Tìm hiểu thêm về tên khoa học (tên Latinh) của các loài

Để thống nhất trong việc sử dụng tên khoa học trong hệ thống phân loại trên, một số quy định đã được các nhà khoa học chấp nhận như sau:

+ Tên được viết bằng tiếng Latin, in nghiêng hoặc gạch bên dưới để phân biệt rõ.

+ Tên khoa học căn bản gồm hai phần chính:

* Phần đầu là tên của giống (genus): chỉ nhóm phân loại mà loài cá thể đó thuộc về. Tên giống luôn luôn viết hoa, có thể viết tắt chữ đầu tiên.

* Phần sau là tên loài (species): đây là phần thường mô tả đặc tính chủ yếu của loài, thường không viết hoa dù có khi đó là tên riêng của một người hoặc địa danh đã phát hiện ra đầu tiên. Chẳng hạn với cây ngải cứu: Artemisia vulgaristrong đó “ Astemisia” là tên giống, “ vulgaris” là tên loài.

Tên khoa học đúng và hoàn chỉnh được yêu cầu phải có cả tên người đã phát hiện/đặt tên (tên được viết hoa chữ đầu, nếu viết tắt có dấu chấm: Artemisia vulgaris L.

Tên khoa học ngoài những phần căn bản nêu trên có thể còn có thêm phần bổ sung khác chẳng hạn như ở một số tên hoa lan rừng sau đây:

Haemaria discolor(Ker) Lindl, var dawsoniana (Ker: người mô tả, Lindl: người chỉnh lý, var – variety: tên thứ);

D. superbumReich, in Walp (Reich người mô tả; được ghi trong ấn phẩm của Walp);

D . pulchellumRoxb, ex Lindl (Roxb người tìm thấy, Lindl đã mô tả);

H. commelinifolia Wall, apud Lindl (Wall mô tả, Lindl bổ túc thêm).

Để có thể biết thêm thông tin qua tên khoa học Latin, cần lưu ý một số điểm khác có liên quan đến việc đặt tên loài. Thông thường tên loài (species) được chọn có thể dựa trên nhiều yếu tố khác nhau:

- Địa danh nơi loài phát triển, nơi đầu tiên phát hiện. Ví dụ: Pinus dalatensis, Colobogyne langbianense, Bauhinia saigonensis, Acacia donnaiensis,

- Tên người đã khám phá, mô tả ra loài đó; Embelia henryi, Litsea pierrei,…

- Tên thể hiện tính chất đặc thù nào đó của loài, dùng từ Latin có nghĩa thông dụng gắn cho tên loài, qua đó chúng ta có thể biết đặc điểm riêng (màu sắc, hình dạng, mùi thơm, vùng sinh thái,…). Ví dụ: Amaranthus tricolor, Polygonum longiforum,Rosaodorata, Pterolobium microphyllum, Mucuna gigantea, Mucuna nigrican, Canavallia maritima,…

Đối với cách đọc các tên khoa học Latin, ông Phạm Hoàng Hộ có nêu khái quát trong quyển Thực vật chứng như sau: Về cách đọc chữ Latin có hơi khác nhau tùy mỗi nước (ngay cả với người Anh và Pháp). Mặc dù không có tài liệu hướng dẫn chỉ rõ cách đọc đúng nhất, song vì nhiều lý do cách đọc ở vùng lục địa châu Âu gần giống với gốc cổ ngữ Latin hơn cả.

Đại cương chữ Latin đọc tương tự tiếng Pháp với vài biến thiên như sau (so sánh âm tiếng Việt):

- ae đọc thành /ê/

- u đọc như /u/ tiếng Việt

- Ceae đọc như /xê/

- e đọc như /ê/

- es khi ở vị trí cuối chữ đọc như /ết/

- oe đọc như /ơ/

- ch hoặc k đọc như /c/

Trong phân loại động vật và thực vật, loài (species) dùng để xác định loài cá thể. Tuy nhiên muốn xác định rõ hơn nữa, người ta thường đi sâu, chi tiết đến bậc thứ (varieties), hoặc bổ sung thêm vài yếu tố liên quan khác (tên người phát hiện, người mô tả, nơi phát hiện, năm đã phát hiện ra,…). Một điểm khác cũng cần lưu ý đó là đối với các loài lai tạo, thông thường tên giống tên loài đều được viết hoa để tránh nhầm lẫn. Chẳng hạn đối với loài lan lai: Vanda Manila, Cypripedium Harrisianum,…

Mặc dù đã có những quy định thống nhất như đã nêu trên, nhưng việc sử dụng tên khoa học Latin trên sách báo hiện nay vẫn còn nhiều lỗi sai sót. Điều này có thể do tác giả không quan tâm lưu ý chỉnh sửa, do lỗi in ấn, hoặc do “tam sao thất bản”,… Trong bài viết đôi khi để giới thiệu một loài có khi tác giả vừa dùng tên khoa học vừa dùng tên thương mại, điều này không thuyết minh rõ rễ gây nhầm lẫn cho người đọc. Thiết nghĩ trong các bài viết khoa học, chúng ta nên quan tâm kỹ hơn về các quy định cơ bản này để tránh bớt những sai sót.

____________________

Tài liệu tham khảo

- Thực vật chúng,Phạm Hoàng Hộ, 1972

- The Name of Plants,Jane M. Browles, 1996

- The Classification of Living things,Jerry G. Johnson, 2005.