Vĩnh biệt Giáo sư Từ Giấy - nhà khoa học suốt đời cống hiến cho ngành dinh dưỡng

Trải qua tuổi thơ đầy gian nan, vất vả nhưng vốn thông minh ham học, cậu học sinh Từ Giấy đã đỗ đầu cuộc thi luận Quốc văn toàn tỉnh Hà Ðông khi mới 15 tuổi. Năm 1943, ông tốt nghiệp tú tài xuất sắc tại Trường Bưởi, Hà Nội và ngay năm đó thi đỗ vào trường đại học danh tiếng - Trường đại học Y - Dược Hà Nội. Cách mạng Tháng Tám thành công đã thổi bùng nhiệt huyết trong trái tim ông, và người sinh viên y khoa ngày đó với ba-lô trên vai mang theo cả hoài bão cách mạng, tạm biệt Hà Nội lên đường theo đoàn quân Nam Tiến tới trạm quân y tiền phương - mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa. Sau Hiệp định sơ bộ ngày 6-3-1946, ông được điều ra Hà Nội. Chiến tranh, thiếu thốn, đói nghèo, lạc hậu đặt ra một loạt vấn đề cấp bách. Tận mắt chứng kiến những chiến sĩ sống trong điều kiện khó khăn ở vùng rừng núi và chưa có hiểu biết về bệnh tật, nhiều người bị sốt rét cướp đi tính mạng, anh sinh viên Từ Giấy lao vào công việc vệ sinh phòng dịch trong quân đội để rồi suốt đời ông gắn bó và dành cả trí tuệ của mình cho lĩnh vực này.

Tháng 6-1946, ông được giao nhiệm vụ xuất bản tờ báo Vui sống để tuyên truyền, phổ biến kiến thức về vệ sinh, phòng bệnh, ăn uống hợp lý cho quân và dân trong hoàn cảnh hết sức khó khăn gian khổ của những năm tháng đầu của nền Dân chủ cộng hòa. Nhắc tới tên ông, nhiều người nhớ tới Lang Khoai, nhớ tới báo Vui sống. Những lời khuyên ngắn gọn cụ thể cùng tranh vui,  ca dao dễ nhớ, các giải đáp dí dỏm nhanh chóng được quân và dân tìm đọc để áp dụng. Cùng với các báo Sự Thật, Cứu Quốc, Vệ Quốc Ðoàn, báo Vui sống là một trong bốn tờ báo đầu tiên của nước Việt Nam mới và là tờ báo sức khỏe ra đời sớm nhất ở nước ta. Bảy năm hoạt động (1946 - 1952), báo Vui sống đã thật sự trở thành món ăn tinh thần của đồng bào và chiến sĩ vùng Tự do suốt từ Việt Bắc tới Khu 4 và Bình - Trị - Thiên khói lửa, góp phần bảo vệ sức khỏe, tăng gia sản xuất, cải thiện đời sống để đương đầu với những khó khăn gian khổ.

Những  năm tháng phục vụ trong quân đội, ông đã dồn hết tâm sức của mình cho vấn đề ăn mặc của quân, dân ta. Những nghiên cứu, đề xuất của ông đã góp phần quan trọng vào xây dựng ngành vệ sinh quân đội, ngành quân nhu và ngành dinh dưỡng Việt Nam sau này. Ý tưởng cải thiện bữa ăn của người Việt Nam đã ấp ủ trong ông, ông mang theo  suốt chiều dài cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc từ những nẻo đường của chiến dịch Ðiện Biên lừng lẫy đến cuộc Tổng tiến công hào hùng mùa xuân 1975 giải phóng miền nam, thống nhất Tổ quốc. Những sáng kiến còn lưu danh đến giờ là  "gạo 4 túi", "Rau rừng", "Trạm, chế biến ở chiến trường", "Lương khô N70, N71" mãi gắn với tên tuổi của ông.

Tháng 6-1980, Hội đồng Chính phủ ra quyết định thành lập Viện Dinh dưỡng quốc gia, Ðại tá GS, BS Từ Giấy được giao đảm nhiệm trách nhiệm Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia có nhiệm vụ nghiên cứu các vấn đề rộng hơn, sâu hơn, mang tính chiến lược để Nhà nước hoạch định chính sách nhằm giải quyết các vấn đề dinh dưỡng và vệ sinh thực phẩm nóng bỏng ở nước ta. GS Từ Giấy đã chủ trì nhiều chương trình nghiên cứu cấp Nhà nước quan trọng về cải thiện bữa ăn, các căn cứ khoa học mà ông và các đồng nghiệp đưa ra là cơ sở đầy thuyết phục cho các dự án viện trợ quốc tế can thiệp khẩn cấp cho trẻ em, bà mẹ Việt Nam với giá trị lớn trong hoàn cảnh đất nước bị cấm vận. Ðó là các dự án PAM 2651, 3844 và nhiều dự án khác.

GS Từ Giấy là con người hành động. Những nghiên cứu khoa học của ông thiết thực nhất với con người. Ý tưởng đeo đuổi suốt cuộc đời ông là ứng dụng khoa học dinh dưỡng vào đời sống để giải quyết những vấn đề thực tế của Việt Nam. Ðề xuất và xây dựng hệ sinh thái vườn-ao-chuồng (VAC) là một đóng góp xuất sắc của ông cho khoa học dinh dưỡng và y tế công cộng, cho đất nước trong lĩnh vực  bảo đảm an ninh thực phẩm hộ gia đình, góp phần phòng, chống suy dinh dưỡng. Hệ sinh thái VAC thể hiện sự kết hợp khéo léo giữa khoa học dinh dưỡng và giải pháp ứng dụng bằng một ngôn ngữ gần gũi, rất Việt Nam, sâu sắc với đầy đủ ý nghĩa nhân văn của dinh dưỡng và phát triển bền vững. Báo Nhân Dân và nhiều tờ báo quen thuộc khác đã đăng tải nhiều bài viết của ông.

GS Từ Giấy là một nhà khoa học hàng đầu và danh tiếng của ngành dinh dưỡng Việt Nam, là người có công đầu trong xây dựng Viện Dinh dưỡng thành một viện đầu ngành, có đóng góp cụ thể cho đất nước, cho ngành trong trận chiến phòng, chống thiếu đói và suy dinh dưỡng ở nước ta. Năm 1990, ông là chủ nhiệm đầu tiên của Bộ môn dinh dưỡng an toàn thực phẩm tại Trường đại học Y Hà Nội. Ông có công lớn đào tạo nhiều cán bộ dinh dưỡng Việt Nam, xây dựng một đội ngũ chuyên ngành ngày càng mạnh, được đánh giá cao ở trong và ngoài nước.

Hơn nửa thế kỷ làm khoa học, GS Từ Giấy có nhiều công trình nghiên cứu có giá trị, nhiều đầu sách và các xuất bản xuất sắc về học thuật trong và ngoài nước. Năm 1993, tạp chí  Những vấn đề dinh dưỡng lâm sàng châu Á - Thái Bình Dương đã bình chọn GS Từ Giấy là người đầu tiên để trao giải thưởng "Nhà Dinh dưỡng xuất sắc nhất châu Á" do có nhiều đóng góp lớn vào sự phát triển khoa học dinh dưỡng. Tháng 3-2008, ông được Ủy ban Dinh dưỡng LHQ trao giải thưởng "Nhà khoa học đã suốt đời cống hiến cho sự nghiệp dinh dưỡng". Tháng 10-2009, tại Hội nghị quốc tế về dinh dưỡng 19 (tại Thái-lan), GS Từ Giấy được vinh danh là một trong 20 "Huyền thoại sống của ngành dinh dưỡng thế giới", ghi nhận những đóng góp lớn lao ở cấp quốc gia, khu vực và quốc tế. Do có những cống hiến xuất sắc, GS Từ Giấy đã được Ðảng và Nhà nước tặng nhiều danh hiệu cao quý: Thầy thuốc Nhân dân, Anh hùng Lao động, Giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ, Huân chương Ðộc lập hạng nhì, Huy hiệu 60 năm tuổi Ðảng và nhiều danh hiệu cao quý khác.