Chăm sóc, giáo dục con cái trong các gia đình sống ở chung cư cao tầng

(Nghiên cứu trường hợp khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính)

Đặt vấn đề

Trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, một mặt chúng ta vừa phải chống lại thói hư, tật xấu, bảo thủ, trì trệ, địa phương chủ nghĩa, vừa phải chống lại mặt trái của kinh tế thị trường vả cả những bệnh tật, tệ nạn xã hội ngày càng gia tăng, thì hơn lúc nào hết gia đình được coi là thành luỹ cuối cùng, là rào chắn, là sức đề kháng mạnh nhất, hiệu quả nhất cho mỗi thành viên trong gia đình.

Hiện nay và trong tương lai, các khu đô thi mới xuất hiện ngày càng nhiều với sự ra đời của hệ thống các nhà chung cư đã hình thành nên những nét văn hóa. lối sống, cách ứng xử v.v. .. mang đặc trưng riêng khác với những khu dân cư truyền thống. Ngày càng có nhiều gia đình chọn hình thức sinh sống tại chung cư vì những tiện ích mà nó đem lại. Cùng với nhịp độ phát triền đất nước, các đô thi ngày càng mở rộng, các khu dân cư đông đúc được hình thành, nhu cầu văn hóa được đáp ứng ngày càng cao hơn. Nếp sống và trật tự công cộng càng mở rộng theo đinh hướng văn minh, hiện đại và phản ánh được bộ mặt văn minh, lối sống, đạo đức và kỷ cương của xã hội. Như vậy, việc tìm hiểu những đặc trưng về giáo dục con cái trong các gia đình nơi đây là một việc làm cần thiết đế qua đó thấy được thực trạng về giáo dục trong các gia đình khu chung cư cao tầng. Để có cái nhìn khái quát nhất, chúng tôi đã tiến hành khảo sát 300 hộ gia đình và phỏng vấn sâu 20 người tại khu đô thị Trung Hoà - Nhân Chính (tháng 9-2009) và có một số kết quả như sau.

1. Phân công lao động trong giáo dục con cái

Theo số liệu điều tra, trong các hộ gia đình mà chúng tôi khảo sát, có 63% người vợ là cán bộ, nhân viên thuộc biên chế nhà nước và cả các công ty tư nhân, 17% làm kinh doanh và chiếm số ít (20%) là nội trợ. Trong số những người vợ có công việc ổn định như số liệu nêu trên, chúng tôi nhận thấy ngành nghề mà họ hoạt động rất phong phú: giáo viên, nhân viên ngân hàng, hướng dẫn viên du lịch.. .và cũng có cả những người đang giữ cương vị lãnh đạo trong các cơ quan nhà nước và công ty nước ngoài. Họ luôn quan tâm đến vấn đề nâng cao mức sống vả đặc biệt là quan tâm đến việc chăm sóc và giáo dục con cái.

Theo nghiên cứu của chúng tôi, trong số 300 gia đình ở khu đô thi Trung Hòa - Nhân Chính, có 525 trẻ từ độ tuổi sơ sinh đến 18 tuổi. Trừ những trẻ chưa đến tuổi đi học, còn lại những trẻ em đang ở độ tuổi đi học là 320 cháu.

Bảng 1: Tổng số con trong các gia đình theo mẫu nghiên cứu

Trong số trẻ ở độ tuổi đi học có 68 cháu đang học đại học hoặc đã tốt nghiệp đại học, còn lại là những cháu đang theo học ở các trường tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông. Khi điều tra về kết quả học tập của các cháu thì chúng tôi nhận thấy số cháu đạt học lực khá và giỏi là chiếm tỷ lệ cao, điều này đã cho thấy chất lượng đào tạo con cái trong gia đình ở đây tương đối tốt.

Theo kết quả điều tra của chúng tôi, trong hoạt động mua đồ dùng dạy học cho con và họp phụ huynh, người có vai trò chủ yếu là các bà vợ, còn việc chọn trường, lớp và dạy con học thì tỷ lệ các ông chồng tham gia lại cao hơn.

Thường thì việc mua sắm sách vở và những vật dụng cần thiết cho con cái là do người vợ và những việc đi họp cho con, gặp gỡ trao đổi với giáo viên về tình hình học tập của con hay làm thủ tục nhập học là những việc không lớn, người mẹ có thể đảm đương. Chúng ta đều biết việc dạy con học trong gia đình là một việc làm mà hầu hết các gia đình tại Việt Nam thực hiện. Hướng dẫn con học là hình thức thể hiện sự quan tâm của bố mẹ đổi với con cái. Trong gia đình, người bố vốn có vai trò quan trọng trong việc giáo dục bởi người bố đặc trưng cho trí tuệ, ý chí, kỷ cương của gia đình, làm tấm gương cho các con, đặc biệt là con trai. Và nhìn vào kết quả trên, chúng tôi thấy rằng với chỉ báo dạy con học thì vai trò của các ông chồng là khá lớn 37,4%. Và đặc biệt là việc chọn trường lớp cho con khi đi học lại được sự quyết định bởi phần lơn các ông chồng trong gia đình 66,5%. Họp phụ huynh thường được nhà trường tổ chức một năm 3 lần vào đầu năm, cuối học kỳ 1 và cuối năm học để thông báo về tình hình học tập của học sinh tới phụ huynh và đồng thời cùng với bố mẹ các em thống nhất phương hướng giáo dục các em trong giai đoạn tiếp theo. Thông qua những buổi họp như vậy, bố mẹ biết về thực trạng tình hình học tập của con mình, tuy nhiên các ông chồng có vẻ ít quan tâm tới điều này và hầu như là phó thác cho vợ với tỷ lệ 75,1% các bà vợ trong mẫu nghiên cứu của chúng tôi làm công việc này.

"Tôi không có nhiều thờigian rỗi nhưng vẫn cố gắng hếtmức có thể để quan tâm tới việc học của con. Tôi vẫn xem bài vở và hướng dẫn con học vào buổi tối.Còn các việc như theo dõi thường xuyên, mua sắm sách vở hệ liên hệ với nhà trường đều do mẹ cháu làm" ( Nam - 48 tuổi).

Như vậy có thề thấy rằng những lựa chọn liên quan đến việc ra quyết định vẫn tập trung vào người chồng còn những việc thực thi thì lại là người vợ. Điều này cũng phù hợp với sự phân công công việc trong gia đình đã kề đến ở trên. Số liệu cũng cho thấy các gia đình ở khu vực này rất quán tâm đến việc học tập của con ,bằng chứng là có một tỷ lệ rất ít cho người khác tham gia vào các công việc hoạt động học tập của con mình, chỉ có 2% gia đình nhờ người khác dạy học cho con và 4,7% gia đình nhờ người khác mua sách vở, đồ dùng học tập cho con và không ai trong các gia đình chúng tôi nghiên cứu nhờ người đi họp cho con mặc dù tỷ lệ cho lựa chọn này không cân bằng giữa vợ và chồng.

2. Học vấn của bố mẹ và gỡ dục con

Cũng ở vấn đề quan tâm chăm sóc tới việc học của con cái, chúng tôi xét tương quan với trình độ học vấn của bố mẹ và có kết quả như sau:

Bảng 2: Tương quan trình độ học vấn của bố mẹ với việc học hành của con

Kết quả cho thấy, những cặp vợ chồng có trình độ đại học trở lên quan tâm tới việc học hành của con nhiều hơn, cụ thể là ở trình độ đại học chỉ có 0,8% các gia đình phó thác việc dạy học của con mình cho người khác và cũng với chỉ báo này ở trình độ trên đại học là 0,4%. Trong khi đó ở những cặp vợ chồng có trình độ học vấn thấp hơn thì tỷ lệ nhờ người khác dạy con học lại cao hơn, chẳng hạn như ở trình độ học vấn THPT thì có tới 74,1% người khác đảm nhiệm công việc này và 33 ,3% ở trình độ học vấn cao đẳng.

Như vậy, ta thấy trình độ học vấn khác nhau của các cặp vợ chồng sẽ có những hành vi quan tâm tới giáo dục con cái khác nhau.

Để tìm hiểu mối tương quan giữa trình độ học vấn của các cặp vợ chồng có ảnh hưởng tới việc quan tâm tới giáo dục con cái hay không, chúng tôi đã kiểm định giả thiết về mối liên hệ giữa trình độ học vấn của vợ và chồng và việc dạy con học, giả thiết H ₀được đặt ra như sau:

H ₀: Học vấn của bố mẹ không có liên hệ với dạy con học

Dạy con học không chịu ảnh hưởng bởi học vấn của bố mẹ

H ₁: Học vấn của bố mẹ có ảnh hưởng tới việc dạy con học

Dạy con học chịu ảnh hưởng bởi học vấn của bố mẹ

Với kiểm định khi bình phương mà chương trình xử lý thống kê SPSS cho bảng tương quan trình độ học vấn của bố mẹ với việc học hành của con cái cho kết quả ở như sau:

Kiểm định khi bình phương cho giá trị 48,961 ở phân phối bậc tự do (Df) là 9.

Như vậy với mức ý nghĩa 0,05 nghĩa là độ tin cậy 95% ở giá trị giới hạn của bậc tự do 9 là 16,919 (tra bảng Khi bình phương) < 48,961 .Theo tiêu chuẩn quyết định ta có thể bác bỏ giả thiết H ₀, chấp nhận H ₁nghĩa là có thể kết luận trình độ học vấn của bố mẹ tại các gia đình khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính trong mẫu nghiên cứu của chúng tôi có ảnh hưởng tới việc dạy con cái học. Như vậy có sự tương quan tỷ lệ thuận ở những cặp vợ chồng có trình độ học vấn cao sẽ quan tâm nhiều hơn trong vấn đề giáo dục con cái.

Khi xem xét tương quan giữa mức thu nhập và vấn đề giáo dục con cái chúng tôi có kết quả như sau:

Bảng 3: Tương quan mức thu nhập và việc quan tâm giáo dục con cái

Bảng trên cho thấy, tỷ lệ gia đình nhờ người khác mua sắm sách vở, đồ dùng học tập hay đi họp phụ huynh và làm thủ tục nhập học cao nhất ở nhóm người có mức thu nhập cao (trên 15 triệu đồng/tháng) 46,3%. Và cũng có một số, tuy không nhiều những gia đình có mức thu nhập trong khoảng 5 triệu đồng/tháng) 11,3% cũng nhờ người khác làm hộ những việc trên. Và như vậy, chúng ta thấy tỷ lệ cao dành thời gian cho vấn đề học hành của con vẫn là ở những bà mẹ có mức thu nhập khá.

Tuy nhiên, ở mức thu nhập trên 15 triệu/tháng thì vai trò của người vợ trong việc kèm con học lại lớn hơn người chồng với tỷ lệ là 61,0% so với 31,7%. Giả thiết đưa ra là những người chồng ở những gia đình có mức thu nhập cao là những người tham gia hoạt động công tác, giữ vị trí quan trọng tại các cơ quan hoặc là những doanh nhân có công ty riêng nên họ rất bận rộn, mặt khác, những ông chồng này thường là người mang lại nguồn thu nhập chính trong gia đình nên việc gia đình hay chăm sóc con cái lại do người vợ đảm nhiệm.

Qua một số phỏng vấn sâu, chúng tôi cũng thấy các bà vợ dùng nhiều hình thức để kèm con học.

"Tôi thường xuyên quan tâm đến vấn đề học tập của con. Ngoài việc thường xuyên xem bảng điểm hàng tuần mà cô giáo gửi về, tôi còn liên lạc trực tiếp vớigiáo viên chủ nhiệmlớp của cháu để nắm sát sao xem con mình học hành thế nào, môn nào học sút để có phương hướng vựcngay mônhọc đó cho con" (Nữ, 34 tuổi)

"Tôi thường xuyên xem sách vở của con để biết con học trênlớp như thế nào, lượng bài học cần thiết mà con phải làm ở nhà là bao nhiêu để nhắc nhở và kiểm tra con vào mỗi buổi tối. Ngày nào tôi cũng dành cả buổi tối (trừ thứ 7) để kiểm tra và kèm con học vì cháu nhà tôi không được tự giác lắm trong việc học hành" (Nữ, 37 tuổi).

Cũng có những trường hợp mẹ không có điều kiện để sát sao với con trong vấn đề này. Họ chỉ thỉnh thoảng nhắc nhở con, còn lại họ để cho con tự giác học.

"Con tôi tự học là chính. Tôi chỉ đáp ứng mọi yêu cầu của cháu về việc cháu xin tiền học chỗ này, học môn kia. Còn chất lượng học như thế nào thì tôi xem qua phiếu điểm của cháu" (Nữ, 39 tuổi).

Ai cũng biết rằng kèm con học ở nhà là một việc làm hết sức cần thiết của gia đình để cùng kết hợp với nhà trường giúp con học tập tốt. Đây cũng là một biểu hiện của sự quan tâm của gia đình nói chung và của người vợ nói riêng đối với việc học hành của con cái. Những trẻ em được mẹ quan tâm kèm cặp trong học tập thường có kết quả học tập tốt. Chính những giờ học ở nhà giúp trẻ có thể củng cố lại kiến thức đã học ở trường. Nếu không có sự hỗ trợ từ gia đình nói chung và từ người mẹ nói riêng thì nhiều trẻ em bị rơi vào tình trạng hổng kiến thức, vì trên lớp có rất nhiều lý do khiến trẻ chưa nắm được bài ngay. Kết quả điều tra đã cho thấy tình hình dạy con học tại nhà của các bà mẹ trong các gia đình ở khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính cao hơn chồng ở hầu hết các trường hợp. Dùng kiểm định Khi bình phương để kiểm tra mối liên hệ giữa mức thu nhập của các gia đình và việc dạy con cái học cho thấy mối tương quan tỷ lệ nghịch, cụ thể như sau:

Kiểm định Khi bình phương với Giá trị khi bình phương bằng 7.497 tại phân bố bậc tự do (Df) là 4.

Xem xét cặp giả thiết:

H ₀: Những gia đình có thu nhập cao ít quan tâm tới dạy con học.

H ₁: Những gia đình có thu nhập cao có quan tâm tới dạy con học.

Với độ tin cậy là 95% và giá trị giới hạn ở bậc tự do 4, tra bảng phân phối chuẩn Khi bình phương cho kết quả 9,4877>7,497. Như vậy, ta có thể bác bỏ giả thiết H ₁chấp nhận H ₀nghĩa là các gia đình có thu nhập cao thì ít quan tâm tới việc dạy con học.

Điều này cũng là một điều khá bất ngờ, bởi lẽ những hộ gia đình có mức thu nhập cao cũng là những hộ mà vợ/chồng có trình độ học vấn cao. Vậy vì lý do gì mà họ lại ít quan tâm trực tiếp đến việc học hành của con cái? Kết quả trên khiến chúng tôi đặt ra giả thiết rằng mức thu nhập có ảnh hưởng tới việc dạy con học tại nhà. Theo bảng kết quả trên, những gia đình có mức thu nhập càng cao thì tỷ lệ mẹ trực tiếp dạy con học càng thấp và tỷ lệ nhờ người khác dạy con học lại càng cao. Bởi lẽ, những người có mức thu nhập càng cao thì thời gian rỗi dành cho việc dạy kèm con học càng ít, thứ hai là những người này có kinh tế nên càng có điều kiện thuê gia sư dạy học cho con, thứ ba là họ luôn muốn cho con những gì tốt nhất và gia sư dạy có lẽ sát với chương trình học của con hơn là cha mẹ.

Các gia đình ở khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính đều nhận thức rất rõ tầm quan trọng của học vấn đối với tương lai của con cái, họ đều hiểu rằng con mình muốn vươn lên thì trước hết phải có học vấn. Do đó, họ cố gắng dành mọi điều kiện thuận lợi nhất cho con. Tuy nhiên, theo điều tra của chúng tôi thì mỗi gia đình có sự đầu tư cho con cái khác nhau. Những gia đình có điều kiện kinh tế ở mức cao thì cho con học ở các lớp học thêm ngoài giờ học chính quy ở trường và họ thường chọn những giáo viên dạy giỏi có tiếng để đảm bảo chất lượng cho con, còn vấn đề học phí không quan trọng. Ngoài ra, họ còn cho con theo học các lớp năng khiếu từ nhỏ như lớp múa ba lê, lớp thanh nhạc… ở cung thiếu nhi. Riêng môn ngoại ngữ được họ rất chú trọng đầu tư. Khi con mới học bậc tiểu học, họ đã cho còn đi học ở các trung tâm tiếng Anh do người bản ngữ dạy. Những gia đình có con lớn hơn thì cho con đi du học nước ngoài. Với những gia đình có mức thu nhập khá thì thuê gia sư dạy riêng, mua những phương tiện đồ dùng dụng cụ như máy tính, sách nâng cao kiến thức để giúp con tiếp cận nhanh hơn với sự phát triển của xã hội, nâng cao tri thức và sức sáng tạo cho con cái. Khi hỏi về việc kèm cặp con trong thời gian tự học ở nhà thì có tới 76% các bà mẹ trả lời thường xuyên kiểm tra, xem xét việc học của con, có 17% là thỉnh thoảng kiểm tra việc học của con và chỉ có 7% là không bao giờ kiểm tra.

"Tôi nhậnthức rất rõ trong thời đại này, nếu không có học thì sẽ bị xã hội đào thải nên tôi tập trung hết vào việc học hành cho con cái. Ngoài việc kèm con học, kiểm tra việchọc tập của con, tôi thường xuyên liên lạc với cô giáo của cháu để nắm chắc về tình hình học tập của cháuở trường" ( Nữ, 34t).

Một yếu tố khác mà chúng tôi muốn đề cập tới ở đây là về môi trường làm việc của những người vợ trong phạm vi nghiên cứu cũng ảnh hưởng rất nhiều tới việc nuôi dạy con cái: Trong số 80% người vợ tham gia công tác tại nhà nước, các công ty liên doanh và tham gia các ngành nghề kinh doanh thì có tới 97% cho là phải đầu tư cho việc chăm sóc và học hành của con ngay từ khi còn nhỏ. Điều này cũng phù hợp với tâm lý chung của các bà mẹ có công việc ổn định và thu nhập cao. Bởi lẽ khi đến cơ quan, công sở, ngoài công việc ra thì đề tài mà họ quan tâm nhiều đó chính là về con cái. Họ trò chuyện về việc dự định cho con vào trường này trường nọ, nào là đi du học, nào là học trường này tốt hơn trường kia... Từ đó, họ luôn có ý thức phấn đấu cho con mình một môi trường, một điều kiện học tập tốt nhất. Những sự quan tâm sát sao của các gia đình ở khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính nói chung và của các bà mẹ nói riêng đã tác động rất lớn tới kết quả học tập của trẻ em ở khu vực này.

Kết quả khảo sát cho thấy số trẻ em đạt loại học sinh giỏi và xuất sắc chiếm tỷ lệ khá cao với tỷ lệ tương ứng là 29,3% và 21,3%, có 45,7% xếp loại học sinh khá, số học sinh trung bình rất ít (2,7%) và tỷ lệ học yếu hầu như không có (1%).

Kết luận

Xem xét những đặc trưng về giáo dục con cái trong gia đình tại khu chung cư Trung Hòa - Nhân Chính cho thấy.

Tỷ lệ các hộ gia đình trẻ chiếm tỷ lệ cao trong mẫu nghiên cứu, trình độ học vấn của các cặp vợ chồng trong gia đình ở đây tương đối cao. Đặc trưng của các gia đình cũng đã có những thay đổi để thích ứng với hình thức sinh sống là các mô hình nhà chung cư cao tầng. Nét đặc trưng của những thay đổi này là sự quá độ của mô hình hôn nhân và gia đình theo hướng nhấn mạnh nhiều hơn đến các vai trò và trách nhiệm cá nhân, dân chủ và bình đẳng hơn giữa các thành viên thuộc các độ tuổi và giới tính khác nhau của gia đình. Về mặt kinh tế, các gia đình đang cấu trúc lại chiến lược sống của mình, với nét đặc trưng là việc tăng cường đầu tư nguồn lực cho giáo dục và đào tạo con em. Các quan niệm về giáo dục con cái theo truyền thống vẫn ít nhiều tồn tại ở khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính, tuy nhiên các gia đình ở đây chú trọng tới kết quả học tập của con cái hơn là giáo dục đạo đức hay cách ứng xử. Vợ hoặc chồng thường là người quyết định chính cho các cách thức sinh sống, giáo dục con trong gia đình mình mà ít bị ảnh hưởng của ông bà, bố mẹ. Từ những nghiên cứu trên đây, trong phạm vi một bộ phận dân cư chúng tôi nhận thấy rằng, ngày nay hầu hết các hộ gia đình ở khu Đô thị Trung Hòa - Nhân Chính (Hà Nội), nơi đây đang nỗ lực trong việc chăm sóc, giáo dục con cái.

Biểu đồ 1: Người thường xuyên thực hiện các công việc liên quan đến việc học tập của con Biểu 2: Kết quả học tập của trẻ em ở khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính