NGƯT, PGS.TS Trần Thị Luyến - Người phụ nữ “Giỏi việc nước, đảm việc nhà”

Giỏi việc nước

Tốt nghiệp ngành Chế biến thuỷ sản (Đại học Thuỷ sản) năm 1974, kỹ sư Trần Thị Luyến được giữ lại trường làm công tác giảng dạy. Tính đến nay, bà đã có hơn 30 năm đứng trên bục giảng, đào tạo trên 100 lớp sinh viên chính quy và tại chức, với khoảng 6.800 kỹ sư đã tốt nghiệp ra trường. Dưới sự hướng dẫn của bà, đã có 12 sinh viên đoạt giải cao trong nghiên cứu khoa học, như các giải thưởng: Vifotec, các giải thưởng cấp bộ, cấp trường. Nhiều người đã và đang là các chuyên gia giỏi, hiện đảm nhận những cương vị lãnh đạo chủ chốt của các cơ quan quản lý nhà nước và sản xuất kinh doanh, hoặc trở thành những cán bộ, giảng viên giỏi.

Hầu hết các công trình khoa học bà tham gia đều thành công trên cả 2 phương diện lý thuyết và thực tiễn. Trong số đó, có đến 3 công trình mang dấu ấn "lần đầu tiên ở nước ta". Lần đầu tiênđưa ra các các quy luật toán học về biến đổi của đạm, axit amin để tính lượng đạm của nước mắm ở bất kỳ thời điểm nào trong quá trình sản xuất mà không phải qua phương pháp xác định hoá học như trước- Kết quả của công trình: "Nghiên cứu quy luật biến đổi của đạm, axit amin và nâng cao hiệu suất thu đạm trong sản xuất nước mắm". Với công trình: "Nghiên cứu nâng cao giá trị và sử dụng hiệu quả cácsản phẩm từ rong nâu" (hoàn thành năm 1998), có thể nói, đây là công trình đầu tiên đưa ra quy trình chế biến algrinat bằng phương pháp sử dụng CaCl2 trên các loài rong nâu ở các vùng biển miền Trungthay cho phương pháp sử dụng Formol độc hại trước đây. Đặc biệt, việc nghiên cứu sản xuất thành công Chitosan của bà và cộng sự đã được đánh giá cao, được coi là lần đầu tiên đưa ra công nghệ sảnxuất thực tế Chitosan tại Việt Nam (đoạt Huy chương Vàng Hội chợ triển lãm "Tuần lễ xanh quốc tế - Việt Nam 2004" ở Hải Phòng). Chitosan là một sản phẩm được dùng nhiều trong các ngành công nghiệpchế biến. Trong nông nghiệp, Chitosan dùng để bảo quản nông sản; trong lĩnh vực dược học, dùng làm thuốc giảm béo, chữa đau khớp, kính áp tròng, chỉ phẫu thuật, da nhân tạo,… Khi được hỏi về côngtrình này, bà cho biết, Chitosan không phải là vấn đề mới, đã từng được nghiên cứu ở nước ngoài cũng như trong nước. Đối với nước ta, đây là một đề tài có tính thực tiễn cao và đã có những công trìnhđề cập nhưng "nghiên cứu xong rồi để đó", chưa được áp dụng vào thực tế. Khi giảng dạy môn: "Tận dụng phế liệu", bà nhận thấy một thực trạng là nguồn phế thải phong phú từ vỏ tôm, vỏ ghẹ giàuChitosan (chiếm tới hơn 40% nguồn nguyên liệu đầu vào của các nhà máy chế biến hải sản), lại được bán sang Trung Quốc với giá rẻ (khoảng 500 đồng/kg) để họ sản xuất ra Chitosan xuất khẩu cho nhiềunước (với giá khoảng 300.000-400.000 đồng/kg) trong khi Việt Nam vẫn phải nhập toàn bộ Chitosan. TS Luyến rất băn khoăn và đã biến "bất hợp lý" đó thành một đề tài (Nghiên cứu sản xuất Chitosanvà các sản phẩm giá trị cao từ vỏ tôm, vor ghẹ). Công trình đã được Hội đồng nghiệm thu đánh giá cao và công nghệ này đã được chuyển giao khá rộng rãi, mở ra một ngành công nghiệp mới, sản xuấtChitosan ở Việt Nam. Hiện nay, đã có 3 đơn vị: Trung tâm Chế biến Thuỷ sản, Công ty Cổ phần Chitosan, Cơ sở sản xuất hải sản Phước Long (Nha Trang) đã tiếp nhận chuyển giao công nghệ và đi vào sảnxuất.

Bên cạnh đó, nhiều đề tài, dự án khoa học khác của TS Luyến như: Chế biến Surimi và các sản phẩm mô phỏng (2002), Nghiên cứu chế tạo sản phẩm carramin-P từ rong sụn để thay thế hàn the trong sản xuất giò, chả (2005), Một số đặc tính cơ bản của màng Polymer sinh học và chế tạo màng chứa đựng thực phẩm tự phân huỷ trong tự nhiên (2005), Nghiên cứu sản xuất chế phẩm hoạt động sinh học ở olygglucosamin từ Chitosan vỏ tôm, vỏ ghẹ (2005) vừa mang lại hiệu quả về kinh tế, vừa góp phần tạo ra các sản phẩm "sạch" khi ứng dụng vào đời sống.

Trong vai trò một nhà quản lý, dù là một Trưởng bộ môn, Chủ nhiệm khoa hay một Phó Hiệu trưởng, bà cũng đều chăm chút cho thế hệ kế tiếp, xây dựng một chiến lược phát triển với tầm nhìn xa rộng cho đơn vị. Từ khi còn là một Chủ nhiệm khoa, bà đã mạnh dạn xây dựng chương trình và lập kế hoạch đào tạo thạc sỹ ngành Chế biến thuỷ sản trong điều kiện thiếu cả về nhân lực cũng như cơ sở vật chất, xây dựng nội dung chương trình đào tạo theo hệ thống tín chỉ cho ngành này và ngành công nghệ thực phẩm. Bà cũng là người có công đầu trong việc xây dựng kế hoạch, nội dung chương trình và đưa vào giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành Chế biến thuỷ sản. Từ năm 1990 đến 1998, tập thể khoa Chế biến thuỷ sản do bà đứng đầu luôn là tập thể vững mạnh, đoàn kết, đạt nhiều thành tích trong giáo dục và đào tạo. Từ chỗ toàn khoa chỉ có 2 TS (1994), đến nay đã có 8 TS, 40 ThS chuyên ngành, đảm bảo đáp ứng ngày càng cao về số lượng cũng như nâng cao chất lượng đào tạo cho ngành chế biến thuỷ sản ở Việt Nam. Tập thể khoa Chế biến thuỷ sản của Trường đã được Nhà nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Ba. Từ năm 1998, bà được bổ nhiệm là Phó Hiệu trưởng phụ trách 3 mảng: Khoa học - công nghệ, Hợp tác quốc tế và Sau đại học của Trường, công việc bề bộn nhưng bà đã khéo thu xếp nên các mảng công việc đều đạt hiệu quả cao: Công tác hợp tác quốc tế của nhà trường đã được nâng cao ở một tầm mới, đặc biệt là các dự án, chương trình hợp tác với nước ngoài đều đạt hiệu quả cao như dự án Nufu, chương trình Pháp ngữ (từ năm 2000, Trường đã được đứng trong khối các trường sử dụng tiếng Pháp, một chương trình Pháp ngữ chế biến thuỷ sản đang được mở ra và phát huy hiệu quả tốt, với hàng chục cán bộ được cử đi đào tạo ở nước ngoài hàng năm, nhiều trang thiết bị nghiên cứu và đào tạo được bổ sung); về khoa học và công nghệ, từ việc chuyển giao những công nghệ vào thực tiễn, chất lượng đào tạo và uy tín nhà trường ngày càng được nâng cao; về công tác đào tạo sau đại học của Trường, số cán bộ giảng dạy có trình độ ThS, TS từ 17% năm 1997 nay đã tăng lên 50%.

Đảm việc nhà

Hoàn cảnh gia đình của bà cũng khá đặc biệt, chồng bà - một Nhà giáo ưu tú, cùng giảng dạy ở Trường Đại học Thuỷ sản, từ năm 1996 bị tai biến mạch máu não nhiều lần, bị liệt nửa người từ năm 2003. Suốt nhiều năm qua, ông sống được là nhờ vào sự chăm sóc chu đáo của bà và gia đình. Mẹ bà tuổi cao, sức khoẻ yếu, hai con đều đi học và đi làm ở xa (con trai là cán bộ ngành bưu chính viễn thông đang du học ở Úc, con gái sau khi tốt nghiệp ThS loại giỏi tại Anh, hiện đang là cán bộ giảng dạy Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh) nhưng bà đã vượt lên hoàn cảnh, tự vươn lên hoàn thành tốt công tác chuyên môn, đồng thời chăm sóc các thành viên trong gia đình rất tận tình, chu đáo.

Với những thành tích do kiên trì phấn đấu, vươn lên của mình, bà đã được tặng các danh hiệu và phần thưởng cao quý: Nhà giáo ưu tú (2002), Huy chương vì sự nghiệp KH&CN (2003), Giải thưởng Kovalepxkaia (2003), Huân chương Lao động hạng Ba (2003),… và hiện nay bà đang được Chính phủ xét tặng danh hiệu Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới.

Bà là tấm gương sáng cho đồng nghiệp và con cái noi theo… Bà tâm sự, trong 30 năm qua tôi thấy rằng, muốn hoàn thành tốt công việc thì phải biết hy sinh, có kế hoạch và đi trước một bước, chịu khó và biết tổ chức nghiên cứu. Nhân ngày Quốc tế phụ nữ, xin chúc bà luôn mạnh khoẻ, hạnh phúc và thêm nhiều nghị lực để cống hiến nhiều hơn nữa cho sự nghiệp giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ nước nhà.

Nguồn: Tạp chí Hoạt động khoa học số 03/2006