Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ tư, 14/12/2005 01:02 (GMT+7)

Trả lại tên cho liệt sĩ vô danh

Cùng với bà Lệ Thuỷ (trú tại TP HCM), ngày 7/12/2005 tại Viện Công nghệ sinh học, nơi thực hiện công nghệ này, 7 gia đình khác cũng được đón người ông hoặc người bố thân yêu trở về nhà sau nhiều năm lạnh lẽo dưới lòng đất chiến trường hoặc dưới các tấm bia liệt sĩ vô danh.

"May mắn đã đến với gia đình tôi sau hơn 30 năm chờ đợi" - ông Lê Đức Định, con trai liệt sĩ Lê Đức Quang nói ngắt quãng vì xúc động - "Nhưng còn rất nhiều liệt sĩ vô danh khác nữa, và bản thân gia đình, bạn bè tôi cũng còn người thân đang nằm ở đâu đó, với nỗi đau ám ảnh". Trong số 100 mẫu được Viện giám định, cũng chỉ có khoảng 40 người tìm được danh tính.

Giáo sư Tiến sĩ Đặng Vũ Minh, Chủ tịch Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho biết ông cảm thấy rất hạnh phúc trước những cuộc hội ngộ như vậy. "Đây là buổi lễ bàn giao kết quả giám định lần thứ 7 mà tôi tham gia, không lần nào không có nước mắt", ông nói.

Công nghệ tiên tiến nhất trong giám định gene

Giám định hài cốt liệt sĩ căn cứ trên hệ gene ty thể, tức là giám định gene di truyền theo dòng mẹ. Việc này khó khăn hơn nhiều so với giám định huyết thống trên người còn sống, tức là sử dụng hệ gene trong nhân tế bào.

Ty thể là một cấu trúc của tế bào, nằm ngoài nhân, là trạm năng lượng của tế bào. Điều đặc biệt là ty thể có các gene riêng, độc lập với hệ gene di truyền ở trong nhân. Chỉ có trứng chứa ty thể, còn tinh trùng thì không. Chính vì vậy, một đứa trẻ ra đời sẽ chỉ mang ty thể của mẹ và hưởng các gene từ đó. Nói cách khác, ty thể được truyền theo dòng mẹ. Hài cốt lâu năm đã bị phân huỷ hết hệ gene nhân, chỉ còn lại hệ gene ty thể, nên người ta sẽ căn cứ vào đây để giám định.

Tuy nhiên, cũng có trường hợp không thể xác định được liệt sĩ vì người này là con một trong gia đình, và cả mẹ và bà của anh cũng là con một, nên không còn ai để đối chứng.

Tiến sĩ Lê Quang Huấn, Trưởng phòng công nghệ tế bào động vật của Viện Công nghệ sinh học, đơn vị trực tiếp thực hiện, cho biết khó khăn nhất trong việc giám định hài cốt là các bộ xương bị phân hủy nặng nề, tuỳ vào chất đất mỗi vùng. Hài cốt càng mủn thì ADN bị hư hại càng nhiều, càng khó phân tích.

"Có những lần, đoạn vật liệu ADN phân tích nhận được quá ít, nên các công đoạn phân tích tiếp theo rất khó khăn, đôi khi kết quả xác định trình tự gen lại không rõ ràng, có thể do lỗi trong quy trình chiết hay nhân bản " - ông Huấn kể - "Thế là phải làm lại từ đầu để xác định xem nó là gì, tương tự như đọc báo đến chỗ bị nhoè mực thì phải đi tìm tờ báo tương tự để đọc lại. Có những mẫu làm vài tháng hoặc hằng năm vẫn chưa xong, mẫu nhanh nhất cũng phải mất 1 tháng".

Khó hơn nhiều công nghệ giám định huyết thống

"Có một mô hình rất tốt hiện nay là khi các nghĩa trang nâng cấp, nên giữ lại mẫu hài cốt, để giám định dần dần. Về sau, các gia đình có con yên nghỉ tại nghĩa trang đó có thể tìm ra để đối chiếu. Liệt sĩ Trương Mộng Ly đã được thân nhân tìm lại theo cách như vậy tại nghĩa trang xã Cam Thành, Cam Lộ, Quảng Trị", ông Huấn cho biết.

Để xác định huyết thống, các nhà nghiên cứu sử dụng ngay chính hệ gene nhân, với độ chính xác cao. Hệ gene nhân của mỗi người có trình tự lặp ngẫu nhiên các đoạn ADN nào đó. Chẳng hạn ở người này, đoạn nucleotit A-A-T-T-G lặp lại 15 lần, nhưng ở người khác lại là 16 lần. Khi so sánh hai người nghi ngờ có quan hệ bố con hay mẹ con, nếu thấy các đoạn lặp giống hệt nhau thì có thể khẳng định mối huyết thống đó. Phương pháp này không đòi hỏi phải đọc trình tự cụ thể từng mắt xích, mà chỉ cần nhân bản lên và so sánh độ dài của đoạn lặp.

Trong khi đó, việc giám định hài cốt tỷ mỉ hơn nhiều, đòi hỏi phải đọc trình tự cụ thể của từng mắt xích. "Có thể so sánh việc xác định huyết thống giống như việc xem hai trang sách nhìn qua có giống nhau không, còn khi xét nghiệm hài cốt là phải giở ra xem nội dung, nét chữ bên trong hai trang sách đó có thật sự tương đồng", ông Huấn nói.

Mặc dù tỉ mỉ như vậy, song giám định hài cốt lại cho kết quả kém chính xác hơn so với thông tin thu được từ hệ gene nhân, vì trong cộng đồng có một tỷ lệ nhỏ những người có hệ gene ty thể giống hệt nhau. Tuy nhiên, trong các mẫu hài cốt, nhất là những mẫu lâu năm, thì hệ gene ty thể là duy nhất còn tồn tại. Khi đó, người ta phải dùng hệ gene ty thể, cộng với các thông tin khác để hỗ trợ, chẳng hạn khu vực chiến đấu và hy sinh của liệt sỹ, ngày tháng hy sinh,...

Chính vì rất phức tạp, nên Viện Công nghệ sinh học hiện là cơ sở duy nhất giám định hài cốt liệt sĩ, trong khi giám định huyết thống có thể thực hiện tại nhiều nơi, như Viện pháp y quân đội, Viện khoa học hình sự Bộ Công An, Trung tâm tại Đại học Quốc gia Hà Nội...

Một vạn năm nữa mới giám định hết hài cốt liệt sĩ

"Tốc độ giám định hiện nay là quá chậm", giáo sư Đặng Vũ Minh thừa nhận. Công nghệ này được bắt đầu cách đây 3-4 năm, nhưng đến nay Viện Công nghệ Sinh học mới xét nghiệm được gần 100 bộ hài cốt, nghĩa là mỗi năm chỉ được hai ba chục bộ. Với 300.000 liệt sĩ được xác định là mất tích, cứ theo tốc độ phân tích hiện nay thì 10.000 năm nữa công việc này mới có thể hoàn thành. Trong khi đó, việc giám định của các nhà nghiên cứu chỉ là làm thêm, bởi họ vẫn có công tác của viện.

"Chúng tôi đang lập đề án thành lập trung tâm giám định gene liệt sĩ, song để làm được điều đó, cần có một đội ngũ cán bộ chuyên tâm và hệ thống trang thiết bị hiện đại", ông Minh cho biết.

Hiện tại, mỗi năm Viện Công nghệ Sinh học được đầu tư 100-200 triệu đồng cho công tác giám định gene, nhưng không thấm vào đâu so với chi phí thực tế, vì mỗi mẫu xét nghiệm đã tốn kém hàng chục triệu đồng.

Trước thực trạng đó, bà Lệ Thuỷ đề nghị thành lập Quỹ xét nghiệm ADN cho liệt sĩ, mà đơn vị thành lập có thể là Hội Cựu chiến binh. Bà tin tưởng nếu Quỹ này ra đời, sẽ được nhiều cựu chiến binh thành đạt hoặc những người hảo tâm tài trợ. Ý kiến của bà cũng là mong muốn của tất cả các gia đình đã được nhận kết quả giám định.

"Còn 12 người nằm cùng mộ với cha tôi chưa tìm được thân nhân, thậm chí chưa biết tên. Từ nay đến lúc chết, tôi sẽ cố hết sức để xác định 12 bộ hài cốt đó", bà Thủy nói.

Liên hệ: TS Lê Quang Huấn, Phòng công nghệ tế bào động vật, Viện công nghệ sinh học, Viện khoa học và công nghệ Việt Nam : 0904 253 600.

Nguồn: vnexpress.net

Xem Thêm

Tiếp tục đổi mới nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức khoa học và công nghệ
Hiện nay Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (LHHVN) có trên 500 tổ chức khoa học và công nghệ (KH &CN). Các tổ chức KH&CN trực thuộc này được thành lập và hoạt động trên cơ sở các quy định của Luật Khoa học và Công nghệ và nghị định của Chính phủ, điều lệ của Liên hiệp Hội Việt Nam.
Tìm giải pháp chuyển đổi số toàn diện tại Liên hiệp Hội Việt Nam
Hơn 40 năm thành lập, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) đang nỗ lực hiện đại hóa hoạt động trong bối cảnh chuyển đổi số trở thành yêu cầu cấp thiết. Tuy nhiên, Liên hiệp Hội Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều hạn chế về hạ tầng công nghệ và nhận thức, đòi hỏi những bước đi chiến lược hơn trong tương lai.

Tin mới

CHỦ TỊCH VUSTA PHAN XUÂN DŨNG CHÚC MỪNG NĂM MỚI XUÂN ẤT TỴ 2025
Nhân dip Xuân Ất Tỵ 2025, TSKH Phan Xuân Dũng, Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã viết thu tay chúc mừng năm mới gửi tới các Hội thành viên, các tổ chức KH&CN trực thuộc; các nhà khoa học, hội viên, cán bộ, viên chức, người lao động thuộc hệ thống VUSTA. Ban biên tập Vusta.vn xin trân trọng đăng toàn bộ nội dung bức thư.
Hà Giang: Tổng kết hoạt động năm 2024 triển khai nhiệm vụ năm 2025
Ngày 16/01, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) tỉnh Hà Giang đã tổ chức hội nghị Ban chấp hành (BCH) Liên hiệp hội nhằm tổng kết hoạt động năm 2024, triển khai nhiệm vụ năm 2025; tham dự hội nghị có đại diện Ban Dân vận Tỉnh uỷ, một số sở, ngành, hội thành viên Liên hiệp hội tỉnh.