Kỹ thuật trồng gấc thâm canh
Gấc vừa là cây thực phẩm vừa là cây dược liệu. Lá và quả gấc non dùng làm rau xanh rất tốt, màng hạt (thịt quả) dùng để đồ xôi và làm phụ gia chế biến thực phẩm có tác dụng làm tăng giá trị dinh dưỡng và cảm quan. Rễ gấc (còn gọi là phòng kỷ nam) là dược liệu dùng để làm thuốc chữa đau lưng, mỏi gân cốt. Hạt gấc (mộc miết tử) lấy từ quả chín có thể dùng nhân hạt để chế biến thành bột khô hoặc ép dầu đều là những dược liệu quý được ghi vào sách Dược điển Trung Quốc, Dược điển Việt Nam .
Do có nhiều lợi ích cho nên cây gấc từ chỗ là cây dại nay đã trở thành cây trồng được phát triển trong vườn nhà, vườn đồi cho thu hoạch khá. Để giúp người sản xuất có những thông tin về kỹ thuật trồng thâm canh tăng năng suất, xin hướng dẫn một số điểm kỹ thuật chính về trồng gấc thâm canh như sau:
Bước 1:
+ Chọn giống
Gấc có 2 giống chính là gấc nếp và gấc tẻ. Gấc nếp quả to hơn gấc tẻ, ít gai và khi chín có màu đỏ cam rất đẹp, màng hạt dày, đỏ tươi. Gấc tẻ quả nhỏ hơn, nhiều gai, khi chín quả có màu vàng nhạt, màng hạt mỏng và nhạt hơn gấc nếp. Gấc chủ yếu sinh sản hữu tính (cây mọc từ hạt) nên trong tự nhiên vẫn gặp một loại gấc trung gian có thể coi là gấc lai (hiện chưa có tư liệu điều tra phân loại). Năng suất giống gấc nếp và gấc lai cao hơn gấc tẻ, nhưng ở Nghệ An chủ yếu phổ biến giống gấc tẻ.
+ Chọn đất
Gấc có thể trồng được trên nhiều loại đất khác nhau, trừ những vùng bị ngập úng, vùng chua mặn. Để có sản phẩm làm hàng hóa tập trung nên trồng thành vườn trên nương đồi nhưng cũng có thể trồng tận dụng ở những nơi như góc sân, cạnh bờ rào, bụi cây...
+ Thời vụ
Một năm có 2 vụ trồng chính là vụ Xuân và vụ Thu. Vụ Xuân trồng từ tháng 1 đến tháng 3, vụ Thu trồng từ tháng 7 đến tháng 8. Tuy nhiên tốt nhất là trồng vào vụ Xuân để gấc sinh trưởng phát triển nhanh, cho quả chín vào cuối năm, sản phẩm sẽ có giá trị hàng hóa cao. Đồng thời vụ trồng này sẽ còn phù hợp và thuận lợi cho việc đốn ngọn, lưu gốc, chăm sóc các lứa sau.
Bước 2:
+ Ươm giống
Gấc có thể nhân giống bằng hạt hoặc bằng hom, nếu ươm bằng hạt thì gấc mọc khỏe, sinh trưởng tốt nhưng sẽ có một tỷ lệ cây đực không có quả, nếu ươm bằng hom thì cây mọc yếu, năng suất thấp và chóng tàn. Kỹ thuật ươm cho mỗi hình thức như sau:
Ươm hạt:Chọn hạt già, mẩy (hạt đều, không lép, không vẹo), xử lý ngâm trong nước nóng vừa trong vài giờ sau đó ủ vào cát ẩm cho đến khi nứt mầm thì tra hạt vào bầu (bầu nilông 10x20cm có đục lỗ ở đáy bầu) đất đóng bầu gồm 2 phần đất và 1 phần phân chuồng trộn đều, đủ ẩm, lấp hạt sâu 2 - 3cm và nén nhẹ.
Ươm hom: Hom chọn từ cây phát triển khỏe, không sâu bệnh, quả nhiều và to, hom cắt từ cành bánh tẻ. Chiều dài hom khoảng 15 - 20cm và phải có 3 mắt, dùng dao sắc để cắt cho gọn lát cắt, tránh để dập nát, cho hom vào bầu hướng phía ngọn lên trên, phía gốc sát đáy bầu, nén nhẹ đất. Chú ý thường xuyên tưới đủ ẩm cho bầu giống.
+ Làm đất bón phân lót
- Gấc trồng thành từng bụi trong từng hố, nếu trồng trên diện tích chuyển đổi phải xẻ rãnh và đào hố trên luống để trồng:
+ Kích thước hố: 60 x 60 x 50cm (rộng hơn càng tốt).
+ Trên ruộng lúa chuyển đổi cần lên luống rộng 1,5 - 2m mỗi luống trồng một hàng, hố cách hố 3,5m.
+ Trên nương đồi không cần lên luống, bố trí hố cách hố 3,5m, hàng cách hàng 4m.
Sau khi đào hố sử dụng lớp đất mặt (để riêng khi đào xung quanh hố) và trộn đều với 1,2 - 1,5kg vôi bột, 20 - 25kg phân chuồng, 1 - 2kg NPK (loại 8:10:3) bón lót cho mỗi hố, mức đất, phân phải thấp hơn miệng hố 10 - 15cm, sử dụng thêm các thuốc trừ sâu như Furadan hoặc Basudin để trừ các loại sâu hại rễ, phơi hố 15 - 20 ngày trước khi trồng.
+ Trồng
Cây con có chiều cao 15 - 20cm thì đem trồng. Cây ươm từ hạt trồng 3 cây một hố theo hình tam giác đều cạnh 40cm. Cây ươm từ hom trồng một cây vào giữa hố. Trồng xong nếu đất khô (độ ẩm nhỏ hơn 80%) phải tưới nước.
Bước 3:
+ Làm giàn leo
Gấc phải leo giàn mới có hiệu quả. Nếu trồng gấc theo phương thức tận dụng đất thì sử dụng giàn che, bờ rào, bụi cây để gấc leo. Nếu trồng tập trung thâm canh thì phải làm giàn leo. Giàn phải vững chắc làm bằng tre, mét, nứa, không nên cao quá nhưng phải đủ để đi lại chăm sóc thu hoạch. Nếu có ý định lâu dài thì giàn nên làm bằng cột bê tông, lưới giàn có thể đan bằng sợi ni lông. Định mức diện tích giàn leo cho mỗi bụi (khóm) gấc tối thiểu từ 15 - 20m 2, diện tích giàn càng rộng thì sản lượng quả của mỗi bụi tăng lên rất rõ.
+ Chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh
- Sau khi trồng chú ý ngay việc dẫn ngọn leo thẳng lên giàn (dùng cành cây hoặc tre nứa làm choái) và phân tán ngọn cho đều, không để cho gấc bò dưới mặt đất.
- Bón thúc lần 1 (sau khi trồng 3 tháng): bón cho mỗi bụi gấc 10 - 15kg phân chuồng hoai mục, 1 - 1,5kg NPK, 0,3 - 0,4kg Kali, bón phân kết hợp với xới xáo, nhổ sạch cỏ và tưới đủ ẩm.
- Bón phân thúc lần 2 sau trồng 6 - 7 tháng như bón lần 1.
Thường xuyên duy trì đủ ẩm cho gấc (độ ẩm tối thiểu 70%).
Tuy không nhiều nhưng trên cây gấc thường phát sinh một số sâu bệnh hại như:
- Sâu hại lá: sâu xanh, bọ dừa, rầy, nhện đỏ.
- Sâu hại rễ: sâu xám, tuyến trùng.
- Ruồi đục quả.
- Bệnh đốm lá.
Cần thường xuyên kiểm tra phát hiện để phòng trừ theo hướng dẫn của cơ quan bảo vệ thực vật.
Cần chú ý sau khi trồng từ 5 - 6 tháng nếu gấc sinh trưởng mạnh mà không ra hoa thì dùng dao có mũi sắc nhọn rạch dọc thân chính (rạch sâu nửa thân) để kích thích ra hoa. Khi gấc đã đậu quả nhiều thì cắt loại bỏ những cành không có hoa. Thực hiện thụ phấn nhân tạo cho gấc khi có điều kiện.
Ở những hố trồng 3 cây ươm từ hạt cần kiểm tra phát hiện cây không cho quả (cây đực) để ghép áp thân chính cây đực với một cây cái (hoặc cả hai cây) bằng cách buộc chặt 2 thân cây với nhau cho đến khi 2 thân dính liền nhau thì cắt bỏ phần phía trên của cây đực, giữ lại phần gốc để tăng cường bộ rễ cho cây cái.
Bước 4:
+ Thu hoạch
Nếu chăm sóc tốt thì sau khi trồng từ 7 - 9 tháng gấc cho thu hoạch. Khi quả gấc chuyển từ màu xanh đậm sang màu vàng đỏ được 1/3 thì dùng dao cắt cuống dài 3 - 5cm. Để gấc vào nơi khô ráo thoáng mát, nếu vận chuyển đi xa phải có rơm, rạ, cỏ khô phân cách thành từng lớp.
+ Đốn ngọn, lưu gốc
Gấc trồng một lần cho thu hoạch nhiều năm, vì vậy hàng năm sau thu hoạch phải đốn ngọn, lưu gốc để chăm sóc cho thu hoạch năm sau. Kỹ thuật đốn và chăm sóc sau đốn: Vào tháng 2, sau khi thu hoạch quả xong, cây gấc đã rụng gần hết lá thì cắt đốn dây. Năm thứ nhất cắt cách gốc 15 - 20cm mỗi năm sau cắt cao thêm 15 - 20cm sau khi cắt làm sạch cỏ gốc, tưới đủ ẩm, sau khoảng 1 tháng gốc gấc mọc mầm thì bón phân chăm sóc như năm trước.
