'Cô gái đẹp' của chính nghĩa

Phóng viên:Thưa ông, khoa học xã hội và nhân văn có ý nghĩa với chúng ta như thế nào?

Ông Võ Văn Sen:Trước hết, phải có cái nhìn rộng lớn về ý nghĩa của khoa học xã hội nhân văn đối với thế giới và sau đó mới bàn về nước ta, từ đó nhìn thấy vấn đề của mình trong bối cảnh chung.

Nhìn lại chủ nghĩa tư bản, khi cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật có những bước tiến vượt bậc, kỳ diệu, như từ sau thế chiến thứ hai đến nay, tổng sản phẩm làm ra bằng cả giai đoạn từ khi có con người đến trước thế chiến II. Tuy nhiên, lực lượng xã hội bị hút vào khoa học tự nhiên và khoa học kỹ thuật rất lớn.

Trong khi đó, khoa học xã hội đi chậm hơn, đi sau. Tuy nhiên, từ giữa thế kỷ 20, chủ nghĩa tư bản cũng nhận ra nhanh chóng nếu để KHXH đi chậm như vậy là một tổn thất to lớn của loài người.

Chẳng hạn công nghệ gen. Nếu không có sự kiểm soát của chủ nghĩa nhân văn thì công nghệ này có thể chế tạo ra con người trong xưởng máy, hủy diệt gia đình, tình yêu. Khoa học nhân văn định hướng vạch ra lý lẽ cho sự phát triển của xã hội. Ngay cả vũ khí nguyên tử, vũ khí hóa học có thể tiêu diệt mấy chục lần cả nhân loại. Do vậy, khoa học cần phải có lý trí sáng suốt dẫn đường, đó chính là khoa học xã hội.

Những nước phát triển đã cố gắng tạo ra những quỹ cho khoa học xã hội để phát triển khoa học xã hội cân bằng, cân đối với khoa học tự nhiên. Tùy theo các nước mà tỉ lệ này có thể khác nhau.

Giáo dục Mỹ là một nơi để ta có thể suy ngẫm về vấn đề này.

Trong giáo dục phổ thông, có những môn tự chọn và bắt buộc. Không có nước nào có môn học tự chọn mà không xếp môn Lịch sử vào hàng môn học bắt buộc. Vì là môn bắt buộc nên dành một thời gian thích đáng để dạy môn sử (4 đến 6 tiết/tuần). Ta chỉ có 2 tiết sử một tuần ở lớp 12. Quan trọng hơn, khi xét chọn vào đại học, bảng điểm ở phổ thông cũng là cân nhắc rất lớn, nếu các môn bắt buộc mà học kém thì ít có cơ hội vào các trường danh tiếng.

Vị trí của môn sử và nhiều môn khoa học xã hội khác ở Mỹ có vị trí rất lớn. Đây là sai lầm của ta. Những môn khoa học xã hội, ngoại trừ môn văn, nhìn chung bị đánh giá thấp ở trường phổ thông, chỉ tập trung vào môn chính thi đại học. Người ta xem thấp người dạy những môn này, rồi xã hội cũng xem thấp. Đây là trở ngại chính cho chúng ta nâng chất môn sử lên.

Có phải yếu tố chính trị lồng ghép trong môn Lịch sử cũng là nguyên nhân làm cho HS chán học môn này?

Các nước tư bản cũng đưa chính trị vào sử theo kiểu của người ta chứ không phải là phi chính trị. Nhưng khoa học lịch sử "không phải là cô gái đẹp của mọi người", mà là "cô gái đẹp của chính nghĩa". Vì thế, đương nhiên khoa học lịch sử phục vụ cho chính trị, nhưng là chính trị đúng đắn.

Học sử cuối cùng là đi đến nhận thức về sự phát triển của lịch sử, giá trị, kinh nghiệm, bài học của nó, đâu là chính nghĩa, đâu là tà. Vua nào là vương đạo, vua nào là tà đạo. Triều đại như thế nào là đúng. Như vậy nhà sử phải phê phán, và từ đó đi đến vấn đề chính trị.

Lịch sử chiều theo chính trị, là cô gái đẹp của mọi người mới là sai, còn là cô gái đẹp của chính nghĩa là cần thiết.

Thưa ông, vậy thì điều gì thực sự khiến các em chưa thiết tha với lĩnh vực có nhìêu hấp dẫn này?

Trở ngại chính hiện nay là tư duy của lãnh đạo. Chúng tôi đã có nhiều hội thảo lớn, cách đây 5 - 7 năm rồi, gần đây nhất là ở Hà Nội cách đây 3 năm, Hội Khoa học lịch sử Việt Nam đã có cuộc hội thảo lớn về dạy sử ở phổ thông. Chúng tôi đã kiến nghị: Tình hình dạy và học sử hiện nay không bình thường. Thế nhưng, những người lãnh đạo chính trị xã hội, lãnh đạo trong giáo dục không nhận thức được vấn đề không bình thường đó.

Vì vậy, việc chúng tôi có hội nghị là để có chiến lược sửa một cách căn cơ vấn đề dạy khoa học xã hội và nhân văn của nước ta, trong đó nổi cộm lên là Lịch sử.

Chữa vấn đề sử phải đặt trong vấn đề sửa chung đó. Có thể coi đó là một quốc nạn. Đây là một tai họa tinh thần đối với dân tộc. Việc không học sử, không hiểu sử ngày càng trầm trọng làm nghèo nàn đi nhận thức của dân tộc, mai một đi truyền thống dân tộc, là một cái họa lớn, là cái điềm mất nước.

Dân tộc ta cho đến thế kỷ 20 dạy sử rất nhiều, sử dụng sử rất nhiều, có những sử gia đứng hàng đầu trong số các nhà khoa học xã hội, dùng sử đào tạo cán bộ, người lãnh đạo.

Nếu không có 3 ngành Văn- Sử-Triết, 3 khoa nòng cốt của khoa học xã hội nhân văn, nếu trường nhân văn không có ba khoa này thì không có trường. Tổ tiên ta rất chú trọng đến 3 ngành này trong suốt mấy ngàn năm, để văn hóa Việt Nam hòa nhập nhưng không hòa tan, có bản lĩnh, Việt hóa những cái bên ngoài nhập vào.

Thưa ông, vậy có điều gì không bình thường ở đây?

Cái bất bình thường của chúng ta là ngành giáo dục đã làm mất truyền thống này, mất truyền thống trọng sử và học sử. Do vậy, phải nhận thức chiều sâu và nguyên nhân tai họa đó. Không biết đến tổ tiên nguồn gốc thì mất nước. Chúng ta mất nước ngàn năm mà không mất nước hẳn vì tất cả đều có ý chí khôi phục sự nghiệp của vua Hùng.

Phải có một chiến lược và bắt đầu từ trên xuống, chứ không phải từ dưới lên, lâu dài và toàn diện mới ra khỏi vấn đề này.

Một trong những vấn đề này là cải tiến cách dạy và học. Phải thay đổi vị trí của môn học. Chúng ta có truyền thống trọng thi cử. Nếu không cho thi thì khó lòng mà thúc đẩy sự học môn sử. Phải dành một số giờ lớn. Muốn vậy phải làm tín chỉ ở trung học, liệt sử vào môn bắt buộc thì mới dành thời gian được. Đó là mô hình của nước Mỹ.

Đã là môn bắt buộc rồi thì phải có vị trí trong mọi kỳ thi quan trọng của đất nước, trong tuyển chọn vào đại học, cao đẳng. Ví dụ như ở Mỹ, hồ sơ nộp vào đại học sẽ thể hiện học lực các môn bắt buộc, trong đó có sử. HS hiểu điều đó nên phải học rất nghiêm túc.

Hiện đại hóa phương pháp học tập: thay đổi sách giáo khoa, dung lượng phong phú, cách soạn khoa học, thuyết trình, bình luận, xem phim, nhận xét bài thi của HS. Sách lịch sử của HS phổ thông Mỹ dày hơn 1.000 trang, của ta vài trăm trang, không thấm tháp gì.

Các môn khoa học xã hội cũng bắt buộc như vậy.

Đừng cho là cách dạy của chúng ta áp đặt. Chẳng hạn như môn Văn đã có đề mở để HS bày tỏ chính kiến. Tuy nhiên, đề Sử chưa cải tiến ngay được như vậy, mặc dù có cải tiến so với trước đây, vì cách dạy ở phổ thông chưa thích ứng được. Sau này, có những đề hay, HS thoải mái bình luận. Do vậy, chúng ta chỉ nhích được từng bước. Quy lại. là phải cải tiến cách ra đề.

Khối thi đại học thay đổi như thế nào nếu như bắt buộc học văn, sử?

Chúng ta có nên tiếp tục chọn 4 khối thi hay sắp xếp lại. Phải có trọng lượng các môn xã hội vào các khối thi. Chỉ có khối D là khá cân bằng. Trong khi đó khối A và B chưa có. Còn cụ thể ra sao, các chuyên gia sẽ phải nghiên cứu chứ chưa đưa ra mô hình vội.

Đó là trước mắt, còn về lâu dài, phải nghiên cứu để trong vòng 5-10 năm sau, chúng ta chuyển thi theo lối thi hiện đại của thế giới, chẳng hạn như SAT, TOEFL...bên cạnh xét chọn.

Tuy nhiên, bắt chước Mỹ cũng chỉ từng phần thôi vì phụ thuộc vào văn hóa của từng nước.

Cảm ơn ông!