các Hội thành viên cũng như nâng cao chất lượng hoạt động TVPBGĐXH, chúng tôi xin có mây ý kiến sau:
- Đề nghị UBND thành phố Cần Thơ tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi về phương diện làm việc, có chế độ trợ cấp cho cán bộ chuyên trách của Liên hiệp Hội, tăng định mức kinh phí cho hoạt động của Liên hiệp Hội và hỗ trợ một phần kinh phí cho các Hội thành viên; tiệp tục cụ thể hóa các Chỉ thị của Đảng, Quyết định của Chính phủ liên quan đến tổ chức Liên hiệp Hội và hoạt động TVPBGĐXH, chỉ đạo các cấp chính quyền, các ngành hữu quan trong việc chủ động đặt yêu cầu và nhất thiết phải có văn bản TVPBGĐXH trước khi trình cấp thẩm quyền phê duyệt các dự án theo quy định của Quyết định số 22/2002/QĐ-TTg, ngày 30/01/2002 của Thủ tướng Chính phủ.
- Liên hiệp Hội và các Hội thành viên chủ động liên hệ với Sở Khoa học và Công nghệ, các Sở ngành, các quận, huyện để đặt yêu cầu, đề xuất nhiệm vụ TVPBGĐXH đối với các đề án quan trọng.
- Đảng đoàn Liên hiệp Hội Cần Thơ tiếp tục hoàn thiện cơ cấu, nội dung và quy chế hoạt động để tăng cường sự lãnh đạo của tổ chức Đảng đối với Liên hiệp Hội và các Hội thành viên.
Trong thời gian tới, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và yêu cầu của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước của thành phố Cần Thơ; hoạt động TVPBGĐXH của Liên hiệp Hội sẽ trở thành yêu cầu tất yếu của quá trình tác nghiệp của các ngành, các cấp, các chủ đầu tư, hoạt động này sẽ ngày càng đạt hiệu quả thiết thực góp phần xứng đáng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và của địa phương chúng ta.
