Hội Thông tin - Tư liệu KH&CN Việt Nam: Mười năm nhìn lại

Nhằm tập hợp đội ngũ trí thức thông tin KH&CN, thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và quản trị thông tin, ứng dụng tin học, đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ thông tin, cũng như tư vấn kiến nghị với Nhà nước về chính sách và chủ trương phát triển thông tin KH&CN, ngày 27 - 1 - 2000, Trưởng Ban Tổ chức - Cán bộ Chính phủ (nay là Bộ Nội vụ) đã ký Quyết định 04/2000/QĐ BTCCBCP thành lập Hội Thông tin - Tư liệu KH&CN Việt Nam, do ông Nguyễn Như Kim, nguyên Viện trưởng đầu tiên của Viện Thông tin khoa học và kỹ thuật trung ương, làm Chủ tịch.

Trong 10 năm qua, Hội Thông tin - Tư liệu KH&CN Việt Nam đã đóng góp thiết thực vào tổ chức vận động hội viên nỗ lực phấn đấu, vượt qua khó khăn thách thức để cùng các nhà khoa học thúc đẩy toàn diện công cuộc đổi mới, đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế. Thông qua nhiều hoạt động, các hội địa phương và chuyên ngành đã góp phần tích cực trong chuyển tải thông tin, nâng cao nhận thức xã hội để ngành thông tin KH&CN có những đóng góp nhất định cho thành công trong phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh trên phạm vi cả nước.

Trao đổi cùng chúng tôi, Chủ tịch đương nhiệm Nguyễn Văn Khanh cho biết trên con đường hội nhập, thông tin ngày càng khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng. Chiến lược phát triển thông tin được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 219/2005/QĐ-TTg chỉ rõ: ngày nay, thông tin được coi là một nhu cầu thiết yếu trong đời sống xã hội, là công cụ để điều hành, quản lý, chỉ đạo mỗi quốc gia; đây cũng là phương tiện hữu hiệu để mở rộng giao lưu, tăng cường hiểu biết giữa các dân tộc. Là nguồn cung cấp tri thức mọi mặt cho công chúng, thông tin cũng là nguồn phát triển. Một quốc gia không vượt qua được thách thức thông tin sẽ mất đi cơ hội phát triển. Thiếu thông tin sẽ gặp khó khăn trong quyết định hoặc quyết định thiếu cơ sở khoa học, không thực tiễn sẽ trở nên kém hiệu quả…

Nỗ lực mang lại lợi ích cộng đồng

Nhận thức rõ vai trò của thông tin kH&CN đối với phát triển kinh tế - xã hội, Hội Thông tin - Tư liệu KH&CN Việt Nam đã có nhiều nỗ lực để định hướng hoạt động vào những nội dung mang lại lợi ích cộng đồng, góp phần nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ cho cán bộ thông tin - tư liệu, cũng như thực hiện các dịch vụ thông tin KH&CN và hoạt động nghiên cứu. Những kết quả mang lại đã được thể hiện qua củng cố và phát triển tổ chức Hội; mở rộng hoạt động nghề nghiệp, phổ biến kiến thức; tăng cường hoạt động đối ngoại và thực hiện những dự án quốc tế.

Về củng cố và phát triển tổ chức. Kể từ ngày thành lập, Ban lãnh đạo Hội luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho vấn đề này. Tính đến nay, Hội đã có 3 hội thành viên địa phương là Hội Thông tin KH&CN TP. Hà Nội, Hội Thư viện - Tư liệu và Thông tin TP. Hồ Chí Minh, Hội Thông tin - Tư liệu KH&CN tỉnh Quảng Nam; 3 chi hội trong các ngành công an, quân đội và giao thông vận tải; 26 hội viên tập thể, gồm Cục Thông tin KH&CN Quốc gia, Thư viện Quốc gia Việt Nam, Khoa Thông tin - Thư viện thuộc trường Đại học KHXH&NV Hà Nội, Công ty giải pháp phần mềm CMC llib và các Trung tâm Thông tin tại các bộ, cơ quan ngang bộ, trường đại học, tập đoàn, tổng công ty… Nhằm gắn bó hơn với hoạt động doanh nghiệp, Hội tham gia hoạt động và trở thành thành viên chính thức của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam.

Trong tập hợp và phát huy tiềm năng đội ngũ trí thức, Hội đã thể hiện vai trò tích cực của một tổ chức xã hội nghề nghiệp, thông qua nhiều hội thảo khoa học với chủ đề thiết thực, được coi là những diễn đàn tạo điều kiện để trí thức thông tin KH&CN phát huy tiềm năng sáng tạo, thẳng thắn phát biểu ý kiến về những vấn đề liên quan đến chính sách thông tin KH&CN quốc gia; phản ánh trung thực dư luận xã hội đối với đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước trong đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội.

Đối với hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội.Hội đã chủ động thực hiện theo Nghị định số 159/2004/NĐ-CP của Chính phủ về Hoạt động thông tin KH&CN thông qua các hội thảo khoa học và những báo cáo gửi đến lãnh đạo Bộ KH&CN góp ý kiến về việc tổ chức triển khai Nghị định này. Theo Quyết định 22/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong phạm vi của Liên hiệp các hội KH&KT Việt Nam, Hội đã chủ động đề xuất và kiến nghị tổ chức thực hiện một số dự án tập trung vào: Xác định vai trò và trách nhiệm của các cơ quan thông tin thuộc hệ thống thông tin KH&CN quốc gia trong phản biện chương trình, dự án cả về phát triển kinh tế - xã hội lẫn KH&CN; Tạo lập và quản lý các nguồn thông tin quốc gia; Xây dựng chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Cục Thông tin KH&CN quốc gia; Nghiên cứu triển vọng và thách thức đối với cơ quan thông tin KH&CN khi chuyển đổi sang cơ chế tự chủ và tự chịu trách nhiệm theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP và 43/2005/NĐ-CP của Chính phủ; Kiện toàn và phát triển hệ thống thông tin KH&CN quốc gia phục vụ sự nghiệp CNH và HĐH đất nước. Ngoài ra, một số đơn vị hội viên của Hội cũng đã chủ động thực hiện những dự án tư vấn, phản biện, giám định xã hội, như Quy hoạch Internet và Viễn thông Việt Nam đến 2010; Hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng CNTT phục vụ hội nhập trong giai đoạn 2005 - 2010; Những việc cần làm khi trở thành thành viên chính thức của Tổ chức thương mại thế giới WTO…

Trong hoạt động đào tạo, nâng cao trình độ nghề nghiệp.Hội đã tiến hành khảo sát về nhu cầu đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ thông tin - tư liệu, nhằm xác định phương hướng đào tạo thường xuyên và tập huấn ngắn ngày để nâng cao trình độ theo các chuyên đề, đặc biệt là ứng dụng phần mềm, xử lý phân tích tổng hợp thông tin, tư vấn và phản biện thông tin. Theo chương trình được quy định, Hội đã phối hợp với trường Đại học KHXH&NV Hà Nội tổ chức tập huấn về Ứng dụng Web 2.0 trong hoạt động thông tin - thư viện, với sự tham gia giảng dạy của giảng viên quốc tế đến từ Australia; cùng trung tâm Thông tin Khoa học Thống kê tổ chức tốt lớp bồi dưỡng nghiệp vụ biên tập báo chí, phục vụ cho công tác xây dựng nguồn tin cấp I. Ngoài ra, nhiều hội viên thường xuyên được mời tham gia giảng dạy về thông tin học và thư viện cho các khoa thông tin - thư viện tại nhiều trường đại học, cao đẳng.

Trên lĩnh vực nghiên cứu và phát triển.Thực hiện Chương trình hành động của Chính phủ theo Nghị quyết TW5 khóa IX, Hội đã hoàn thành đề tài nghiên cứu “Xây dựng mô hình hệ thống đảm bảo thông tin công nghệ và kỹ thuật tiến bộ cho phát triển kinh tế tập thể, trang trại và nông hộ”; nhiều hội viên đã tham gia tích cực trong các dự án dịch và đưa vào ứng dụng một số tiêu chuẩn nghiệp vụ nước ngoài như Phân loại DDC, khổ mẫu MARC 21, AACR 2; nghiên cứu đánh giá việc áp dụng chuẩn biên mục MARC 21, AACR 2 và DDC 14 tại nhiều cơ quan thông tin và thư viện trong nước.

Cùng với hoạt động nghiên cứu, Hội đã phối hợp với Viện Goethe Hà Nội và nhiều tổ chức trong nước chủ động tổ chức các hội thảo khoa học thường niênvề Tiêu chuẩn hóa hoạt động thông tin; Công nghệ nội dung và công nghiệp nội dung; Luật chuyển giao công nghệ; Đảm bảo thông tin công nghệ cho các doanh nghiệp thời kỳ hội nhập sau WTO, Triển vọng và Thách thức trong chuyển đổi cơ quan thông tin KH&CN sang cơ chế mới theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP; Đánh giá việc áp dụng chuẩn biên mục AACR 2; Thông tin KH&CN ngày nay; Vấn đề pháp lý trong phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học hiện đại; Hoạt động thư viện và thông tin phục vụ nông nghiệp, nông dân, nông thôn…

Về thông tin và phổ biến kiến thức:Nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, Hội đặc biệt quan tâm đến xã hội hóa hoạt động KH&CN, bảo vệ môi trường, GD&ĐT, Phát triển cộng đồng và Xóa đói giảm nghèo… Tạp chí Thông tin & Phát triển, cơ quan ngôn luận của Hội, đã đăng tải nhiều bài viết tuyên truyền rộng rãi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước liên quan đến phát triển KH&CN, GD&ĐT, kinh tế, văn hóa - xã hội… cung cấp hàng trăm bài viết về thông tin, xu hướng tổ chức hoạt động thông tin liên quan đến nghiệp vụ mới ở trong nước và trên thế giới, với mong muốn góp phần cập nhật kiến thức ngành nghề cho cộng đồng thông tin - tư liệu và đông đảo công chúng. Cùng với xuất bản tạp chí định kỳ, Ban biên tập đang xúc tiến lập Website để có thể cung cấp tạp chí điện tử đến bạn đọc khi có giấy phép.

Công tác đối ngoại và hợp tác quốc tế.Trong khuôn khổ kế hoạch mở rộng và thúc đẩy quan hệ đối ngoại, Hội đã dự thảo những đề án mẫu nhằm tìm kiếm đối tác hỗ trợ và hợp tác hoạt động. Nhờ sự giúp đỡ tích cực của Cục Thông tin KH&CN Quốc gia, Hội đã phối hợp thực hiện một số dự án hợp tác, như Phát triển nguồn tin và nghiệp vụ thư viện Việt Nam, với sự tài trợ của tổ chức The Atlantic Philanthropies và PERI/ INASP (Mỹ); Đánh giá việc áp dụng các chuẩn biên mục MARC 21, AACR 2 và Bản dịch DDC 14 tại các cơ quan thông tin và thư viện; cũng như Hội đã cùng Thư viện Quốc gia Việt Nam thực hiện dự án dịch và phổ biến ứng dụng khung phân loại DDC 14 của Mỹ trong một số thư viện.

Khắc phục khó khăn

Nhìn chung, hoạt động của Hội đã định hướng tập trung vào những vấn đề mang lại lợi ích cộng đồng, góp phần đáng kể nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ cán bộ thông tin - thư viện; thực hiện những dịch vụ liên quan đến cung cấp thông tin, nghiên cứu KHCN và tư vấn, phản biện, giám định xã hội. Tuy nhiên, do nguồn kinh phí hạn hẹp nên các chương trình, dự án chưa đủ sức tập hợp, thu hút đông đảo trí thức thông tin KH&CN tham gia giải quyết những vấn đề bức xúc trong phát triển kinh tế - xã hội, GD&ĐT, KH&CN và bảo vệ môi trường.

Trong phát triển Hội, việc củng cố tổ chức chưa được quan tâm đúng mức. Số hội thành viên và hội viên tập thể tuy đông về số lượng nhưng chưa mạnh, tỷ lệ cán bộ thông tin KH&CN vào tổ chức Hội còn thấp so với đội ngũ hoạt động trong cả nước. Mối quan hệ giữa cơ quan Hội với các hội thành viên, chi hội, hội viên tập thể... chưa chặt chẽ, thiếu cơ chế phối hợp, cùng với sinh hoạt nghiệp vụ chuyên môn chưa được thiết lập đã hạn chế không nhỏ đến hiệu quả chỉ đạo của Ban chấp hành trung ương đối với các hội thành viên.

Để khắc phục những hạn chế, nên chăng thời gian tới tập trung đẩy mạnh việc xây dựng và củng cố tổ chức Hội, phát triển sự nghiệp thông tin, tăng cường quan hệ đối ngoại, mở rộng hoạt động truyền thống và phổ biến chủ trương chính sách, pháp luật và kiến thức KH&CN. Việc bổ sung, sửa đổi điều lệ Hội cả về chức năng, nhiệm vụ cũng như cơ cấu tổ chức sẽ tạo thuận lợi để phát triển hội và đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong giai đoạn mới. Đặc biệt, việc đổi tên thành Hội Thông tin Khoa học và Công nghệ Việt Namsẽ làm nổi bật chức năng thông tin KH&CN và gắn hoạt động của Hội với bộ quản lý nhà nước về KH&CN.

Hy vọng là những vấn đề rút ra sau tổng kết 10 năm và những hướng gợi ra sẽ mở đường cho những bước tiến trong hoạt động của Hội trong giai đoạn tới.