5 vị thuốc quý và 8 bài thuốc thông dụng từ cây tía tô
1- Tô Diệp , là lá tía tô, còn gọi là tử tô diệp. Có thể thu hái từ khi cây trưởng thành nhưng tốt nhất là lúc cây bẳt đầu ra hoa; hái về phơi khô ở nơi râm mát, thoáng gió. Tô diệp có tác dụng giải cảm lạnh, điều hòa chức năng tiêu hoá, an thai, giải độc tôm cua, mật cá. Tô diệp bào chế bằng mật (mật chế) có tính năng tương đối hoà hoãn, giải cảm mà không làm tổn thương nguyên khí, dùng trong trường hợp cơ thể vốn suy yếu lại bị cảm lạnh.
2- Tô ngạnh là cành tía tô. Có tác dụng điều hoà chức năng hô hấp, và bài tiết, làm mạnh dạ dày, chống nôn mửa, an thai. Đông y còn phân biệt cành già và cành non. Cành già (lão tô ngạnh) thu hái vào cuối mùa thu, cắt toàn bộ phần cây trên mặt đất, bỏ riêng lá, cành non và quả, để riêng những cành già. Cành non ( nộn tô ngạnh), thu hái vào cuối mùa hạ; cắt những cành nhỏ (lá để riêng dùng “làm tô diệp”).
3- Tô tử là quả chín của cây tía tô (thường gọi nhầm là hạt). Có tác dụng điều hoà hơi thở, chống hen suyễn, trừ đờm, nhuận tràng; dùng trong các trường hợp cổ họng bị nghẽn tắc, khó thở, ho suyễn, ngực đầy tức…
4- Tử tô bao là nụ tía tô có dược tính tương đối bình hoà, thường dùng chữa phụ nữ đang mang thai hoặc sau khi đẻ cơ thể suy nhược bị cảm lạnh.
5- Tô đầu là rễ và phần thân già ở sát gốc.
8 bài thuốc thông dụng từ cây tía tô
1- Cháo tía tô bạc hà : lá tía tô tươi 20g, lá bạc hà tươi 8g, gừng tươi 3 lát, gạo tẻ 40-60g. Cho gạo vào nồi đổ thêm nước nấu đến khi cháo chín, cho tía tô, bạc hà và gừng thái nhỏ vào đun sôi lại là được. Chia ra ăn trong ngày, ăn khi cháo còn nóng. Dùng cho trường hợp cảm lạnh kèm theo ho và khó thở.
2- Hương tô tán : Tô diệp (lá tía tô đã phơi khô) 120g, hương phụ (củ gấu đã đốt sạch lông) 120g, trần bì (vỏ quýt để lâu ngày) 60g, cam thảo 30g, tất cả các vị thuốc đem tán thành bột thô, trộn đều. Ngày uống 3 lần, mỗi lần dùng 9-10g bột thuốc, sắc với hai bát nước, đun cạn còn 1 bát, uống hết 1 lần khi thuốc còn ấm. Dùng trong trường hợp bị cảm lạnh, kèm theo tức ngực, đầy bụng, không muốn ăn uống.
3- Chữa phụ nữ bị động thai : dùng cành tía tô 12g, cát căn (củ sắn dây) 12g, sắc với 6 bát nước, sau khi sôi đun nhỏ lửa cho cạn còn 3 bát, chia ra làm 3 lần uống trong ngày vào lúc đói bụng.
4- Chữa khó thở, đờm nghẽn tắc trong cổ họngở người cao tuổi : dùng hạt tía tô, hạt cải thìa, hạt củ cải - ba thứ đều liều lượng bằng nhau, tán thành bột thô, trộn đều. Mỗi lần dùng 5-6g bột thuốc, đun sôi qua hoặc hãm nước sôi qua như pha trà uống; mỗi ngày uống 2-3 ấm. Với người đại tiện bị táo bón khi uống nên hoà thêm 1 thìa mật ong. Về mùa đông, trời lạnh, mỗi lần nấu hoặc hãm cho thêm 2–3 lát gừng sống.
5- Chữa ho nhiều đờm ở người già : dùng hạt tía tô, hạt cải bẹ - hai thứ bằng nhau; tất cả tán thành bột mịn, trộn đều. Ngày uống 2–3 lần, mỗi lần dùng 6-8g bột thuốc; đồng thời dùng lá táo chua 12g và dây tơ hồng 12g, sắc lấy nước làm thang (để chiêu thuốc).
6- Chữa sưng vú : dùng lá tía tô 1 nắm sắc lấy nước uống, đồng thời lấy bã thuốc đắp lên vú.
7- Chữa mụn cơm: dùng dao đã sát trùng cạo mụn cơm ra cho chảy máu; lấy bông sạch hoặc khăn sạch thấm sạch máu. Chú ý không để máu lan ra chỗ khác. Hái lá tía tô tươi, giã nát, đắp lên mụn cơm rồi dùng băng cố định lại. Cũng có thể dùng lá tía tô tươi vò nát và xát vào mụn cơm, ngày xát 2-3 lần, mỗi lần xát 5-7 phút. Làm như vậy vài ngày mụn cơm sẽ biến mất.
8- Ngộ độc, dị ứng do ăn cua, cá, sò, hoặc tiếp súc với nước lạnh : hái lá tía tô, giã nát, vắt lấy nước cốt, chia ra nhiều phần, cách khoảng nửa giờ uống 1 lần, mỗi lần uống 1 chén con (khoảng 30ml). Đồng thời lấy bã xát vào những chỗ ngứa; chú ý kiêng dầm nước và ra ngoài gió.
Nguồn: Thế giới trong ta, số250, 2/2006