Liên hiệp các hội và khoa học kỹ thuật Việt Nam
Thứ năm, 23/02/2023 09:51 (GMT+7)

Giáo sư Trần Đại Nghĩa: ba cách tiếp cận đặc sắc

GS Trần Đại Nghĩa là một nhân vật lịch sử. Một vị tướng được phong trong 10 thiếu tướng đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; Một nhà khoa học với những công trình nghiên cứu và chế tạo vũ khí để đương đầu với những cường quốc khoa học và quân sự. Một con người đã từ bỏ sự nghiệp khoa học và cuộc sống đủ đầy ở phương Tây để trở về đóng góp cho cuộc kháng chiến của dân tộc trong thế kỷ 20.

tm-img-alt

Giáo sư Trần đại Nghĩa – người đeo kính đứng giữahàng đầu tại lớp sinh viên năm thứ nhất Đại học Quốc gia Cầu đường Paris, năm 1936.

Tuy nhiên, còn có ba khía cạnh khác trong các đóng góp lớn lao của Giáo sư Trần Đại Nghĩa mà chúng ta ngày hôm nay cũng nên nhắc tới.

Chiến tranh nhân dân trong điều kiện vũ khí công nghệ hiện đại: quan điểm vì dân

“Không có đất nước nào trên thế giới này phải chống trả 14 cuộc xâm lăng như đất nước mình. Nhiều lúc tôi nghĩ vui, giá như Việt Nam là một đảo quốc tách khỏi đất liền, xung quanh biên giới là biển thì hay hơn”. Đó là nhận xét của nhà khoa học, thiếu tướng Trần Đại Nghĩa về lịch sử dân tộc ta.

Trên chuyến tàu vượt biển về nước cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1946, Chủ tịch có hỏi suy nghĩ của Giáo sư về cuộc kháng chiến sắp tới và những vũ khí cần phải có. Giáo sư cho biết rằng qua nghiên cứu kỹ lưỡng thống kê của các cuộc chiến tranh gần đây, Giáo sư nhận thấy dân thường bị chết rất nhiều do không có vũ khí nên đối phương được thể làm càn. Giáo sư đề nghị với Chủ tịch Hồ Chí Minh là cần trang bị vũ khí cho toàn dân, dù thô sơ cũng được vì có vũ khí sẽ làm chùng sự ngông cuồng của đối phương, giảm bớt sự lạm sát của kẻ thù.

Chiến tranh nhân dân, lấy yếu đánh mạnh vốn là truyền thống dân tộc. Định hướng nhân dân đã được tướng Võ Nguyên Giáp xác định ngay lúc khởi đầu kháng chiến chống Pháp. Nhưng kẻ địch khi bị thua đau thường trút tức giận trả thù lên đầu những người dân không có tấc sắt trong tay, nhất là khi chúng lại có vũ khí hiện đại. Quan điểm trang bị vũ khí cho toàn dân là một luận điểm mới mẻ, có căn cứ khoa học giúp cho người dân đỡ bị tổn thất trong điều kiện chiến tranh hiện đại, khi lực lượng địch áp đảo chúng ta quá nhiều trên mọi phương diện. Đây thực sự là một giải pháp căn bản trong chiến tranh nhân dân hiện đại, khi chúng ta phải nhờ tới người dân để đương đầu với giặc trong đa số trường hợp.

Thấy được sự thiệt hại của dân thường qua vô vàn số liệu thống kê là cái tài của người làm khoa học. Còn đưa ra được giải pháp để bảo vệ người dân là cái tâm của người làm tướng. Mượn lời người xưa thì Giáo sư Trần Đại Nghĩa đã góp một cao kiến trong lần đầu diện kiến với Chủ tịch Hồ Chí Minh: quan điểm vì dân trong chiến tranh.

Khoa học và công nghệ phục vụ đời sống

Khoa học nước ta nói riêng và khoa học phương Đông truyền thống nói chung, tính kinh viện lớn, tính thực tiễn không cao. Ngày xưa các cụ học để làm quan còn nay học để làm giáo sư hay tiến sỹ. Còn làm tiến sỹ hay giáo sư để làm gì thì ít người quan tâm đến, có lẽ vẫn để làm quan.

Trong khi đó, Giáo sư Trần đại Nghĩa luôn có định hướng lớn vào việc giải quyết các vấn đề cụ thể của khoa học và công nghệ. Khi còn theo học, Giáo sư đã thi vào trường quốc gia cầu cống (một trong vài trường lớn của Pháp, đặc biệt về kỹ thuật và công nghệ) và bí mật thu thập tài liệu về chế tạo vũ khí qua 7 trường. Ngay từ lúc mới tốt nghiệp ra trường, Giáo sư đã định hướng làm việc trong các nhà máy, như tại một nhà máy chế tạo máy bay của Đức, nước có kỹ thuật hàng không tốt nhất châu Âu lúc đó. Các nghiên cứu sau đó của Giáo sư cũng là những nghiên cứu có tính ứng dụng rất cao như chế tạo Bazooka hay SKZ… cùng những chỉ đạo khác rất đậm tính ứng dụng của Ủy ban Khoa học Kỹ thuật Nhà nước lúc Giáo sư làm Chủ nhiệm.

Định hướng này còn được thể hiện rõ qua việc xây dựng Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam với những nhiệm vụ lớn giải quyết các bài toán thực tế (tên gọi Viện Hàn lâm khoa học và Công nghệ Việt Nam chỉ mãi sau này mới có). Triển khai khoa học và công nghệ trong đời sống sản xuất là một việc vô cùng khó vì không chỉ là lý thuyết, mà đây còn là công tác tổ chức sản xuất với sự phối hợp của nhiều người, trình độ khác nhau và hoàn cảnh khác nhau và phụ thuộc vào những điều kiện cụ thể của kinh tế và xã hội. Tổ chức đưa khoa học và công nghệ vào cuộc sống trong điều kiện chiến tranh, nền kinh tế bao cấp là một mảng còn ít được nhắc tới trong cuộc đời  Giáo sư Trần Đại Nghĩa.

Vấn đề khoa học và công nghệ để làm gì và làm như thế nào vẫn đang là câu chuyện cấp bách ngày hôm nay khi Việt Nam đã có nhiều chục nghìn tiến sỹ nhưng phát minh sáng chế và ứng dụng vào cuộc sống vẫn chưa nhiều.

Vui với cuộc sống bình lặng khi đã xong các công việc cần làm trong đời một kẻ sĩ

Sau khi xong các nghĩa vụ với đất nước, Giáo sư Trần Đại Nghĩa đã về sống một cuộc đời bình lặng ở TP HCM: không ồn ào, không bon chen… Khi được hỏi cuộc sống hưu trí của Viện sỹ có thoải mái không, ông vui vẻ trả lời:” Viện sỹ hàn lâm thì không được về hưu. Còn cuộc sống tất nhiên là chật vật, không thể nào sung sướng hơn kẻ tham nhũng (cười)”.

Giáo sư vẫn làm việc chuyên môn của mình, công việc mà ông yếu mến. Ông tận hưởng cuộc sống hòa bình của một người bình thường, cuộc sống mà Giáo sư đã bỏ cả cuộc đời của mình để xây dựng và bảo vệ.

Có lẽ, ít ai ngộ được về giá trị của một cuộc sống bình thường hơn ông!

Lời kết

Giáo sư Trần Đại Nghĩa là một “Người Lớn” trong lịch sử dân tộc. Ông sinh ra để làm sáng tỏ thêm một lần nữa một chân lý mà Nguyễn Trãi đã khẳng định về đất nước ta:

Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau,

Nhưng hào kiệt đời nào cũng có

(Bình Ngô Đại cáo)

Tài liệu tham khảo

-Phan Hoàng. Phỏng vấn các tướng lĩnh Việt Nam, NXB Trẻ, Tp HCM, 1997.

-Võ Nguyên Giáp. Chiến đấu trong vòng vây, NXBQĐND, Hà Nội 1995.

Xem Thêm

Người ươm mầm khoa học kỹ thuật Việt Nam
Giáo sư, viện sĩ Vũ Tuyên Hoàng, Nhà khoa học, Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới. Giải thưởng Hồ Chí Minh , giải thưởng Lúa thế giới; Nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam.
Nghĩa lớn!
GS.VS Trần Đại Nghĩa, nhà khoa học lớn, người đặt nền móng cho ngành khoa học kỹ thuật quân sự Việt Nam, Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam, Chủ tịch đầu tiên của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Chủ nhiệm Báo Khoa học và Đời sống.
Nhớ lại kỉ niệm với Giáo sư Trần Đại Nghĩa!
Đêm trước ngày Đại hội Liên hiệp hội TP. Hồ Chí Minh lần thứ nhất (1986), GS. Trần Đại Nghĩa có vẻ ưu tư lắm và dường như không ngủ được, Ông gọi tôi sang phòng, pha một ấm trà, hai thầy trò nói chuyện với nhau đến rất khuya. Câu chuyện bắt đầu từ viêc sửa sang, chỉnh lý lại 2 bài phát biểu để ông và tôi ngày mai sẽ đọc tại Đại hội. Sau đó là những câu chuyện về khoa học và đất nước…
Hồn quê: Tác phẩm tranh xuất sắc làm từ bẹ chuối
Tranh làm từ bẹ chuối là ý tưởng sáng tạo độc đáo của em Phan Tuấn Khang, Trường THPT Nguyễn Văn Côn (huyện Gò Công Đông). Sản phẩm vừa đoạt giải Ba Cuộc thi sáng tạo thanh, thiếu niên và nhi đồng tỉnh Tiền Giang lần thứ XIV (2021 – 2022), vừa giải Ba Cuộc thi sáng tạo thanh, thiếu niên và nhi đồng toàn quốc.
Phát triển Liên hiệp Hội Việt Nam vững mạnh
Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam hiện có 93 Hội ngành toàn quốc, 63 Liên hiệp Hội tỉnh, thành phố; 607 tổ chức KH&CN trực thuộc; 03 đơn vị thuộc Liên hiệp Hội Việt Nam, ông Phạm Quang Thao – Phó chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam cho biết tại Hội nghị Hội đồng Trung ương Liên hiệp Hội Việt Nam lần thứ 5 (khóa VIII).
Người đặt nền móng xây dựng Liên hiệp Hội Việt Nam
Hướng tới kỷ niệm 40 năm ngày thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và Kĩ thuật Việt Nam - Liên hiệp Hội Việt Nam (26/3/1983-26/3/2023), vusta.vn trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc về cuộc đời và sự nghiệp Giáo sư, viện sĩ Trần Đại Nghĩa - Người đặt nền móng, Chủ tịch đầu tiên của Liên hiệp Hội Việt Nam (nhiệm kỳ 1983-1988).
5 con người với 2 sự tôn vinh
Ngày 22/4/2021 tại Hà Nội, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đã truy tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kì đổi mới cho cố GS VS Vũ Tuyên Hoàng – Nguyên Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam;

Tin mới

Đắk Lắk: Triển khai Cuộc thi sáng tạo dành cho thanh thiếu niên, nhi đồng lần thứ 11
Cuộc thi do Liên hiệp hội tỉnh cùng Sở Khoa học và Công nghệm, Sở Giáo dục và Đào tạo, Tỉnh Đoàn Đắk Lắk phối hợp thực hiện. Cuộc thi dành cho đối tượng là tất cả các em thanh thiếu niên, nhi đồng trong tỉnh từ 6 – 18, khuyến khích các em nhỏ tuổi, vùng sâu, vùng xa tham gia.
Tiền Giang: Đổi mới việc phân bổ giải thưởng Cuộc thi lần thứ XV
Điểm mới so với những lần tổ chức Cuộc thi sáng tạo dành cho thanh, thiếu niên và nhi đồng (gọi tắt là Cuộc thi) cấp tỉnh trước đây là kể từ Cuộc thi lần thứ XV (2022 – 2023), cơ cấu và số lượng giải thưởng không phân bổ đều cho các huyện, thị, thành mà dựa trên số lượng mô hình, sản phẩm thực tế tham dự của mỗi địa phương.
Trọng trí thức là thuộc tính của Đảng ta
Đất nước Việt Nam đang có một cơ đồ lớn để có thể thực hiện khát vọng đưa dân tộc đi tới phồn vinh. Hơn bao giờ hết chúng ta phải đủ khả năng biến tất cả những gì người Việt Nam có thành lợi thế trong sự nghiệp toàn cầu hóa, đưa đất nước đi lên. Trong sự nghiệp vĩ đại này, đội ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của một đảng chính trị đầy trí tuệ sẽ đóng vai trò cực kỳ quan trọng.
Tiềm lực của trí thức người Việt Nam ở nước ngoài đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước
Hướng tới kỷ niệm 40 năm thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam - LHHVN (26/3/1983 - 26/3/2023), Hội thảo “Trí thức người Việt Nam ở nước ngoài tham gia xây dựng và phát triển đất nước” được LHHVN tổ chức vào chiều ngày 23/3/2023 tại Hà Nội.
Một số kiến nghị chính sách, pháp luật về đội ngũ trí thức khoa học công nghệ
Trí thức được đề cập trong Nghị quyết 27 của Trung ương được định nghĩa như sau: “Trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”.
Duyên nợ với Vusta
Hơn 20 năm trước, khi còn ngồi trên ghế giảng đường đại học, tôi nhận học bổng của Vusta, nhưng chưa biết rằng sau này tôi đã gắn bó hơn nửa thời gian công tác đầy duyên nợ.
Đắk Lắk: Triển khai Cuộc thi sáng tạo lần thứ 11 - năm 2023
Cuộc thi do Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật tỉnh cùng Sở Khoa học và Công nghệm, Sở Giáo dục và Đào tạo, Tỉnh Đoàn Đắk Lắk phối hợp thực hiện. Cuộc thi dành cho đối tượng là tất cả các em thanh thiếu niên, nhi đồng trong tỉnh từ 6 – 18, khuyến khích các em nhỏ tuổi, vùng sâu, vùng xa tham gia.
Thanh Hóa: Đoàn công tác của Liên hiệp hội Thanh Hóa thăm, làm việc với Liên hiệp hội Quảng Ngãi
Thực hiện Chương trình công tác năm 2023, ngày 17/3/2023, tại văn phòng Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật (Liên hiêp hội) Quảng Ngãi, đoàn công tác Liên hiệp hội Thanh Hóa do đồng chí Nguyễn Văn Phát - Chủ tịch Liên hiệp hội Thanh Hóa - làm trưởng đoàn, đã có cuộc làm việc với Liên hiệp hội Quảng Ngãi.
Khẳng định vị trí, vai trò của đội ngũ trí thức Việt Nam
Ngày 20/3, tại Hà Nội, Liên hiệp Hội Việt Nam gặp gỡ báo chí công bố Lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Bác Hồ gặp mặt đội ngũ trí thức (18/5/1963 - 18/5/2023) và 40 năm Ngày thành lập Liên hiệp Hội Việt Nam (26/3/1983 - 26/3/2023). Chủ trì buổi họp có PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó Chủ tịch, đồng chí Phạm Hữu Duệ, Trưởng Ban Tổ chức và Chính sách Hội, Lê Thanh Tùng, Trưởng Ban TT&PBKT LHHVN.
Phê duyệt dự án Đồng quản lý đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân khu vực quy hoạch bảo tồn Vọc gáy trắng
Dự án “Đồng quản lý đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân khu vực quy hoạch bảo tồn Vọoc gáy trắng tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, Việt Nam” do Trung tâm Nghiên cứu Quản trị Tài nguyên vùng cao thực hiện với nguồn kinh phí viện trợ nước ngoài không hoàn lại 192.473 USD từ tổ chức Botanic Gardens Conservation International - Tổ chức Bảo tồn Vườn thực vật quốc tế, quốc tịch Anh.
Phú Yên: Phát động hưởng ứng Ngày quyền của người tiêu dùng Việt Nam
Sáng 15/3, tại siêu thị Co.op Mart Tuy Hòa, Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tỉnh Phú Yên phối hợp Sở Công Thương Tỉnh tổ chức Lễ phát động hưởng ứng Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam 15/3/2023 và hoạt động kết nối, tiêu thụ sản phẩm đặc trưng, sản phẩm OCOP của tỉnh với người tiêu dùng.