Một số vấn đề cần quan tâm khi thực hiện hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông

Trên bình diện xã hội, "Hướng nghiệp được hiểu như là một hệ thống tác động của xã hội về giáo dục học, y học, xã hội học, kinh tế học…nhằm giúp cho thế hệ trẻ chọn được nghề vừa phù hợp hứng thú, năng lực, nguyện vọng, sở trường của cá nhân, vừa đáp ứng nhu cầu nhân lực của các lĩnh vực sản xuất trong nền kinh tế quốc dân". Đây là công việc của toàn xã hội đồng thời là quyền lợi của mỗi thanh, thiếu niên.

Trong nhà trường phổ thông "Hướng nghiệp là một hình thức hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Với tư cách là hoạt động dạy của thầy, hướng nghiệp được coi như là công việc của tập thể giáo viên, tập thể sư phạm có mục đích giáo dục học sinh trong việc chọn nghề, giúp các em tự quyết định nghề nghiệp trong tương lai trên cơ sở phân tích khoa học về năng lực, hứng thú của bản thân và nhu cầu nhân lực của các ngành sản xuất trong xã hội".

Công tác hướng nghiệp cho học sinh phổ thông có ý nghĩa to lớn và quan trọng trên các mặt: kinh tế, chính trị - xã hội và giáo dục.

Chức năng giáo dục hướng nghiệp là chuẩn bị cho thanh, thiếu niên sẵn sàng đi vào cuộc sống lao động sản xuất, đó là sẵn sàng về mặt tri thức, tư tưởng tình cảm, kỹ năng hành động và đạo đức lương tâm nghề nghiệp.

Nhiệm vụ của công tác giáo dục hướng nghiệp cho học sinh gồm có: Hình thành ở các em những biểu tượng đúng đắn về các nghề cần phát triển trong xã hội; Phát triển hứng thú của các em trên cơ sở phân tích các đặc điểm, hoàn cảnh, điều kiện của mỗi em; Tạo điều kiện để học sinh hình thành năng lực tương ứng với hứng thú nghề nghiệp đã xuất hiện; giáo dục cho em có thái độ đúng đắn với lao động, có ý thức, có lương tâm nghề nghiệp và kính trọng người lao động dù họ ở địa vị cao hay thấp trong xã hội. Chính vì chức năng và nhiệm vụ của giáo dục hướng nghiệp như trên nên người ta coi giáo dục hướng nghiệp là một bộ phận cấu thành trong chương trình giáo dục đào tạo của nhà trường và là trách nhiệm của toàn xã hội.

Công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông hiện nay cần hướng vào các vấn đề quan trọng như: điều chỉnh việc chọn nghề của thanh, thiếu niên theo hướng chuyển đổi cơ cấu kinh tế xã hội của đất nước cũng như theo hướng hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực; Giáo dục ý thức chính trị và lý tưởng nghề nghiệp; tạo lập phẩm chất, năng lực con người năng động, thích ứng với kinh tế thị trường và việc học tập, nghiên cứu làm chủ các công nghệ mới.

Với quan điểm và yêu cầu trên, trong nhiều năm qua Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khải nghiên cứu xây dựng chương trình giáo dục hướng nghiệp và biên soạn sách giáo viên; tổ chức các đợt tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ cốt cán, cán bộ giảng dạy ở các trường đại học sư phạm và giáo viên trung học phổ thông (THPT) để có thể đưa hoạt động giáo dục hướng nghiệp trung học phổ thông chính thức trở thành một môn học.

Trường Đại học Quy Nhơn được giao nhiệm vụ bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên THPT các tỉnh Duyên hải miền Trung và Tây Nguyên thực hiện dự án nâng cao năng lực giáo viên THPT về công tác giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học phổ thông. Với mục đích thu thập thông tin từ thực tiễn để rút kinh nghiệm, hoàn thiện nội dung, cách làm bồi dưỡng thường xuyên và tổ chức hội thảo trong khuôn khổ dự án trên được tốt hơn, chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn, điều tra 76 cán bộ cốt cán, giáo viên tham gia bồi dưỡng và tập huấn do trường đại học Quy Nhơn tổ chức tại 4 tỉnh Tây Nguyên (Gia Lai, Kon Tum, Đắc Lắc và Lâm Đồng) xung quanh việc đưa hoạt động giáo dục hướng nghiệp chính thức trở thành môn học từ năm học 2006-2007. Qua điều tra, chúng tôi thu được kết quả dưới đây:

Sự cần thiết của việc đưa giáo dục hướng nghiệp vào trường THPT như một môn học có 43/76 ý kiến cho rằng rất cần thiết chiếm (56.58%) và 31/76 cho rằng cần thiết chiếm (40.79%). Tuy nhiên, tính khả thi của việc đưa giáo dục hướng nghiệp được đánh giá 32/76 chiếm (42.10%) và ít khả thi có 24/76 ý kiến chiếm tỷ lệ (31.58%). Điều này chứng tỏ giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường THPT còn nhiều khó khăn, có đến 31/76 ý kiến (40.79%) cho rằng tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp chưa được đào tạo, chủ yếu theo sự phân công của Ban giám hiệu nhà trường THPT, có tới 46/76 giáo viên (60.53%) giáo dục hướng nghiệp do sự phân công, trong số đó có 14.71 (18.42%) là giáo viên chủ nhiệm, cán bộ Đoàn 7/76 (9.21%), giáo viên từ các bộ môn khảo sát chỉ có 22/76 (28.95%) là giáo viên đang dạy giáo dục hướng nghiệp, 31.76 (40.79%) là giáo viên cử đi tập huấn để về phụ trách giáo dục hướng nghiệp và 23/76 (30.26%) là cán bộ quản lý đi tập huấn về để chỉ đạo. Số lần tham dự tập huấn và bồi dưỡng giáo dục hướng nghiệp của 76 cán bộ giáo viên cho ta nhiều suy nghĩ: 1 lần có tới 42/76 (55.26%); 2 lần 16/76 (21.05%); 3 lần 10/76 (13.16%); 4 lần trở lên 8/76 (10.53%).

Tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp được các trường THPT trên địa bàn sắp xếp theo thời khóa biểu chính khóa trong tuần chiếm tỷ lệ 32/76 trường (42.11%), xếp khác buổi 44/76 (57.89%); các trường tổ chức theo khối lớp chiếm 30/76 (34.47%) và theo từng lớp chiếm 46/76 trường (60.53%). Đa số trường THPT tổ chức giáo dục hướng nghiệp trọn buổi 3 tiết 52/76 (68.42%). Số trường tổ chức 3 buổi và mối buổi 1 tiết 17/76 (22.37%). Như vậy các trường THPT tổ chức giáo dục hướng nghiệp tương đối linh hoạt tùy thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh của mình.

Cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN) còn thiếu 41/76 trường (53.95%), chưa có gì 24/76 (31.58%).

Tài liệu GDHN chủ yếu là sách giáo viên dành cho môn này 66/76 (86.84%), có 3/76 giáo viên (3.95%) được hỏi cho rằng không có tài liệu nào. Do đó việc chuẩn bị cho công tác GDHN giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian có đến 56/76 giáo viên được hỏi cho rằng để tổ chức 3 tiết GDHN phải chuẩn bị từ 5 giờ đến 10 giờ và trên 10 giờ là 17/76 (22.37%), chuẩn bị ít hơn 3 giờ chỉ 3/76 (3.95%) mà thôi.

Chi phí ít nhất cho một buổi tổ chức GDHN tại trường và một buổi tham quan thực tế GDHN được nhà trường THPT vận dụng hết sức linh hoạt: tổ chức tại trường chi phí từ 100.000đ đến 500.000đ có 51/76 ý kiến (67.11%); từ 600.000đ đến 1.000.000đ 16/76 ý kiến (21.05%), tổ chức đi tham quan, thực tế GDHN chi phí từ 1 triệu đến 4 triệu đồng có 52/76 ý kiến cho rằng học sinh không có biểu hiện gì (14,47%). Có 44/76 giáo viên cho rằng cần cho điểm đánh giá kết quả học tập GDHN của học sinh chiếm (57.89%) và 62/76 giáo viên đề nghị đưa việc đánh giá tinh thần, thái độ kết quả GDHN vào xếp loại hạnh kiểm và đoàn viên của học sinh THPT (81.58%). Đánh giá kết quả mà học sinh đạt được qua tham gia hoạt động GDHN: tốt: 3.95%, khá: 38.16%, trung bình: 48.68%, yếu: 9.21%. Đây là một tín hiệu tốt về triển khai đưa môn GDHN vào nhà trường THPT trong những năm qua.

Đánh giá tổng quát về các đợt tập huấn (Hội thảo) về GDHN do trường ĐHQN tổ chức hàng năm chúng tôi thu được kết quả như sau: Nội dung rất thiết thực 30/76 ý kiến (39.47%), thiết thực 42/76 ý kiến (55.26%). Hình thức tổ chức: phù hợp: 61/76 ý kiến (80.26%), không phù hợp 2/76 (2.63%), ít phù hợp 13/76 (17.11%). Phương pháp: Rất hiệu quả 8/76 ý kiến (10.53%), hiệu quả 64/76 (84.21%), không hiệu quả 4/76 (5.26%). Kết quả thu được về mức độ: vừa phải 47/76 ý kiến (61.84%), nhiều 14/76 (18.42%), ít 11/76 (14.47%).

Giáo dục hướng nghiệp được đưa vào nhà trường THPT như một môn học được các nhà trường tiếp nhận và triển khai với sự đồng thuận cao. Tuy nhiên, từ thực tiễn GDHN đã và đang đặt ra những vấn đề sau: Đa số giáo viên tổ chức GDHN chưa qua trường lớp đào tạo về hướng nghiệp, mà vừa làm vừa bồi dưỡng và tập huấn, do vậy thiếu kiến thức nên phục vụ cho thiết kế bài giảng và lúng túng trong phương pháp tổ chức hoạt động GDHN. Nên chăng từ trường sư phạm cần làm 2 việc: tích hợp nội dung đào tạo ngành sư phạm Tâm lý giáo dục, Giáo dục học để sinh viên ra trường trực tiếp phụ trách bộ môn GDHN trong nhà trường. Nội dung chương trình đào tạo sư phạm phải xây dựng đảm bảo cho sinh viên ra trường có tri thức và kỹ năng thực hiện hoạt động GDHN ở trường THPT.

Tài liệu phục vụ GDHN trong nhà trường THPT còn mỏng, trước yêu cầu mới của GDHN, giáo viên khó khăn và lúng túng khi tiếp cận thông tin mới, nhất là thông tin về hệ thống ngành nghề, cơ sở đào tạo, yêu cầu của nghề và của thị trường lao động…

Cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ cho GDHN còn quá thiếu thốn, việc bố trí thời gian khóa biểu ở các trường THPT cho hoạt động GDHN các khối lớp hết sức phức tạp.

Kinh phí cho hoạt động GDHN, nhất là thực tế tham quan và cách tính giờ cho giáo viên GDHN là thực sự khó khăn. Giảng dạy GDHN vẫn mang nặng thuyết trình do vậy giờ học GDHN mang tính thụ động, tẻ nhạt.

Đưa GDHN vào nhà trường THPT là một quá trình lâu dài, kiên trì và phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trong những năm trước mắt từ nhà trường phổ thông trung học đến các trường Cao đẳng sư phạm, Đại học sư phạm từng bước thực hiện: Tổ chức cho học sinh, sinh viên tham quan các cơ sở sản xuất, cơ sở đào tạo nghề, giao lưu với người lao động tiên tiến, đây là hướng coi trọng tính giáo dục của công tác GDHN và gắn GDHN với thực tế sản xuất và đời sống xã hội; Động viên khuyến khích học sinh, sinh viên vươn lên trong học tập, rèn luyện để tạo nên sự phù hợp nghề. Tổ chức những hoạt động, dưới sự hướng dẫn giáo viên học sinh chủ động tìm hiểu, trao đổi với nhau để đi đến những hiểu biết cần thiết, họ phải cùng nhau xây dựng bài học, tham dự vào các hoạt động cụ thể theo yêu cầu của chủ đề GDHN. Vận dụng linh hoạt các phương pháp tổ chức GDHN trong nhà trường THPT. Coi trọng tổng kết kinh nghiệm thực tiễn công tác GDHN rút ra bài học trong xác định mục tiêu, nội dung chương trình và cải tiến phương pháp tổ chức GDHN đáp ứng yêu cầu GDHN với tư cách là một môn học trong nhà trường trung học phổ thông.