Mỗi tấc đất Hà Nội đượm thắm mãi lòng ta...
Trong tiếng bom dội, tiếng pháo bầy cấp tập từ xa, trong tiếng mưa và rừng cây ào ào trút lá, những gương mặt xanh xao ngồi sát bên nhau cùng hát bài Người Hà Nội. Tiếng hát vang vọng trầm hùng và thoáng một chút buồn buồn xa vắng đến nao lòng. Họ là người Hà Nội hát về Hà Nội đang đánh nhau với giặc.
Hà Nội cháy khói lửa ngợp trời, Hà Nội ầm ầm rung, Hà Nội vùng đứng lên, Hà Nội vùng đứng lên...
Năm ấy, từng tốp máy bay B.52 đang điên cuồng trút bom xuống Hà Nội yêu quí. Có những ngày, những đêm Hà Nội đỏ rực trời những quầng lửa. Những gương mặt đầm đìa nước mắt đang ở giữa chết chóc đau thương mà nhớ, mà thương, mà hát về Hà Nội đang bị tàn phá.
... Hà Nội đẹp sao. Ôi nước Hồ Gươm xanh thắm lòng. Bóng Tháp Rùa thân mật êm ấm lòng. Hồng Hà tràn đầy, Hồng Hà cuốn, ngàn nguồn sống tràn đầy đang. Hà Nội vui sao. Những cửa đầu ô, tíu tít gánh gồng, đây Ô Chợ Dừa, kia Ô cầu Dền làn áo xanh nâu. Hà Nội tươi thắm, sống vui phố hè. Bồi hồi chàng trai, những đôi mắt nào...
Và họ đã khóc, đã hát, đã cười với tất cả trái tim và tấm lòng mình hướng về mảnh đất chôn nhau, cắt rốn.
... Nhìn đây máu chúng ta tưới bao nhiêu đất này, ta tưới ngày mai vút lên Hồng Hà réo sóng say sưa trông Cha bóng Người mênh mông...
.... Bóng cờ bát ngát ngày vui nước non reo cười trên môi Người cười. Tiếng cười ngày về.
Tiếng cười ngày vềđã nuôi dưỡng họ chiến đấu và hy vọng chịu đựng gian lao và vất vả trên tuyến đường Trường Sơn để có một ngày về Thăng Long – Hà Nội.
Đêm ấy cả đơn vị ra mặt đường. Bom nổ rung vách núi, rừng cây cháy khét lẹt. Những cô gái, chàng trai Hà Nội ngã xuống trên môi còn phảng phất nụ cười của ngày về. Họ nằm lại vĩnh viễn giữa rừng lạ ào ào lá đỏ, họ nằm lại với tình yêu: Anh yêu em như yêu Đất Nước/ Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần...
Tôi được sống với bài hát Người Hà Nộicủa anh Nguyễn Đình Thi như thế đó. Dù tôi được nghe bài hát ấy rất nhiều lần, ở nhiều thời điểm khác nhau và dưới ánh đèn sân khấu rực rỡ sang trọng với những giọng ca sáng giá lừng danh, nhưng tôi không bao giờ quên được tiếng hát của các chàng trai, cô gái Hà Nội ngày ấy. Tiếng hát của họ cứ ám ảnh tôi suốt mấy chục năm trời. Tôi thương họ không có được ngày trở về Hà Nội, tôi thương họ không còn được nhỉn thấy:
... Quanh co chen quanh rộn ràng Đồng Xuân, xanh tươi bát ngát Tây Hồ, Hàng Đào ríu rít, Hàng Đường, Hàng bạc, Hàng Gai. Ôi tha thiết lòng ta biết bao nhiêu. Mỗi tấc đất Hà Nội đượm thắm máu hồng tươi.
Máu của những người con Hà Nội hồng tươi đã tưới xuống những con đường Trường Sơn dẫn về Nam , dẫn đến ngày chiến thắng.
Hơn hai mươi năm sau, trong căn phòng nhỏ ấm cúng nằm trên đường Nguyễn Du, anh Nguyễn Đình Thi, chị Tuệ Minh và tôi ngồi trò chuyện với nhau về Hà Nội. Tôi không sinh trưởng ở đấy, cũng không phải là người Hà Nội, nhưng trong người tôi từng thẫm đẫm dòng máu Hà Nội của những người ngã xuống năm nào. Tôi nợ họ và nợ Hà Nội.
Với đôi mắt sáng thông minh, vẫn cái giọng trầm ấm hấp dẫn quyến rũ, anh Nguyễn Đình Thi kể cho tôi nghe về lai lịch bài hát Người Hà Nội.
...Buổi chiều tối ngày 19-12-1946, anh và anh Trần Huy Liệu được lệnh rời Hà Nội (lúc này anh Thi đang là Tổng thư ký Hội Văn hoá cứu quốc). Hai người đi trên một chiếc xe con xuôi về phía Hà Đông, đến Ngã Tư Sở thì đèn điện phụt tắt, cả Hà Nội cháy bùng lên vì đạn pháo và lửa. Lửa đỏ ngợp trời. Hà Nội rung chuyển vì tiếng đại bác của giặc Pháp và đạn pháo bộ đội ta đánh trả. Hà Nội đang cháy ngùn ngụt sau lưng anh, anh ngoái nhìn lại Hà Nội của mình mà ngẹn ngào thương trào nước mắt. Anh và anh Trần Huy Liệu đều im lặng không ai nói với ai lời nào nhưng lòng cùng cháy bỏng vì Hà Nội.
Đến Hà Đông, anh Trần Huy Liệu đi tiếp. Cũng tại đây, đồng chí Trường Chinh trao cho anh Thi Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiếncủa Hồ Chủ tịch và căn dặn anh về gấp Hà Nội trong đêm nay để kịp trao cho Uỷ ban kháng chiến Hà Nội, sau đó anh cần về làng Sét, tìm cơ quan Báo Cứu Quốccủa mặt trận Thủ đô. Anh Thi tất tả ngược trở về nới góc trời đang cháy đỏ. Hàng trăm, hàng vạn người, già trẻ bồng bế nhau đi tản cư. Những dáng người xiêu vẹo, những đôi mắt đỏ hoe cứ ám ảnh anh mãi trên con đường quanh co trở về Hà Nội. Đi bộ đến nửa đêm thì anh kịp trao Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiếncủa Hồ Chủ tịch cho Uỷ ban kháng chiến Hà Nội và bốn giờ sáng anh mới về đến cơ quan Báo Cứu Quốcđóng ở làng Sét, gặp anh Thép Mới tại đó.
Sáng hôm sau, Lời kêu gọi ấy vang lên trong lòng Hà Nội đổ nát:
Hỡi đồng bào toàn quốc!
Chúng ta muốn hoà bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa!
Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ.
Ấn tượng dữ dội ấy không bao giờ phai mờ trong lòng anh Nguyễn Đình Thi. Là một nghệ sĩ đa tài, nhưng cái tâm của anh luôn hướng về điều thiện có tính nhân bản cao. Chính vì thế mà ngay từ năm 16, 17 tuổi anh đã có những tác phẩm triết học viết về Kant, Descartes...
Hà Nội cháy, Hà Nội ầm ầm rung cùng dòng người tản cư vò xé trái tim anh mãi mãi.
Thế rồi trước Tết 1947, Trung đoàn Thủ đô bị vây chặt ở Liên khu I, giặc Pháp đã đánh xuống vành đai Hà Nội.
Một hôm anh Thép Mới về một cơ sở của báo Cứu quốcđóng ở làng Khúc Thuỵ, bên bờ sông Nhuệ. Báo Cứu quốcchuẩn bị ra số Tết để gửi vào tặng bộ đội Trung đoàn Thủ đô đang giữ từng tấc đất Hà Nội. Anh Thép Mới “đặt” anh Nguyễn Đình Thi làm một bài hát để tặng chiến sĩ ta...
Những kỷ niệm cũ lại hiện về và trong một ngôi nhà của người Hà Nội tản cư còn sót lại cây đàn piano. Anh ngồi xuống gõ từng nhịp một. Như một sức mạnh kỳ bí, dòng nhạc tuôn chảy cùng lòng người: Hà Nội cháy khói lửa ngợp trời, Hà Nội hồng ầm ầm rung. Hà Nội đứng lên, Hà Nội vùng đứng lên.
Sông Hồng réo. Thét lên xung phong căm hờn sôi gầm súng. Bùng cháy, khắp phố ta ơi. Vùng lên chiến sĩ ta ơi. Trời Hà Nội đỏ máu...
Cứ như thế dòng nhạc tuôn chảy như một dòng thác. Bài hát Người Hà Nộira đời như thế đó. Và chính anh trong cái phút bất thần ấy không biết bài hát của mình trở thành bất tử.
Bộ đội ta hát trong lòng Hà Nội đang đánh nhau dữ dội, bài hát thúc giục những đứa con Hà Nội giữ từng tấc đất đượm thấm máu hồng tươi.
Bài hát vang xa, là niềm tự hào của người Hà Nội. Từ đó đến nay hơn nửa thế kỷ trôi qua nó vẫn là đứa con tinh thần yêu dấu của người Hà Nội.
Ở một xóm nhỏ heo hút trên đồi Phú Thọ, nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát đã viết phối khí cho dàn nhạc dây một cách tài hoa và độc đáo. Chính nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát cùng biểu diễn bài hát ấy trong Hội nghị Tuyên huấn Trung ương họp ở Đại Từ (Thái Nguyên - 1947).
Bài hát làm ấm lòng biết bao người khắp ba miền về đây. Dòng nhạc và tiếng hát vừa dứt, cả hội nghị vỗ tay ran trời và mắt người nào cũng đỏ hoe.
Hôm đó, đồng chí Trường Chinh đến gặp riêng anh Nguyễn Đình Thi và dẫn anh men theo sườn đồi vào trong một xóm nhỏ. Ở đây, anh được gặp Bác Hồ và Người bảo anh hát cho Người nghe bài Người Hà Nội. Chàng trai trẻ Nguyễn Đình Thi mới 24 tuổi, tự tin đứng hát một cách say sưa bài hát của mình, tiếng hát của lòng mình một cách xúc động trong sáng: Hồng Hà réo sóng say sưa trông Cha bóng Người mênh mông, mắt Người sáng láng vầng sao thắm tươi, trán Người mái tóc bạc thêm. Bóng cờ bát ngát ngày vuinước non reo cười trên môi Người.
Trong một đợt tuyên truyền xung phong, anh lại về Hưng Yên. Dọc đường gặp nghệ sĩ Thái Ly (lúc này là cán bộ tuyên truyền của tỉnh). Thái Ly vừa đi vừa ôm cây đàn ghi ta vừa hát bài Người Hà Nội. Hai người đi các huyện dọc đường số 5 – con đường huyết mạch lớn, quân Pháp đang dồn sức đánh chiếm. Thái Ly hát, còn Nguyễn Đình Thi lặng lẽ sửa nốt, bổ sung tiết tấu và lời ca... Cho mãi tới năm 1948, giữa Chiến khu Việt Bắc bài hát Người Hà Nộimới hoàn chỉnh.
Tại Festival Berlin 1951, trong đoàn Thanh niên sinh viên Việt Nam có nhạc sĩ Lưu Hữu Phước và Nguyễn Đình Thi cùng đi. Tại Đức, Ban tổ chức Festival đã giúp cho đoàn Việt Nam một dàn nhạc mà nhạc công là những nghệ sĩ lão luyện từng chơi cho các dàn nhạc lớn. Nhưng rồi người nhạc trưởng bận túi bụi vì công việc và anh Nguyễn Đình Thi lại đứng chỉ huy dàn nhạc người Đức trình tấu bài hát Người Hà Nộicủa mình, do người Đức phối âm, phối khí...
Bài hát được thu đĩa rổi từ đó bay sang Pháp, sang các nước Châu Âu làm nức lòng kiều bào ta ở nước ngoài.
Kể từ đó đến nay, bài hát Người Hà Nội không những của người Hà Nội mà trở thành tài sản chung của mọi thế hệ người Việt Nam .
Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ lớn, một nhà văn hoá đích thực, luôn luôn mang trong tim mình tình yêu vô hạn với Tổ quốc và nhân dân, dù cuộc đời và con đường sáng tạo văn học của anh cũng có những lúc khá gập ghềnh, anh luôn giữ lương tâm trách nhiệm của người Cộng sản, giữ tư cách của mình hay nói đúng hơn là thái độ sống của mình trước những tác phẩm do mình sáng tạo
Anh sinh ngày 20-12-1924 tại Luang Prabang (Lào) nhưng chính gốc và nguyên quán là làng Vũ Thạch – Hà Nội.
Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Cỏ mòn thơm mãi dấu chân em
Gió thổi mùa thu vào Hà Nội
Phố dài xao xác hơi may
Nắng soi ngõ vắng
Thềm cũ lối ra đi
Lá rụng đầy...
Đấy là những câu thơ trong bài Sáng mát tronganh viết từ năm 1948 là tiền đề cho bài Đất nước(1955) một trong những bài thơ chói sáng của nền thi ca Việt Nam hiện đại.
