“Sai lầm nếu rơi vào ảnh hưởng Mỹ”
Mới đây lại xuất hiện tiếng nói“phê phán”bảnbáo cáo này[2]của Giáo sư Neal Koblitz(sinh 1948), là cha đẻ của giải thưởng Kovalevskaia (1985),thuộc khoa Toán của Đại học Washington ở bang Seattle – Hoa Kỳ.Hàng loạt tờ báo hãng thông tấn trong ngoài nước đã đăng lại toàn văn bài viết này. Chúng tôi xin tóm lược lại một vài ý kiến để bạn đọc tham khảo và suy nghĩ việc xây dựng chính sách đổi mới và cải cách củagiáo dục tại Việt Namhiện nay.
1/ Về Bản báo cáo, GSNeal Koblitznói:Tôi nghĩ bản báo cáo này có vấn đề từ đầu đến cuối. Tuy nhiên, có thể có một số vấn đề về giáo dục đại học Việt Nam bị các tác giả này chỉ trích cũng cần được cải tổ.Ví dụ, họ đưa ra con số 25% chương trình học bao gồm các môn nặng về ‘nhồi nhét tư tưởng chính trị’. Ở Hoa Kỳ, nhất là ở cấp trung học, chúng tôi cũng có những môn bắt buộc về ‘giáo dục công dân’ hoặc các môn xã hội khác. Thường thì các môn này có chất lượng giảng dạy rất kém và tốn thời gian.Có thể ở Việt Nam cũng vậy. Nhưng chuyện đó là do người Việt tự quyết, chứ không phải người Mỹ.
2/ Về tác giả Bản báo cáo, GS. NK nói:ông Thomas Vallely mới chỉ có bằng M.P.A, có nghĩa là “Thạc sĩ về hành chính Công cộng”. Đây là một bằng cấp thông thường ở Mỹ dành cho những người muốn làm việc tại các khu vực hành chính cấp địa phương hoặc ở tiểu bang. Nó không có ý nghĩa như trình độ Thạc sĩ về một lĩnh vực khoa học và tất nhiêu là còn kém xa một Tiến sĩ (Ph.D) hay là bằng Candidate của Liên Xô.
Trợ lý của Vallely, ông Ben Wilkinson, còn có ít bằng cấp hơn nữa. Theo trang web của viện Ash thì trình độ của ông ta là đã tham gia các khoá học về lịch sử và ngôn ngữ Việt Nam hồi ông ta là sinh viên, và ông ta đã “học luật tại Trường Luật Harvard” (cách viết này có nghĩa là ông ta đã không hoàn thành khoá học và có bằng cấp gì về luật).
Nếu một người nào đó có một tấm bằng Thạc sĩ Hành chính Công cộng, hoặc đã từng theo các khoá học đại học về lịch sử và ngôn ngữ Việt Namthì liệu anh ta có đủ trình độ để chỉ bảo cho chính phủ Việt Nam nên làm gì hay không? Liệu anh ta có đủ tư cách để đưa ra các phán xét tiêu cực về các nhà khoa học và các quan chức đã từng theo học ở các nước xã hội chủ nghĩa hay không?
3/ Về kết luận chính của bản báo cáo,rằng Việt Nam cần phải xây dựng một Hội đồng các trường Đại học Hoa Kỳ nhằm hỗ trợ Việt Nam xây dựng một trường đại học chuyên về nghiên cứu, với xuất phát điểm ban đầu là đào tạo bậc đại học và từng bước đào tạo bậc sau đại học? GS.NK nói:Làm như vậy chỉ phí khối tiền của Việt Nam mà thôi. Nếu phía Hoa Kỳ tài trợ dự án kiểu này thì tôi không phản đối làm gì. Tuy nhiên, báo cáo Vallely đã tuyên bố rằng không có chuyện như vậy và dự án này sẽ vô cùng đắt đỏ. Cải tổ các trường đại học hiện thời sẽ có hiệu quả về mặt kinh tế hơn là xây dựng một trường đại học nghiên cứu từ đầu (dĩ nhiên là trừ trường hợp trường đại học mới này là quà tặng từ nước ngoài). Ngay cả khi Việt Nam quyết định xây dựng một số trường học mới thì cũng nên hợp tác với các nước khác (Châu Á hoặc Châu Âu) chứ không nên thông qua nhóm Harvard này.
4/ Về đánh giá cao báo cáo Vallely của một số người.Lý giải điều này như thế nào? Họ ngây thơ về mặt chính trị hay họ là người trong cuộc và biết hệ thống này rõ hơn?GS.NK nói:“Mỹ luôn dẫn đầu trong lĩnh vực quảng cáo và marketing – marketing không chỉ về hàng hóa tiêu dùng mà còn về các vấn đề văn hóa và ý thức hệ”.Tôi không muốn phỏng đoán tại sao một số người Việt Nam lại quan tâm đến báo cáo Vallely này hoặc về chủ nghĩa tân tự do (neo-liberalism) nói chung. Tôi nghĩ rằng cần phải suy nghĩ một cách thận trọng và biện chứng về báo cáo này cũng như những điều đang được những người theo chủ nghĩa tân tự do cổ súy và phân tích. Đây là điều mà tôi cố gắng thực hiện trong báo cáo của mình. Hãy nhớ rằng người Mỹ luôn dẫn đầu trong lĩnh vực quảng cáo và marketing – marketing không chỉ về hàng hóa tiêu dùng mà còn về các vấn đề văn hóa và ý thức hệ. Đó là điều không phải bàn cãi.
Tiếng Anh có câu thành ngữ: ‘Cỏ bên kia rào có màu xanh tốt hơn’. Những thành tựu của Hoa Kỳ trên lĩnh vực công nghệ cao và hàng tiêu dùng dễ làm thu hút các nước khác. Nhưng có những mặt trái của hệ thống Hoa Kỳ mà những người sinh sống ở đây như chúng tôi hiểu hơn những người bên ngoài. Như tôi đã chỉ ra trong bản báo cáo của mình (khi bàn về vấn đề ‘phá giá’), thường những cái xấu nhất của Hoa Kỳ lại được xuất khẩu nhanh chóng nhất.
Trong tiếng Anh, có một câu nói nữa là: “Hãy coi chừng những ước muốn của mình.” Lý do (thường không nói đến) là bởi vì “anh sẽ lĩnh đủ nó.” Khi tôi ở Mátxcơva vào những năm 1970 và 1980, tôi thấy rất nhiều trí thức đầu đàn của Liên Xô chán ghét hệ thống xã hội chủ nghĩa mà họ đang sống và chỉ muốn được thấy nó bị thay thế bởi một hình thức kiểu phương Tây cả về kinh tế và chính trị. Họ thường tỏ ra rất ngưỡng mộ Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ, và họ thường không hiểu được những khó khăn và thất bại của hệ thống Mỹ. Bây giờ thì họ đã lĩnh đủ những gì họ mong đợi - Hệ thống xã hội chủ nghĩa Xô Viết đã sụp đổ và được thay thế bởi một dạng thô sơ của chủ nghĩa tư bản. Nhưng những hệ lụy đối với nghiên cứu khoa học và giáo dục là hết sức tai hại. Nước Nga bây giờ không còn là nơi mà khoa học, toán học và giáo dục bậc cao có tầm cỡ thế giới.
5/ Về ấn tượng rằngGSđang hoài niệmvề vai trò của Liên Xô cũ và Đông Âu trong việc hình thành nên các trường đại học đương đại ở Việt Nam . Nếu hệ thống đó ưu việt thì tại sao tại thời điểm này các trường đại học Việt Nam lại bị chỉ trích nhiều đến thế?GS.NK nói:Đúng là tôi có hoài niệm về trình độ nghiên cứu khoa học và giáo dục của thời Liên bang Nga. Nền giáo dụcXô-viết về toán học và khoa học rất được ngưỡng mộ trên toàn thế giới đến nỗi một quyển sách được nhiều người ưa chuộng trong thập kỷ 60 mang tựa đề là: ‘ Điều Ivan biết nhưng Johnny không ’. Quyển sách này chỉ ra những trì trệ về phương pháp giáo dục khoa học của Hoa Kỳ so với Liên bang Nga.
Tuy nhiên, cũng có một số ảnh hưởng tiêu cực từ Liên bang Nga lên giáo dục Việt Nam. Trong báo cáo 1983 nhắm đến các nhà khoa học hàng đầu ở Việt Nam, tôi có chỉ trích việc các viện nghiên cứu khoa học không đóng vai trò gì đối với giáo dục đại học. Đây là nét đặc trưng của nền giáo dục kiểu Pháp và Liên bang Nga (vốn hiển nhiên là hai nền giáo dục có ảnh hưởng lên cách tổ chức giáo dục khoa học của Việt Nam.) Tôi đã nói rằng ở các quốc gia còn nghèo khó thì việc tách nghiên cứu khoa học ra khỏi đào tạo đại học là rất phí phạm. Tôi đã chỉ ra rằng ở Hoa Kỳ, phần lớn các nhà nghiên cứu khoa học cơ bản đều dạy đại học, và tôi cũng đã nói rằng cách làm này được ưa chuộng hơn cách của hệ thống Liên bang Nga và Pháp.
6/ Vềnhững tranh cãi trong lĩnh vực giáo dụcchẳng qua là một dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang nằm dưới tầm ảnh hưởng của Hoa Kỳ? Nhưng có gì sai trái với mong muốn của nhiều người phát triển một hệ thống được mô phỏng theo mô hình các trường học hàng đầu ở Hoa Kỳ?GS.NK nói:Vâng, tôi nghĩ sẽ là một điều đáng buồn nếu để cho chủ nghĩa tân tự do chế ngự ở Việt Nam . Ở nhiều nước đang phát triển, việc áp đặt chính sách của chủ nghĩa tân tự do đã gây ra hậu quả nặng nề lên hệ thống giáo dục đại học và nghiên cứu khoa học. Trong bài viết của mình, tôi có đề cập đến chuyến thăm của mình đến Peru, một ví dụ điển hình về vấn đề này.
Cũng sẽ là một sai lầm nếu Việt Nam rơi vào vòng ảnh hưởng của Hoa Kỳ.
Không có gì sai trái với mong muốn học hỏi và bắt chước những cái hay của các trường học hàng đầu ở Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các trường này có những cái dở không nên bắt chước theo. Nhiều trường đại học Hoa Kỳ vô cùng quan liêu, và thu nhiều khoản chi phí hành chính rất cao. Nếu Việt Nam cố bắt chước cơ cấu hành chính của các nền giáo dục đại học Hoa Kỳ thì sẽ dẫn đến kết quả hành chính quan liêu tăng vọt ở Việt Nam – điều mà tôi nghĩ rằng nhiều người Việt Nam không muốn xảy ra.
7/ Về sự xuống cấp về kiến thức cơ bản của sinh viên Mỹ GS.NK nói:So với hầu hết các trường ở Mỹ, trường của tôi thu hút được nhiều sinh viên khá. Đại học Washington (U.W.) là trường đại học hàng đầu ở vùng tây bắc, và hầu hết sinh viên học toán và khoa học tại U.W. đều nằm trong nhóm 20% dẫn đầu ở trung học. Vì sự “lạm phát điểm số”và sự “ngu hoá”, nhiều người trong số họ thường quen với việc có điểm số cao mà lại chỉ tốn rất ít công sức.
Trong thời gian từ 20 hoặc 25 năm trở lại đây, mức độ chuẩn bị của sinh viên khi nhập trường dần dần đi xuống. Một đồng nghiệp của tôi, Giáo sư chuyên ngành khí tượng học Cliff Mass đã hết sức thất vọng khi thấy sinh viên của mình không thể hiểu được những kiến thức toán học mà ông ta sử dụng trong môn học nhập môn của mình. Để tìm hiểu những lỗ hổng trong kiến thức chuẩn bị về toán của họ, ông đã cho họ một bài "kiểm tra chất lượng" về toán cơ bản. Sau đây là ba câu hỏi điển hình trong bài kiểm tra này cùng với tỷ lệ sinh viên trả lời sai:
(1) Chia 25×10 8cho 5×10 -5. (63% đã bỏ câu này.)
(2) Diện tích của hình tròn bán kính r là bao nhiêu? (31% bỏ câu này.)
(3) Cho y= x/(1-x), hãy tìm x theo biến y. (86% bỏ câu này.)
Để có thể so sánh, sẽ rất lý thú nếu như biết được có bao nhiêu phần trăm sinh viên Việt Nam sẽ không thể trả lời được các câu hỏi trên?
8/ Về ý tưởng một trường đại học mới do người Mỹ dựng lên. GS.NK nói:Báo cáo Vallely có kèm theo một phụ lục bài viết của Giáo sư Hoàng Tụy, trong đó ông ủng hộ ý tưởng xây dựng một trường đại học mới, do nhà nước tài trợ, dựa trên mô hình của Mỹ, và do người Mỹ thiết kế.
Tôi đặc biệt ngưỡng mộ và kính trọng Hoàng Tụy (và đã viết về điều này trong Random Curves), nhưng tôi không phải là đồng ý với ông về mọi điểm. Chẳng hạn như khi tôi phỏng vấn ông khoảng 20 năm trước cho tờ The Mathematical Intelligencer, ông và một vài nhà toán học có tiếng khác có vẻ rất thích thú với một trường đại học mới là đại học Thăng Long, và cho rằng những đại học tư như thế sẽ trở thành kiểu mẫu cho giáo dục bậc cao ở Việt Nam. Tôi không bao giờ tin điều này sẽ xảy ra. Tôi biết nhiều trường đại học tư ở các nước thế giới thứ ba khác, và tôi không tin rằng việc "tư nhân hóa" như thế sẽ là một lời giải cho những khó khăn của Việt Nam (và các nước khác) trong giáo dục bậc cao. Bây giờ thì rõ ràng là tôi đã đúng về điểm này. Các "đại học" tư, kể cả Thăng Long, không thực sự là các đại học mà chỉ là các trường dạy nghề với một vài hình thức giáo dục trên bậc phổ thông.
Cũng tương tự như thế, tôi cho rằng Hoàng Tụy và nhiều người khác đã sai lầm khi cho rằng một trường đại học được xây dựng hoàn toàn mới theo thiết kế của một nhóm các trường đại học của Mỹ sẽ là một mô hình thành công trong giáo dục bậc cao ở Việt Nam . Có nước nào trên thế giới mà điều này đã xảy ra không? Có một vài nước, chủ yếu là ở vùng Trung Đông,[21] là có các trường đại học do người Mỹ xây dựng, nhưng theo tôi được biết thì những trường này chỉ đào tạo các con em tầng lớp thượng lưu và không có nhiều ảnh hưởng đến việc nâng cáo chất lượng giáo dục ở các quốc gia đó.
Một điểm quan trọng trong bản kiến nghị về một trường đại học mới kiểu Mỹ ở Việt Nam là nó sẽ không lấy kinh phí từ nguồn của Mỹ. Như thế, nó sẽ là một khoản chi rất lớn đối với chính phủ Việt Nam. Như trong bản báo cáo Vallely đã viết: "Nói một cách thẳng thừng là Việt Nam phải chấp nhận chi tiền." Và mỗi đồng đô la mà Việt Nam trả cho một hiệp hội của Mỹ có nghĩa là nhà nước sẽ có ít tiền hơn để cải tổ các trường đại học hiện có.
Nhìn sang các nước khác để học tập các ý tưởng để cải cách là một việc làm hoàn toàn xác đáng. Có một số điều ở nước Mỹ được thực hiện tốt - như tôi đã từng đề cập đến trong những lần sang thăm Việt Nam . Ví dụ, ở Mỹ thì việc giảng dạy và nghiên cứu được gắn kết với nhau tốt hơn so với đa số các nước khác. (Tôi đã trình bày về điều này từ năm 1983 trong một bản báo cáo mà tôi đã viết cho các nhà lãnh đạo Việt Nam về giáo dục và khoa học.) Nhưng Việt Nam không nên tôn sùng nước Mỹ (hay bất cứ quốc gia nào khác). Cần phải hiểu rằng có rất nhiều thất bại trong hệ thống Mỹ. Và một số nước khác, như Ấn Độ, Trung Quốc, và Nhật Bản - lại là những nguồn ý tưởng và cảm hứng hay hơn nhiều trong một số khía cạnh của giáo dục.
9/ Nên học hỏi kinh nghiệm từ đâu để cải cách hệ thống giáo dục?GS.NK nói:Có nhiều nơi để học hỏi. Ở cấp học cơ sở và phổ thông trung học, Việt Nam có thể học mô hình của Nhật nổi tiếng về cách xây dựng các chương trình học ở cấp học này. Một số nhà giáo dục Hoa Kỳ cho rằng Hoa Kỳ nên theo hệ thống của Nhật (mặc dù còn nhiều lý do cho thấy khó có chuyện đó xảy ra). Ở cấp đại học, có nhiều cơ sở của Học viện Công nghệ Ấn Độ cũng đã rất thành công.
Trường Đại học Waterloo ở Canada có lẽ có nhiều kinh nghiệm thành công nổi tiếng trên thế giới trên lĩnh vực gắn giáo dục đại học với nhu cầu của các ngành nghề và các chương trình đào tạo học việc ở bậc đại học. Còn trong lĩnh vực đào tạo cao học Hoa Kỳ có nhiều chương trình đào tạo tiến sĩ thành công nhất.
Tài liệu tham khảo:
1.VLNN, số 3 (92) tháng 6 năm 2009;
http://wwwhks.harvard.edu/innovations/asia/Documents/HigherEducationOverview112008.pdf ;
