Phát triển bền vững giao thông đô thị Hà Nội

PGS.TS Lưu Đức Hải - Cục trưởng cục Phát triển đô thị

Việt Namđang ngày càng hội nhập sâu rộng và nhanh chóng hơn với thế giới, đây là động lực giúp kinh tế Việt Nam phát triển trong tương lai. Song một số nghiên cứu mới đây cho thấy, cơ sở hạ tầng của giao thông đô thị Việt Nam phát triển chậm hơn kinh tế ít nhất là 15-20 năm. Điều này một mặt đang ảnh hưởng rất lớn tới mục tiêu tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, mặt khác hậu quả trước mắt của sự chậm chạp trong phát triển cơ sở hạ tầng giao thông là sự ùn tắc và mất an toàn giao thông trong các đô thị của nước ta ngày càng gia tăng, đặc biệt là tại các đô thị lớn. Từ những sức ép trên, đòi hỏi việc quy hoạch xây dựng và phát triển đô thị ở Việt Nam phải có một tầm nhìn mới, hướng tới phát triển bền vững.

Chúng ta phải phát triển hạ tầng giao thông hiện đại và đồng bộ, đáp ứng nhu cầu giao thông tăng cao, phù hợp với cấu trúc thành phố phát triển mở rộng và cấu trúc quy hoạch xây dựng vùng, cụ thể là: xây dựng mạng lưới đường giao thông cấp quốc gia, vùng để hỗ trợ và củng cố các chức năng vùng đô thị của thành phố, trong đó xây dựng mạng lưới đường cao tốc, xây dựng và nâng cấp các tuyến đường vành đai và hướng tâm cấp quốc gia và cấp vùng. Nâng cấp mạng lưới giao thông công cộng nội đô và liên tỉnh, nối thành phố Hà Nội với các khu vực lân cận chủ chốt bằng đường sắt là phương tiện giao thông trung chuyển khối lượng lớn. Tăng cường các tuyến đường sắt liên đô thị, tăng cường xe buýt giữa thành phố và các đô thị của tỉnh tiếp cận. Cải tạo nâng cấp các trục giao thông chính trong khu vực đô thị hiện có, cải tạo kết hợp xây dựng mạng lưới đường chính thành phố đảm bảo kết nối liên thông từ trung tâm đến các khu đô thị mới và các đô thị vệ tinh. Ưu tiên xây dựng các trục đường giao thông chính theo sự gia tăng lưu lượng giao thông và biến đổi cấu trúc đô thị, phải phân luồng giao thông hợp lý nhằm kiểm soát xe tải vận chuyển hàng hoá lưu thông vào khu vực nội thành.

Thiết lập hệ thống giao thông đáp ứng nhu cầu phát triển mạng lưới giao thông công cộng là chính, từng bước giải quyết vấn đề ùn tắc, tai nạn và ô nhiễm môi trường, đảm bảo phát triển giao thông đô thị bền vững. Nghiên cứu xây dựng các tuyến đường sắt đô thị theo sự gia tăng nhu cầu giao thông và chuyển đổi cấu trúc đô thị, kết nối liên hoàn từ trung tâm tới đô thị mới và các đô thị vệ tinh. Xây dựng các bến xe buýt, đầu mối giao thông để tạo điều kiện chuyển đổi dễ dàng giữa các phương thức khác nhau như xe buýt, đường sắt, đường sắt đô thị. Bố trí đường dành riêng cho xe buýt ở các tuyến chính, cung cấp thông tin đầy đủ về thời gian và tuyến xe buýt...

Ông Nguyễn Quốc Hùng - Giám đốc Sở GTVT Hà Nội

Cũng như các đô thị hiện đại trên thế giới, muốn phát triển thủ đô Hà Nội cho xứng tầm với khu vực, trước hết phải phát triển toàn diện hệ thống giao thông đô thị, đây là động lực cho phát triển kinh tế xã hội cũng như phát triển các ngành nghề khác. Tuy nhiên phát triển giao thông đô thị sẽ dẫn đến việc sử dụng quỹ đất nhiều hơn và một bộ phận dân cư sẽ bị ảnh hưởng do phải di dời tái định cư giải phóng mặt bằng, mặt khác phát triển giao thông cũng dẫn đến sự ô nhiễm môi trường bởi các chất thải, khí thải.

Hiện tại, hệ thống giao thông đô thị của Hà Nội thiếu một quy hoạch tổng thể và đồng bộ, năng lực lập quy hoạch và quản lý quy hoạch chuyên ngành còn yếu, thiếu sự kết nối, gắn kết giữa quy hoạch kinh tế xã hội, quy hoạch phát triển đô thị với các quy hoạch chuyên ngành giao thông đô thị nên gây khó khăn cho việc phát triển hệ thống vận tải liên phương thức, đa phương thức. Quy hoach phát triển giao thông vận tải chưa gắn với quy hoạch sử dụng đất, dẫn đến sự thiếu đồng bộ trong phát triển đô thị trong nhiều năm qua. Nhiều tuyến đường khi xây dựng chưa xong thì hai bên đường đã mọc lên những dãy nhà, ảnh hưởng đến hành lang bảo vệ đường bộ và gây mất an toàn giao thông. Lại có những khu đô thị mới đưa vào sử dụng nhưng lại không có đường giao thông tiếp cận, nhiều tuyến đường được xây dựng từng đoạn nhưng không đồng bộ và không kết nối với mạng lưới đường hiện có, dẫn đến không phát huy hiệu quả và gây lãng phí vốn đầu tư.

Kết cấu hạ tầng đô thị còn yếu kém, hiện tại Hà Nội có khoảng 8.489 km đường giao thông, không đủ đáp ứng nhu cầu phát triển đô thị và sự gia tăng của các loại phương tiện giao thông. Nhìn chung quỹ đất dành cho giao thông còn quá thấp, hiện chỉ chiếm 6-7% diện tích đất đô thị, mạng lưới phân bố không đều, tại khu vực nội thành là khá cao nhưng ở các khu vực đang đô thị hoá và các huyện ngoại thành còn rất thấp, đường trong đô thị thường ngắn và hẹp, khả năng lưu thông của các phương tiện vì thế bị hạn chế. Công tác quản lý, khai thác hệ thống kết cấu hạ tầng GTĐT còn nhiều bất cập, chưa khoa học và hiệu quả. các nút giao thông chủ yếu là giao cắt bằng, rất nhiều nút giao đã quá tải, cộng với ý thức của người tham gia giao thông chưa cao nên thường xuyên xảy ra các điểm ùn tắc. Vận tải hành khách công cộng của Hà Nội hiện chỉ có loại xe buýt thường, thị phần còn rất thấp, đáp ứng chưa đến 10% nhu cầu đi lại.

Giao thông đô thị là một bộ phận quan trọng của kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội, do vậy cần ưu tiên đầu tư phát triển đi trước một bước. Chiến lược phát triển giao thông đô thị của Hà Nội phải tạo ra một hệ thống giao thông vận tải đô thị đáp ứng được nhu cầu và tạo đà phát triển kinh tế xã hội của Thủ đô. Trước mắt cần tập trung cải tạo, nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông đô thị hiện có, đồng thời xây dựng mới hoàn chỉnh hệ thống các đường quốc lộ hướng tâm, đường vành đai, đường trục chính đô thị và đường gom đô thị, tạo thành mạng lưới giao thông đô thị đồng bộ, thống nhất và liên thông, kết nối các phương thức vận tải giữa giao thông đô thị với giao thông quốc gia. Áp dụng phổ biến các giải pháp tổ chức giao thông hiện đại như xây dựng các nút giao khác mức, cầu vượt, đường hầm và sử dụng rộng rãi các hệ thống điều khiển giao thông tự động. Phải có chiến lược quản lý và khuyến khích phát triển giao thông thô sơ, giao thông cho người đi bộ và phát triển hệ thống bến bãi đỗ xe trong thành phố. Xây dựng hoàn chỉnh và kết nối liên thông mạng lưới đường sắt quốc gia, đường sắt cao tốc với đường sắt đô thị. Hoàn thành việc chỉnh trị sông Hồng, ổn định dòng chảy và mực nước các sông trong vùng, đảm bảo khai thác hiệu quả tiềm năng về vận tải thuỷ nội địa. Phát triển giao thông vận tải Hà Nội theo hướng sử dụng vận tải công cộng là chính, kiểm soát sự gia tăng phương tiện vận tải cá nhân, coi đây là cốt lõi trong chiến lược phát triển GTĐT cũng như giải pháp chính để đảm bảo sự phát triển giao thông đô thị bền vững.

Ông Nguyễn Việt Trung - Cục thẩm định và đánh giá tác động môi trường

Trong những năm qua, quá trình phát triển kinh tế xã hội đã tạo ra nhiều áp lực cho Thủ đô Hà Nội, mà một trong só đó chính là vấn đề giao thông. Những thập kỷ trước, do lượng cư dân còn ít, phương tiện giao thông chưa nhiều nên vấn đề quy hoạch, tổ chức, quản lý, khai thác và vận hành giao thông đô thị Hà Nội chưa được chú trọng. Ngày nay, hàng loạt các vấn đề như ùn tắc, kẹt xe, ô nhiễm môi trường do khói bụi của các phương tiện hay tai nạn giao thông đã trở nên bức xúc hơn bao giờ hết. Chính quyền thành phố đã đề ra nhiều chính sách để đối phó với các vấn đề trên nhưng dường như tất cả chỉ mới dừng lại ở mức định tính mà hoàn toàn thiếu tính định lượng. Các giải pháp vì vậy cũng mang tính nhất thời, tình thế mà thiếu đi tính khoa học, nhất là tính chiến lược lâu dài.

Trong những vùng không gian mở rộng của Hà Nội, có thể nhận thấy việc quy hoạch phát triển đô thị không có sự gắn kết với quy hoạch phát triển giao thông. Có sự khác biệt cơ bản về tỷ lệ phân bố các tuyến đường giữa các vùng không gian cũ và không gian mở rộng: tỷ lệ tại quận Hoàn Kiếm là 12,53km/km ², trong khi ở các quận mới được thành lập, chỉ số mật độ đường rất nhỏ, đặc biệt quận Long Biên và Hà Đông chỉ đạt 0,95km/km ². Việc quy hoạch đô thị không gắn kết đồng bộ với hệ thống đường giao thông là nguyên nhân tất yếu gây tắc ngẽn giao thông nghiêm trọng, đặc biệt là ở các cửa ngõ của Thủ đô.

Việc quy hoạch phát triển giao thông đô thị cần phải được nghiên cứu hợp lý giữa quỹ đất dành cho quy hoạch giao thông đặc biệt là các vùng nội đô mở rộng và đảm bảo bộ mặt kiến trúc đô thị. Phải gắn kết một cách khoa học giữa quy hoạch phát triển đô thị và quy hoạch phát triển giao thông. Khi phát triển giao thông đô thị cần nghiên cứu để tạo ra vùng không gian đệm để chỉnh trang đô thị. Vấn đề kinh phí sẽ được giải quyết hợp lý khi chuyển đổi các giá trị đến bù tái định cư bằng giá trị kinh tế của các vùng đệm này mang lại. Mặt khá, việc đầu tư cho các không gian mang giá trị kinh tế và kiến trúc hiện đại tại các vùng đệm này đương nhiên sẽ tạo ra diện mạo hiện đại cho Thủ đô. Các vùng đệm này cũng sẽ tạo ra giá trị vàng để chúng ta có một quỹ đất và nhà tái định cư cho các hộ dân cư bị giải toả.

Hệ thống giao thông đô thị phải được phát triển đồng bộ các phương tiện giao thông công cộng với mục đích giảm lượng phương tiện giao thông cá nhân là biện pháp hữu hiệu nhất để giải quyết tình trạng tắc đường hiện nay. Phải có các nghiên cứu về hệ thống giao thông ngầm, giao thông trên cao để giảm sử dụng diện tích đất dành cho giao thông mà vẫn đảm bảo nhu cầu đi lại. Việc phát triển hệ thống giao thông cũng cần nghiên cứu để kết nối hài hoà giữa giao thông đường bộ và đường sắt, điều này có thể vừa tiết kiệm được quỹ đất vừa tạo thuận tiện cho việc chuyển đổi các phương tiện đi lại trong đô thị một cách dễ dàng và hiệu quả.

Bên cạnh phát triển đồng bộ hệ thống giao thông, phải chú trọng hiện đại hoá các phương tiện giao thông công cộng, đây là biện pháp hữu hiệu để giảm bớt việc sử dụng nhiều phương tiện cá nhân và giảm lượng khí thải gây ra.

TS. Mai Tuấn Anh - Phó TGĐ Công ty đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam

Cùng với đà phát triển kinh tế trong những năm gần đây, giao thông ở các thành phố lớn của Việt Nam nói chung, Hà Nội nói riêng đã bộc lộ nhiều bất hợp lý trầm trọng. Theo tính toán, đối với riêng 9 quận nội thành Hà Nội diện tích dành cho giao thông chỉ chiếm 6,8%. Hệ thống cơ sở vật chất này, trong điều kiện số lượng phương tiện tham gia giao thông không ngừng bùng phát trong những năm gần đây là nguyên nhân gây nên hiện tượng ùn tắc giao thông thường xuyên ở Hà Nội.

Chúng ta phải đặt mục tiêu nâng tỷ lệ đất dành cho giao thông lên 20-26% và hình thành các trục chính đô thị để đáp ứng nhu cầu lưu thông theo các hướng của thành phố là cần thiết. Tuy nhiên cần lưu ý hệ thống trục chính này và các mạng lưới đường nội thị phải được định hướng kết nối hợp lý với khu trung chuyển, các đường vành đai, hệ thống quốc lộ và đường cao tốc hướng tâm, đảm bảo giao thông thuận lợi, thông suốt trong phạm vi vùng và ngoài Thủ đô. Đối với hệ thống giao thông của các đô thị vệ tinh, phải xây dựng quy hoạch một cách chi tiết phù hợp với mục đích, vai trò của các khu đô thị và đặc thù phát triển kinh tế đô thị trên cơ sở hài hoà với cảnh quan và bảo vệ mội trường.

Qua kinh nghiệm của các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới cho thấy việc ứng dụng hệ thống quản lý giao thông thông minh trong hoạt động giao thông đường bộ, đường cao tốc và đường đô thị đã đem lại những hiệu quả to lớn, đặc biệt trong công tác quản lý điều tiết giao thông trên tuyến, hiện đại hoá các trạm thu phí tự động, cảnh báo và đưa ra các hướng dẫn xử lý các sự cố giao thông... Vì thế để phát triển bền vững giao thông đô thị Hà Nội, chúng ta cần tăng cường ứng dụng công nghệ giao thông thông minh, hệ thống này sẽ giúp cho công tác điều tiết, điều hành giao thông khu vực nội thị thuận lợi và hiệu quả. Trong gaii đoạn trước mắt, quy hoạch hạ tầng kỹ thuật đô thị cần chú ý đến việc lựa chọn vị trí để xây dựng các trung tâm điều hành giao thông, hình thành mạng lưới hạ tầng viễn thông, điện, điện tử, đáp ứng tốt nhu cầu trong tương lai.

TS. Lý Huy Tuấn - Viện trưởng Viện Chiến lược và phát triển GTVT

Để phát triển bền vững giao thông đô thị Hà Nội, chúng ta cần xây mới hoặc điều chỉnh quy hoạch mạng lưới kết cấu hạ tầng giao thông đô thị trên cơ sở địa giới hành chính đã điều chỉnh của Thủ đô Hà Nội, không cộng ghép cơ học hai quy hoạch của Hà Nội và Hà Tây (cũ). Xây dựng mạng lưới kết cấu hạ tầng giao thông đô thị theo hướng có đô thị cũ và đô thị mới. Cần bổ sung, hoàn thiện các tuyến kết cấu hạ tầng giao thông khối lượng lớn, đi trên cao, đi ngầm dưới đất. Quy hoạch phát triển bền vững vận tải hành khách công cộng đô thị bao gồm đường sắt đô thị (đi trên cao, trên mặt đất, đi ngầm) và buýt nhanh (BRT), xe buýt thường, bến xe ô tô khách, xe buýt đô thị, bến đỗ tắc xi, bến bãi trông giữ xe ô tô,v.v... Trong mạng lưới tuyến vận tải hành khách công cộng có cơ cấu các tuyến hướng tâm, xuyên tâm, tuyến vành đai, tuyến trục chính, tuyến thu gom khách, phân bố hợp lý giữa các khu vực, các trung tâm hoặc đầu mối, điểm tiếp chuyển hành khách. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ trực tiếp hoặc gián tiếp cho vận tải hành khách công cộng như chính sách thuế, phí, lệ phí...

Quản lý nhu cầu giao thông là một trong những giải pháp quan trọng được các nước công nghiệp phát triển, các nước tiên tiến áp dụng, vì thế Hà Nội nên học tập. Quản lý nhu cầu nhằm điều tiết nhu cầu vận tải, cân đối việc phát triển hợp lý giữa các phương thức và bảo đảm phát triển bền vững thành phố. Các giải pháp chính gồm khuyến khích đi lại bằng phương tiện công cộng, hạn chế sự phát triển phương tiện cá nhân; Tổ chức quản lý giao thông, tăng cường tuyên truyền giáo dục pháp luật. Trong công việc, mọi người sử dụng thương mại điện tử, thư điện tử, họp trực tuyến... để hạn chế số lượng chuyến đi không cần thiết...