Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ tư, 28/11/2007 00:23 (GMT+7)

Lê Quý Đôn - nhà chính trị, văn hoá kiêm toàn, nhà bác học lỗi lạc ở thế kỷ 18

1-           Ông là một danh nho kiêm chính trị gia kiệt xuất, đã tổng kết và đề ra bốn nguyên lý trị nước, có giá trị vĩnh hằng cho hầu hết mọi quốc gia:


Phi nông bất ổn /Phi công bất phú /
Phi thương bất hoạt/Phi trí bất hưng.


Để nhấn mạnh tầm quan trọng đặc biệt của nguyên lý thứ tư, ông còn nêu ra một khảo dị :
  ‘Phi trí tắc vong ‘


Có nghĩa là:  không có trí thức, không có hiền tài, hoặc không biết sử dụng trí thức, hiền tài, thì chắc chắn là mất nước, chứ không chỉ đơn giản là đất nước không hưng thịnh. 


Đã có những gương sáng ngời chứng minh nguyên lý này, được phát triển rực rỡ trong thời đại ngày nay : một khi quốc gia đã có trí thức, hiền tài, thì người lãnh đạo đất nước phải biết cách phát huy và sử dụng nguồn tài năng ấy một cách sáng tạo và thích đáng, như kiểu Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng Võ Nguyên Giáp, Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyễn Văn Tố.... Trong khi đó ở thời cận đại, vua Tự Đức triều Nguyễn đã mù quáng chẳng đếm xỉa gì đến 58 bản kiến nghị chiến lược toàn diện, vô cùng giá trị, sáng suốt và khả thi của Nguyễn Trường Tộ, để thực dân xâm lược Pháp cướp, đô hộ nước ta suốt gần một thế kỷ. Và cái nhục ô danh muôn thuở của triều Nguyễn đã  “ cõng rắn cắn gà nhà, rước voi về giày mả tổ”sẽ còn lưu truyền mãi mãi trong sử sách, trên bia miệng thế gian...   


2. Lê Quý Đôn còn là một người “bác vật trí tri”, một nhà khoa học lớn về địa chất tầm cỡ quốc tế. Mặc dù có một trí nhớ tuyệt vời, trong việc khảo sát, nghiên cứu về dân số, về động vật và thực vật ở các địa phương, ông đã dùng những thanh tre cật phơi khô ghi lại những số liệu và dữ liệu cần thiết cho việc trước tác về sau. Đặc biệt, ông có thể được coi như thuỷ tổ (founding father) của ngành ‘‘địa chất thực vật học’ geo-botanic branch ‘’ chỉ mới được các nhà địa chất thế giới phát hiện ra từ những năm 60 của thế kỷ 20. Qua việc quan sát một số giống cây và liên hệ sinh thành của chúng với vài loài khoáng sản đặc trưng, ông đã chứng minh rằng nơi nào trên mặt đất có nhiều cây ‘thanh hao’ (1) thì dưới sâu của đất có vàng ở dạng hạt ; nơi nào trên mặt đất có nhiều cây ‘rau má’ (2) mọc rậm rạp hoặc cây ‘hà thủ ô’ (3), thì dưới sâu của đất có quặng sắt (limonit/hematit/manhetit), còn nơi nào trên mặt đất có nhiều cây ‘cà lam’(4) mọc xum xuê – một giống cà quả tròn to, màu lam hoặc tía – thì dưới sâu của đất có quặng kẽm (dưới dạng silicat hydrat kẽm – calamin). {Một điều trùng hợp thú vị là khi kỹ sư địa chất Pháp Jean Fromaget thuộc S? Địa chất Đông dương phát hiện ra vùng kẽm, chì Chợ Điền, Bắc Cạn vào đầu thế kỷ 20, ông ta đã đặt tên cho quặng kẽm này là calamin].


3. Các trước tác bằng Hán văn của Lê Quý Đôn

   1. Dịch kinh phu thuyết (Lời bàn sơ lược về kinh Dịch), 6 quyển

   2. Thư kinh diễn nghĩa (Giảng nghĩa kinh Thư), 3 quyển

  3. Quần thư khảo biện (Xét bàn các sách)

  4. Thánh mô hiền phạm lục (Chép về mẫu mực các bậc thhánh hiền) 12 quyển

  5. Vân đài loại ngữ (Lời nói chia ra từng loại, ở nơi đọc sách)

   6. Toàn Việt thi lục (Chép toàn bộ thơ nước Việt)

   7. Hoàng Việt văn hải (Bể văn ở nước Việt của các nhà vua)

   8. Lê triều thông sử hoặc Đại Việt thông sử

           - Đế kỷ (từ năm Lê Lợi khởi nghĩa 1418 đến năm 1433)

           - Nghệ văn chí (chuyện chép về sách vở văn chương)

           - Liệt truyện

           - Phủ biên tạp lục (ghi chép về chính trị cõi biên thuỳ)

          - Bắc sử thông lục (ghi chép về các việc khi sang sữ bên Tàu)

          - Kiến văn tiểu lục (chép vặt các điều thấy và nghe)

    9. Quế đường thi tập (tập thơ có chú thích)

   10. Liên châu thi tập – 4 quyển, có hơn 400 bài thơ của Lê Quý Đôn và cá nhà thơ khác, kể cả Trung Quốc và Triều Tiên.

   11. Quế dường văn tập – 4 quyển.

   12. Một số trước tác bằng văn nôm.


Lê Quý Đôn sinh ra và trưởng thành trong thời cuối hậu Lê, chỉ thọ 59 tuổi, nhưng với những công trình rất xuất sắc và phong phú, đa dạng còn để lại, ông là một kỳ tài và trong chừng mực, bối cảnh lịch sử thời đó, ông hoàn toàn có thể được coi là một thiên tài của đất nước. Đặc biệt, với bốn nguyên lý trị nước đã tổng kết, ông là thầy của những bậc thầy, của những nhà lãnh đạo đất nước.


Khoảng hai chục năm trước đây, một vị lãnh đạo cao cấp đọc Tập san Đại học và Trung học chuyên nghiệp, thấy có thông tin về bốn nguyên lý trị nước của Lê Quý Đôn, cứ khăng khăng cho đó là của Trung Quốc. Vì ông chỉ nhớ có mỗi một điều là “phi thương bất phú”, nên đã sai một chuyên viên kinh tế cao cấp của Ban Công Nghiệp Trung ương đến trực tiếp chất vấn tác giả bài báo. Chuyên viên này được tác giả giải thích cặn kẽ, với cả minh chứng, nhưng không biết có thuyết phục được vị lãnh đạo đó không ?
                                    

Chú thích

1- Tên khoa học: Baeckea frutescens / 2- Tên khoa học: Centella asiatica / 3- Tên khoa học: Polygonum multiflorum / Cà lam ở miền núi đồi cũng như các loại cà pháo khác có thành phần kẽm cần thiết cho cơ thể con người

Xem Thêm

An Giang: Anh nông dân truyền cảm hứng giáo dục STEM
Anh Nguyễn Ngọc Đệ - một nông dân chỉ học hết lớp 6, hiện sinh sống tại xã Vĩnh Hanh, huyện Châu Thành, tỉnh An Giang - đã xuất sắc đoạt giải Nhất tại Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh An Giang lần thứ XIV (2024-2025) với giải pháp mang tên “Mô hình Hạm đội Trường Sa phục vụ giáo dục STEM”.
GS. Nguyễn Hữu Tăng trọn đời vì khoa học, nặng lòng vì đất nước
Giáo sư, Tiến sĩ Khoa học Nguyễn Hữu Tăng, nguyên Phó Trưởng ban Khoa giáo Trung ương, nguyên Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, một nhà vật lý lý thuyết hàng đầu, một nhà quản lý khoa học tâm huyết đã từ trần vào rạng sáng ngày 22/6/2025, hưởng thọ 89 tuổi. Sự ra đi của ông để lại niềm tiếc thương vô hạn cho giới khoa học và các thế hệ học trò, đồng nghiệp.
Huỳnh Thúc Kháng: Ngòi bút sắc hơn trăm vạn quân
Được biết đến là một chí sĩ yêu nước, một nhà cách mạng và một chính khách đức độ, di sản rực rỡ và truyền cảm hứng bậc nhất của cụ Huỳnh Thúc Kháng còn ở sự nghiệp báo chí nơi ngòi bút được mài sắc thành vũ khí đấu tranh cho quyền lợi của dân tộc. Tên Huỳnh Thúc Kháng cũng được đặt cho trường dạy viết báo đầu tiên ở nước ta.

Tin mới

Tuổi trẻ VUSTA tự hào được rèn luyện, trưởng thành dưới cờ Đảng quang vinh
Đại hội Đảng bộ Liên hiệp Hội Việt Nam (VUSTA) nhiệm kỳ 2025–2030 được tổ chức thành công vào sáng ngày 21/7. Tại Đại hội, đại diện Đoàn Thanh niên VUSTA đã có bài phát biểu chúc mừng đại hội. Bí thư Đoàn Thanh niên Lê Thị Thủy khẳng định: “Tuổi trẻ VUSTA tự hào được rèn luyện, trưởng thành dưới cờ Đảng quang vinh và luôn xác định rõ vai trò, trách nhiệm của mình trong công cuộc đổi mới đất nước”.
Cuộc thi sáng tác biểu trưng (logo) Đảng uỷ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương
Hướng tới chào mừng Đại hội Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, Cuộc thi sáng tác biểu trưng (logo) Đảng uỷ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương và biểu trưng (logo) Đại hội đại biểu Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể Trung ương lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 – 2030 được chính thức khởi động từ ngày 18/7/2025.
Xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh, tập hợp, đoàn kết trí thức KH&CN phục vụ phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới
Kể từ khi Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) được thành lập ngày 26/03/1983, Đảng bộ Liên hiệp Hội Việt Nam đã trải qua 9 kỳ Đại hội, mỗi kỳ Đại hội đã thực sự trở thành những mốc son quan trọng, đánh dấu bước phát triển cả về tư duy chính trị lẫn phương thức hoạt động của toàn hệ thống.