Sự phát triển của công nghệ thông tin, điều thần kỳ và những thay đổi tâm lý con người

Càng ngày khoa học càng đi sâu vào bản chất, cấu trúc của vật chất như nguyên tử, điện tử, hạt cơ bản, gen… và đó chính là cơ sở của sự ra đời các công nghệ mới như công nghệ thông tin - điện tử, công nghệ sinh học phân tử… Khoa học công nghệ ngày nay đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, thúc đẩy sự phát triển mọi lĩnh vực xã hội từ kinh tế, chính trị đến văn hoá, giáo dục… Nó tạo ra những điều thần kỳ làm thay đổi thế giới vật chất, đồng thời kéo theo sự thay đổi cả tư tưởng, tâm lý, thói quen truyền thống, làm đảo lộn cả những giá trị, chuẩn mực đã từng tồn tại hàng thế kỷ. Khoa học công nghệ là chiếc đũa thần kỳ diệu, nhưng cũng là con dao hai lưỡi có sức mạnh và sự huỷ diệt khôn lường nếu con người không cầm cương cho vững chắc, không làm chủ và điều khiển được nó. Các nhà tương lai học nhận định rằng: “Cách mạng thông tin - điện tử, chiếc đũa thần kỳ có thể sinh ra những trái ngọt và… quả đắng”.

Đặc trưng của khoa học công nghệ cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI là cách mạng thông tin - điện tử với kỹ thuật siêu nhỏ (Nanotechnology), sự xuất hiện của máy tính với vi mạch bán dẫn silicon, mạch quang học khép kín, kỹ thuật số, lý thuyết mạng… Nhờ kỹ thuật siêu nhỏ mà công nghệ thông tin - điện tử đạt được thành tựu to lớn. Năm 1991 phần mềm Power ra đời, mọi công việc đều có thể xếp gọn trong một máy vi tính. Năm 1992 GSM, hệ thống liên lạc di động trên toàn cầu được hình thành. Năm 1993, các trò chơi video được đưa lên mạng Internet (It) tạo ra khả năng giao lưu, quan hệ hợp tác trên toàn cầu.

It là mũi nhọn đột phá tạo ra bước chuyển từ xã hội công nghiệp sang xã hội thông tin. It làm biến đổi cả hệ thống nhu cầu và phương thức thoả mãn nhu cầu của con người. Cá nhân có thể thoả mãn nhu cầu phong phú, đa dạng trong đó nhu cầu quan hệ, giao lưu, trao đổi vốn là đặc trưng ở con người. It cho ta phương tiện để thoả mãn các nhu cầu cá nhân. Thông qua nối mạng It mà bất cứ ai cũng có thể được phục vụ các dịch vụ rất phong phú theo nhu cầu của con người. Chung quy lại có ba loại dịch vụ: 1/ Dịch vụ thư tín là dịch vụ phổ biến nhất hiện nay trên mạng It với số khách đang sử dụng dịch vụ này hơn 500 triệu người. 2/ Dịch vụ các nhóm thư tín. Những người tham gia dịch vụ này được quyền chia sẻ thông tin và tham gia bình luận theo các chủ đề. Trên It đã có hơn 10.000 nhóm loại này (dịch vụ Usennet). 3/ Dịch vụ danh sách thư tín (Mailing List) là dịch vụ giúp những người tham gia khi gửi thư sẽ được phát chuyển cho tất cả ai tham gia. Trên It hiện nay có hơn 5.000 nhóm như vậy. Đáng lưu ý là hiện nay, các dịch vụ trên It ngày càng nhiều nhờ phần mềm Netscape cũng như những phần mềm mới nhất sẽ được đưa vào sử dụng phục vụ mọi nhu cầu của con người như mua bán, dạy học, du lịch… thông qua mạng It. Các nhà khoa học cho rằng It sẽ là “bộ da điện tử của hành tinh chúng ta”: các bộ điều chỉnh nhiệt, máy đo áp suất, máy đo mức ô nhiễm, các camera… được lắp chi chít trên trái đất để kiểm tra, theo dõi và điều chỉnh hầu như toàn bộ hoạt động trên địa cầu đều được nối mạng và lưu chuyển liên tục trên It. It xâm nhập vào thương mại, tài chình, ngân hàng: người ta trao đổi, mua bán, ký hợp đồng, tìm thị trường, tìm đối tác kinh doanh trên mạng. Theo các nhà kinh tế học dự báo, thế kỷ XXI này doanh số kinh doanh trên mạng sẽ lên tới 6.000 tỷ đô la/1năm, chiếm khoảng 20% các dạng thức kinh doanh khác. It khuyến khích và đưa các nhu cầu về văn hoá, nghệ thuật, các loại hình giải trí (tìm hiểu, yêu đương…) khác tới tận nhà. Người ta chơi bời, kết bạn và yêu nhau trên mạng: một cậu bé 8 tuổi không còn loay hoay với trò chơi xếp hình Lego nữa mà chỉ vào mạng và gọi trang Web của Lego là được chơi thoải mái. Một cô thiếu nữ làm quen với người yêu không chỉ ở vũ trường, công viên mà ở trên mạng It. Khi nối mạng, vào mạng thì người ta có thể “có mặt” ở bất cứ đâu, “đến” mọi nơi trên thế giới; được trải nghiệm, tận hưởng và có nhiều cơ hội thể hiện mình. Hiện nay, trên thế giới có khoảng hơn 200 triệu người nối mạng và sẽ hình thành một thế hệ mới, thế hệ kỹ thuật số. It và kỹ thuật số sẽ làm cuộc cách mạng về mọi lĩnh vực từ phương pháp làm việc đến xây dựng và truyền đạt tri thức; làm thay đổi quan niệm của con người về thời gian, về những khái niệm Tổ chức, quê hương, gia đình; làm thảy đổi thói quen, xuất hiện những giá trị mới. Chẳng hạn khái niệm làm việc 40h/1 tuần, 8h/1 ngày có thể bị phá vỡ. Nhịp sống phát triển đến mức con người có thể làm việc và sinh hoạt bất cứ lúc nào trong 24h/ngày đêm. Thời khoá biểu của con người là kế hoạch mềm không bị chi phối bởi giờ giấc mà chỉ phụ thuộc vào nhu cầu và năng lực của mỗi cá nhân và tổ chức nhất định. Mặt khác, cuộc sống sẽ không bị giới hạn bởi các biên giới, quốc tịch. Con người của thế kỷ XXI là “con người du cư”, luôn xê dịch do nhu cầu và do công việc, không hoàn toàn phụ thuộc vào chỗ ở vì “không có nhà riêng” của mình. Ví dụ một nhân viên điều hành của một công ty ở Canađa có văn phòng đại diện ở Tôkyô, Bắc Kinh, Singapore và Pari. Anh ta sống ở Canađa nhưng 2/3 thời gian làm việc, đi lại ở châu Á, châu Âu. Hiện nay một bộ phận công chức, những nhà kinh doanh, ngôi sao bóng đá, điện ảnh, âm nhạc… khi đã có tiền thì nhu cầu du lịch thăm thú những phần còn lại của thế giới lại càng tăng lên.

Tuy nhiên, cùng với mặt tích cực, tiến bộ thì công nghệ thông tin - điện tử cũng có mặt trái, tiêu cực cần phải cảnh giác. Trong xã hội hiện đại, toàn bộ hệ thống kinh tế - xã hội đều được tự động hoá, vi tính hoá nên khi có sự trục trặc kỹ thuật ở một khâu nào đó thì cả hệ thống sẽ bị ảnh hưởng. Chẳng hạn như rối loạn tài chính ngân hàng, mất điện, mất nước, ùn tắc ở nút giao thông… kéo theo sự “cứng đờ tâm lý”, sự hoảng loạn, hụt hẫng của con người. Sự cố Y2K vừa qua mà thế giới phải tốn hàng chục tỷ đô la mới khắc phục được là ví dụ điển hình của tính hai mặt của công nghệ hiện đại khi con người không kiểm soát hết được. Đồng thời cũng phải cảnh giác với chiến tranh công nghệ cao, chiến tranh kỹ thuật số mà lực lượng tham gia là những kỹ sư lập trình, chuyên gia máy tính, viễn thông, mạng It. Hàng chục quốc gia đang tàng trữ thứ vũ khí hạt nhân trong đó có những cường quốc lớn như Mỹ, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc… đều có hệ thống điều khiển tự động bằng vi tính đầu mối là nỗi lo của con người. Nếu có sự trục trặc, hoặc giả sử những cái đầu nóng, hiếu chiến không làm chủ được cặp nút bấm hạt nhân thì các kho vũ khí hạt nhân sẽ tự động nổ, cao hơn là chiến tranh hạt nhân, chiến tranh nguyên tử thế giới bùng nổ, nhân loại đứng trước nguy cơ huỷ diệt, bởi sức công phá của nó, hậu quả của nó lớn gấp hàng ngàn lần 2 quả bom nguyên tử mà Mỹ đã ném xuống Nhật Bản vào hồi chiến tranh thế giới thứ hai.

Quả đắng của công nghệ thông tin - điện tử là sản sinh ra một nhóm người đặc biệt - bọn khủng bố vi tính, những tên tin tặc (Hacker - tội phạm vi tính), những kẻ đem trí tuệ và sự thông minh dùng để phá hoại, gây ra trục trặc kỹ thuật vi tính, làm nhiễm virus hoặc truy cập trái phép vào mạng It gây ra thiệt hại về kinh tế, làm rối loạn nền an ninh máy tính. Ở Mỹ, bọn tin tặc khủng bố đe doạ các dữ liệu ngân hàng, tình báo an ninh quốc gia. Chúng đưa hình khoả thân của một ngôi sao lên mạng, hoặc một ông chủ bị nối mạng tình cờ vào trang Web của tạp chí khiêu dâm Playboy (Mỹ). Ở Nhật Bản, chính phủ đang đối phó với nạn ùn tin tặc: ngày 23-1-2000 bọn Hacker đã mở hàng ngàn cuộc tấn công vào Web của ít nhất 20 cơ quan, ban ngành của chính phủ Nhật Bản, trong đó có Cục Phòng vệ, Bộ Ngoại giao, Toà án tối cao và Thượng nghị viện gây ra sự xáo trộn, nhiễu tin, loan tin, đồng thời chúng truy cập trái phép phá hoại với phạm vi rộng lớn ở nhiều lĩnh vực với những mánh khoé và thủ đoạn tinh vi mà những đội đặc nhiễm chống tội phạm vi tính cũng phải bất lực. Tình hình này đặt ra cho từng quốc gia, các tổ chức quốc tế phải có sự hợp tác chặt chẽ về pháp luật, trí tuệ, nêu cao trách nhiệm mới có thể ngăn chặn kịp thời hành động phá hoại của bọn khủng bố vi tính, khủng bố trên mạng It.

Cuộc cách mạng thông tin điện tử tạo ra một thế hệ số với thế giới quan kỹ trị sâu sắc đã và sẽ làm xói mòn tính nhân văn, phai nhạt tình cảm con người là điều dễ hiểu. Tâm lý con người hiện đại công nghệ hoá mang tính công đoạn, xơ cứng, máy móc, mất đi tính lãng mạn mặc dù sự hiểu biết rất phong phú và rộng mở. Những giá trị gia đình như tình cảm con cái và cha mẹ, vợ chồng, thầy trò, tình yêu nam nữ… dễ mất đi sự thiêng liêng trong khi đó những con người không quen biết, xa lạ xích lại gần nhau bởi công nghệ hiện đại, bởi du lịch, nhưng con người vẫn cô đơn về xã hội, vẫn nuối tiếc mô hình gia đình truyền thống. Hãy cảnh giác với sự phát triển thần kỳ của công nghệ thông tin bằng cái đầu sáng suốt, tỉnh táo và trái tim nhân hậu. Trong xã hội công nghiệp càng phải đề cao và coi trọng chủ nghĩa nhân văn, coi trọng trách nhiệm cá nhân trước lịch sử và nhân loại. Trong xã hội thông tin ngày càng phải coi trọng ý chí thống nhất, sự phối hợp hành động với hoà bình và an ninh thế giới của các quốc gia, các dân tộc.

______________

1. Về lục quân Mỹ, Thông tin chuyên đề, Trung tâm Thông tin khoa học quân sự, 1993.

2. M.I.Uzelionkov, Chuẩn bị tư tưởng tinh thần cho bộ đội trong các quân đội nước ngoài, (Phạm Ngọc Cường dịch), Trung tâm Thông tin khoa học công nghệ môi trường - Bộ Quốc phòng, H.2001.

3. Đức Uy, Tâm lý học sáng tạo, NXB Giáo dục, H. 1999.

Nguồn: Thế giới trong ta, số 257, 5/2006