Chiến lược phát triển người tài

Tạo môi trường nghiên cứu đúng nghĩa

Trao đổi với PV, GS Lê Tuấn Hoa - Chủ tịch Hội Toán học VN, cho biết viện nghiên cứu này không phải dành riêng cho những người nước ngoài mà chủ yếu cho những nhà nghiên cứu trong nước.  Điều quan trọng là tạo một môi trường trao đổi, giao lưu học thuật tiên tiến. Tại đây, các nhà toán học trong nước sẽ được cập nhật những kiến thức mới nhất trên thế giới về toán học.

Theo GS Hà Huy Khoái (nguyên Viện trưởng Viện Toán học VN), mô hình này không mới vì đã tồn tại từ lâu ở các nước như Pháp, Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Canada, Anh... Không có một bộ máy hành chính cồng kềnh, thậm chí chỉ có một viện trưởng và khoảng 5 giáo sư thường xuyên. Những người khác đến làm việc ở viện một thời gian, có thể một năm, vài tuần hoặc vài tháng. Đó là những người đang tập trung nghiên cứu để hoàn thành một công trình; hoặc chỉ nhằm mục đích trao đổi chuyên môn. Ví dụ như ở một số viện tương tự trên thế giới, mỗi năm họ đề ra mấy chủ đề, giả sử quý đầu đề ra chủ đề A thì họ sẽ mời những giáo sư hàng đầu trong và ngoài nước về chủ đề đó tập trung làm việc. Đồng thời mời những sinh viên tài năng, những giảng viên trẻ trong nước cùng về đó làm việc. Bên cạnh những chủ đề là các hoạt động thường xuyên như đào tạo nghiên cứu sinh, hoặc là chỗ để cho cán bộ giảng dạy dứt hẳn công việc thường ngày để vào đó tập trung cho công tác nghiên cứu.

Tuy nhiên, GS Hoa bày tỏ: "Viện Nghiên cứu cấp cao về toán học không phải là đôi đũa thần cho dù có tâm huyết của GS Ngô Bảo Châu dồn vào đó. Thành công chỉ đến khi có sự nỗ lực từ nhiều phía và nhiều yếu tố".

Đầu tư ít mà hiệu quả cao

Về việc thành lập thêm Viện Nghiên cứu cấp cao toán học bên cạnh Viện Toán học hiện có, không ít người đặt vấn đề: liệu đây có phải là một sự đầu tư xa xỉ hay không trong điều kiện kinh tế nước ta còn khó khăn và trình độ khoa học cơ bản ở mức thấp?

Trả lời câu hỏi tại sao cần đầu tư cho toán học, GS Hà Huy Khoái lý giải: "Thời kỳ những năm 1990, GS Tạ Quang Bửu - Bộ trưởng Bộ GD - ĐT lúc đó đã rất sáng suốt khi nhận ra rằng: muốn phát triển lâu dài về kinh tế và khoa học công nghệ thì phải có một nền khoa học cơ bản vững vàng. Thứ hai, để có nền giáo dục tốt, chất lượng cao thì ngành khoa học cơ bản - toán học phải có nền tảng rất vững". GS Hà Huy Khoái giải thích thêm: "Viện Nghiên cứu cấp cao về toán học như phân tích ở trên là mô hình tiết kiệm. Tôi cho rằng đó là một cách đầu tư ít mà hiệu quả cao. Nếu ta gửi một cán bộ khoa học giỏi đi nước ngoài khoảng 1 tháng thì số tiền đầu tư rất lớn. Nếu chúng ta mời một vài giáo sư giỏi trên thế giới về thì hàng trăm người có nhu cầu sẽ được tiếp cận và trao đổi, học hỏi... Như vậy về mặt kinh tế là rất lợi".

Vả lại, Viện Nghiên cứu cấp cao về toán học không phải là ý tưởng xuất phát nhất thời mà nằm trong định hướng chiến lược phát triển toán học của VN. Vào năm 2007, nhân dịp VN lần đầu tiên đăng cai Olympic Toán quốc tế, nhiều chuyên gia về toán học gốc Việt khắp nơi đã hội tụ về. Trong những ngày đó, nhiều người trong số họ  đã nêu vấn đề với Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân kiêm Bộ trưởng Bộ GD-ĐT lúc bấy giờ rằng toán học VN có nguy cơ bị xóa sổ do không có lực lượng kế thừa dù người tài vẫn nhiều. Từ những ý kiến này, Phó thủ tướng đã yêu cầu Viện Toán học và Hội Toán học VN xây dựng chương trình trọng điểm quốc gia phát triển toán học. Đến năm 2010, khi thông tin GS Ngô Bảo Châu có nhiều khả năng nhận được giải thưởng Fields thì việc xúc tiến thành lập Viện Nghiên cứu cấp cao về toán học càng trở nên cần thiết. 

Về vấn đề này, GS Nguyễn Tiến Dũng - ĐH Toulouse (Pháp) cho rằng: "Việc thành lập Viện Nghiên cứu cấp cao về toán là một thuận lợi cho nền toán học VN. Toán học VN có một số điểm mạnh, nhưng cũng còn nhiều điểm rất yếu, đặc biệt là trong việc ứng dụng toán học và chưa có một viện toán ứng dụng nào xứng tầm quốc gia. Tôi hy vọng sẽ có một viện toán ứng dụng mạnh ở VN, hoặc ít ra Viện Nghiên cứu cấp cao về toán sẽ chú trọng nhiều hơn đến các ứng dụng của toán học".

Và chúng ta tin rằng đây có thể là mô hình mẫu để khi có điều kiện, Nhà nước có thể triển khai áp dụng cho nhiều ngành khoa học khác của nước nhà.

Vai trò của GS Ngô Bảo Châu

Các nhà toán học trong nước đều đánh giá rằng uy tín của GS Ngô Bảo Châu sẽ mang lại nhiều tác động tích cực khi anh trở thành Viện trưởng Viện Nghiên cứu cấp cao về toán học cũng như trở về nước làm việc mỗi năm khoảng 3 tháng.

GS Hà Huy Khoái nhận định: "Không ít viện trên thế giới được thành lập và hoạt động thành công đều là do những cá nhân tích cực. GS Ngô Bảo Châu hoàn toàn có thể đóng vai trò như thế. Tài năng của anh đã được chứng minh trên thực tế nên tiếng nói của anh sẽ rất có trọng lượng". Còn GS Lê Tuấn Hoa nhìn nhận: "GS Ngô Bảo Châu sẽ là cầu nối để các nhà khoa học hàng đầu trên thế giới đến VN cộng tác. Ví dụ, mỗi năm GS Châu về nước 3 tháng thì tôi tin rằng ai cũng muốn làm việc với anh, không phải chỉ là những nhà khoa học trong nước mà có cả những GS giỏi trên thế giới".

GS Hà Huy Khoái cho rằng: "Lập một cái viện không phải truyền thống, với mức lương khác biệt hẳn (từ 1.500 đến 2.000 USD/tháng) thì nhận được sự đồng thuận của xã hội không phải dễ dàng. Do đó cần có người đủ uy tín như anh Châu, người đó phải được trao quyền tự chủ tương đối lớn, một cơ chế hoạt động độc lập. Nhà nước chỉ giao nhiệm vụ, kinh phí còn lại họ làm như thế nào thì do viện trưởng quyết định".