Tâm bệnh: đại hoạ thế kỷ XXI

Trong thần thoại Hy Lạp có câu chuyện sau: Bạo chúa Dionysius xứ Syracyse có một bầy tôi tên là Damocles. Viên cận thần này khát vọng ngai vàng, luôn miệng nói “Đức Vua phúc đẳng hà sa”. Bạo chúa biết tâm địa của viên cận thần, liền nghĩ ra cách dạy cho bầy tôi này một bài học.

Trong buổi dạ yến, nhà vua lệnh cho Damocles ngồi lên ngai vàng của mình, đồng thời dùng chiếc lông bờm ngựa treo thanh kiếm sắc lủng lẳng trên đầu y, thanh kiếm luôn có thể rơi xuống bất cứ lúc nào và tước đi mạng sống. Bạo chúa làm như vậy nhằm răn đe viên cận nên từ bỏ ý đồ mưu phản… về sau thành ngữ “Thanh kiếm Damocles”nói lên cái ý đại hoạ đang rình rập trên đầu. Và ngày nay, người ta so sánh “tâm bệnh” hay bệnh về tâm hoặc bệnh tâm thần uy hiếp nghiêm trọng sức khoẻ con người, đưa lại tai hoạ đau khổ cho con người với “Thanh kiếm Damocles” treo lơ lửng trên đầu mỗi con người thiết tưởng chẳng có gì là quá đáng.

Vậy tâm bệnh là gì?

Các nhà tâm lý học sức khoẻ gọi tâm bệnh là bệnh về tâm lý, còn bệnh sinh lý là bệnh về thể chất. Tác động qua lại giữa hai căn bệnh đó gọi là bệnh tâm thể (psychoso matic diseases), trong đó nhân tố tâm lý đóng vai trò quan trọng, dẫn đến tổn thương về chất.

Các công trình nghiên cứu về tâm lý học sức khoẻ cho hay, trạng thái tâm lý tiêu cựu, bất lợi có thể gây ra sự rối loạn và dị thường về chức năng sinh lý, và một khi những thông tin này truyền đến vỏ não cũng gây ra ảnh hưởng tiêu cực và quay trở lại làm cho trạng thái tâm lý càng thêm tồi tệ, từ đó hình thành một vòng tuần hoàn “ác tính”.

Trạng thái tâm lý tiêu cực, bất lợi còn gây ra sự rối loạn hoạt động thần kinh cấp cao, dẫn đưa tới sự rối loạn chức năng, từ đó tạo thành bệnh tâm thần.

Tóm lại, do những kích thích bất lợi của trạng thái tâm lý tiêu cực đã dẫn tới sự rối loạn chức năng sinh lý, gây ra những tổn thương sinh lý thì gọi là bệnh tâm thể, còn như những kích thích bất lợi ấy của trạng thái tâm lý tiêu cực dẫn tới sự rối loạn hoạt động của hệ thần kinh cấp cao, đồng thời gây ra những dị thường về tâm lý thì tạo thành bệnh tâm thần.

Khuyến cáo của Tổ chức y tế thế giới đã nói rõ: “Tâm bệnh hiện nay đã trở thành bệnh thế kỷ, trở thành sự uy hiếp nghiêm trọng sức khoẻ con người”.

Hành vi kiểu C - một cửa ngõ dẫn tới bệnh ung thư

Chữ cái C trong tiêu đề vốn là chữ cái đầu của từ Cancer trong tiếng Anh, nghĩa là ung thư, bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp cancerum có nghĩa là con cua. Đây quả là một tên gọi đầy ấn tượng. Con cua ung thư với tám cẳng hai càng, tám cẳng gài sâu trong cơ thể người bệnh và hai càng đủ sắc nhọn để kẹp chặt các mô và các tế bào. Hơn thế nữa, con cua ung thư có thể bò rất nhanh từ vùng này đến vùng khác trong cơ thể bệnh nhân.

Vậy thì hành vi hay cách ứng xử của con người tưởng như đâu có gì là ghê gớm như vậy sao lại có thể dẫn đến một chứng bệnh nguy hiểm là bệnh ung thư? Các công trình nghiên cứu ngày nay đã cho thấy: các vật gây ung thư không phải là nhân tố duy nhất dẫn đến nguy cơ tạo ung thư, ở đây các nhân tố tâm lý xã hội là những nhân tố có nguy cơ gây bệnh cao không được coi thường. Quả vậy, nếu sức khoẻ tâm thần của con người bị suy yếu thì những stress hay áp lực muôn màu trong cuộc sống sẽ kích động mạnh đến cảm xúc, gây ra những trạng thái tâm lý tiêu cực, bất lợi như lo lắng, căng thẳng đầu óc, cáu giận buồn chán, đau đớn hoảng sợ.v.v…, từ đó làm miễn giảm chức năng miễn dịch, hạ thấp hoặc làm tê liệt tác dụng theo dõi nguy cơ “u biến” của các tế bào trong cơ thể, dẫn tới khả năng gây bệnh ung thư. Vì thế, các nhà khoa học gọi mô hình hành vi tâm lý tạo ung thư nói trên gọi là “hành vi kiểu C”, thể hiện ở tính dễ bị kích động, tinh thần hoảng loạn, hay nổi nóng chán đời… qua điều tra các bệnh nhân ung thư gan, dạ dày, đại trực tràng, cổ tử cung.v.v… các nhà khoa học phát hiện ra rằng có tới 40-80% bệnh nhân có những sang trấn về tâm thần hoặc hành vi tâm lý tiêu cực, không lành mạnh. Trong tác phẩm “ Phương pháp kéo dài tuổi thọ”, nhà lão khoa Mỹ nổi tiếng Howland viết: “ Trong tất cả những ảnh hưởng bất lợi đối với sức khoẻ con người thì nguyên nhân làm cho con người suy yếu và mất sớm trước tiên phải kể đến những cảm xúc tiêu cực và tâm trạng tuyệt vọng, rối bời”.

Chính những “hành vi kiểu C” đã kéo theo nó tình trạng suy giảm miễn dịch trầm trọng. Quả vây, ở những bệnh nhân ghép thận và được điều trị với thuốc ức chế miễn dịch thì nguy cơ mắc ung thư hạch tăng 32 lần, ung thư gan mật tăng 30 lần, ung thư bàng quang tăng 5 lần và ung thư tuyến giáp tăng 4 lần.

Thực hiện các công trình nghiên cứu về chức năng miễn dịch của máu đối với bệnh tật của trên 35 vị cao niên sống trên trăm tuổi, các học giả Nhật Bản thấy rằng khả năng miễn dịch tự nhiên của các vị đó khá cao. Ngoài ra, các vị đó đều là những con người hồ hởi, cởi mở, lạc quan, yêu đời, tính cách hoà nhã, khoan dung độ lượng.

Bởi thế nên có nhà văn đã viết: “Trí túc tâm thường lạc, vô cầu phẩm tự cao” (biết đủ thì luôn cảm thấy yên vui, không mưu cầu thì phẩm cách càng cao). Còn nhà văn cách mạng Fucik khuyên: “ Một con người chân chính luôn luôn mỉm cười trong mọi nghịch cảnh!”. Ngạn ngữ Anh có câu: “ Một anh hề vào thành đánh ngã cả tá thầy thuốc!”. Đủ thấy các nhân tố tâm lý ảnh hưởng đến sức khoẻ và tuổi thọ của con người đến mức độ nào?

Fidel Castro đi đầu bỏ thuốc lá

Nếu các nhà biên niên sử đã ghi chép công bằng thì y học phương Tây mới công nhận tâm lý là tác nhân gây bệnh từ thế kỷ XVIII, bắt đầu từ thầy thuốc Anh W.Culllen (1710 - 1790) với tên “loạn thần kinh chức năng” (neurosis) để chỉ một bệnh không sốt, khám mọi tạng phủ đều bình thường, nhưng người bệnh rất đau khổ vì các chứng đau đầu dai dẳng, mất ngủ kéo dài, hồi hộp phấp phỏng, buồn chán vô duyên cớ, hay quên, dễ cáu gắt, dấm dứt đau lưng, táo bón, ra nhiều mồ hôi tay, loạn kinh, di mộng tinh, lãnh dục…

Mãi tới đầu thế kỉ XX, người ta vẫn còn cho hysteria, một chứng bệnh thường gặp ở phụ nữ, với đặc điểm biểu hiện qua rất nhiều triệu chứng khác nhau, giống đủ loại bệnh, ung thư không thể nào tìm ra một tổn thương thực thể nào cả, là do cái “dạ con nó bất mãn” nên chạy lung tung: lên cổ thì lại nghẹn ngào, xuống rốn làm trương bụng, đè phải tay chân gây liệt, thậm chí lên mắt gây mù; ra lưỡi làm câm… Tới những năm thập kỷ 30, nhờ các công trình của nhiều thầy thuốc nổi tiếng như Charcot, Briquet, Javet chẳng hạn, người ta mới giải thích được xung đột cảm xúc và hiện tượng tự kỉ ám thị ở những người vốn dĩ thần kinh yếu lại dễ bị ám thị và hay tưởng tượng hoang đường…

Tới những năm ở thập kỷ 70, tại Mỹ người ta nhận thấy nguy cơ xuất hiện các bệnh tim mạch gây tử vong rất cao (huyết áp cao, mạch vành, xuất huyết não) có liên quan đến cuộc sống đầy stress của xã hội công nghiệp phát triển và lối sống không lành mạnh gồm mấy yếu tố chính: hút thuốc lá nhiều, ít vận động, ăn quá nhiều, gặp stress không biết đối phó. Triệu chứng báo động là huyết áp lên: mức báo động ở tuổi trung niên là 140/90mm. Thay đổi lối sống là cách phòng ngừa tốt nhất tránh các bệnh tim mạch.

Một phong trào rộng lớn đã phát triển ở Mỹ lôi cuốn một tỷ số ngày càng lớn trong nhân dân Mỹ thay đổi lối sống: bỏ thuốc lá, tập thể dục, thể dục nhịp điệu, tập thư giãn, yoga, ăn thức ăn ít chất bổ. Phong trào đã qua 20 năm vận động và mở khắp nơi những lớp huấn luyện đối phó với stress, có hàng mấy chục triệu người tham gia, bắt đầu là các Tổng thống. Năm 1985 Fidel Castro nêu gương bỏ hút thuốc lá, thấy kết quả rõ rệt về phòng ngừa các bệnh về tim mạch. Tóm lại xã hội phương Tây đã phát hiện lại những phương pháp dưỡng sinh cổ truyền của phương Đông.

Khẩu hiệu của họ lúc này là “Trở về phương Đông”, “Trở về với thiên nhiên”. Các bậc trí giả muốn noi theo phong thái sống ung dung, trong sạch, thanh đạm của nhà hiền triết, phương Đông, bởi theo họ: “giản dị” - đó là con đường duy nhất trở về với bản ngã nội tại của mỗi con người.