Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam
Thứ ba, 04/07/2006 15:07 (GMT+7)

Tính mặc cảm tự ti và cách khắc phục

Nguyên nhân hình thành

Nói chung, người mang tính tự ti nặng thường là do trong quá khứ từng phải hứng chịu đòn đả kích quá khốc liệt, hằn sâu vết thương tâm lý. Ví dụ, một thanh niên nọ, thành tích học tập ở tiểu học nói chung đạt mức trung bình kém, nhưng từ lớp 4 trở về trước, cậu ta rất vô tư, không hề ý thức và lo lắng về kết quả học tập của mình. Rồi có một sự việc sảy ra khiến cậu ta không bao giờ quên được. Hôm ấy, cậu ta đang chơi bóng bàn rất vui vẻ, thì có một bạn cùng lớp thuộc loại học giỏi nhưng hơi chút kiêu căng cũng tới nhập cuộc và giở thói “quậy”. Thế là, cuộc đấu khẩu xảy ra kèm những tiếng văng tục mạt sát tùm lum. Vừa lúc, giáo viên chủ nhiệm đi ngang qua can thiệp, cuộc cãi vã tạm yên. Lẽ ra, thầy giáo phải hoà giải công bằng thì thầy lại vỗ về an ủi thằng “quậy”, miệt thị cậu ta: “Chẳng chăm chỉ học hành, chỉ lông bông ham chơi”. Trước kia, cậu ta chưa bao giờ nghĩ tới chuyện học kém của mình, bây giờ bỗng ý thức được tính nghiêm trọng của vấn đề, và từ đó nảy sinh cảm giác tự ti.

Tuy nhiên, cùng mang “vết thương lòng” như nhau, nhưng không phải ai cũng nảy sinh tính tự ti. Bởi vì, vết thương tâm lý không hoàn toàn bộc phát từ sự kích thích ngoại lai, mà còn tác động từ nguyên nhân chủ quan - tính cách. Người có tính tự ti tương đối nặng nề, thường có những biểu hiện: Rón rén, thận trọng, âm thầm, kín đáo, mọi điều ấm ức đều chôn chặt trong lòng, cô quạnh và thiên kiến.

Có lợi nhưng có hại nhiều hơn

Trong tác phẩm “Tính tự ti của trẻ em”, nhà tâm lý học người Thuỵ Sĩ Krapared đã chỉ rõ, trẻ em nhờ có tính tự ti mới trưởng thành lên được, chúng tự cảm thấy “chả biết cái gì”, nên rất hay bắt chước người lớn, muốn trở thành người như bố mẹ, anh chị mình, có “ý muốn phát triển tự thân”. Trong cuốn “Tính quan trọng của sự tự ti”, nhà tâm lý học người Mỹ Marie cũng khẳng định tính tự ti là bàn đạp tiến tới thành công. Tự ti không phải là điều đáng xấu hổ: Người ta phát hiện ra nó, thừa nhận sự tồn tại của nó, và tìm mọi cách bù đắp nó, từ đó mà đạt tới mục tiêu tốt đẹp của cuộc đời. Thực tế cho thấy, tính tự ti đã nhào nặn, hun đúc nên không ít người có sự nghiệp vĩ đại. Điều này tựa như con trai biểu sau khi bị tổn thương đã tự mình thai nghén tạo tác nên viên ngọc tuyệt đẹp. Trong sự bức xúc bởi cảm giác tự ti, con người có ý chí sẽ mài giũa nên nhân cách hoàn mỹ. Nhà soạn nhạc lừng danh Beethoven, nhà vật lý học thiên tài Einstein, nhà quân sự vĩ đại Napoléon… đều từng là tù binh của cảm giác tự ti.

Tuy nhiên, tính tự ti chẳng phải bao giờ cũng khích lệ con người, khiến con người băng lên phía trước. Trong nhiều trường hợp, tính tự ti đã cản trở sự phát triển bình thường của con người, họ thường để mặc cuộc đời qua đi trong bất hạnh. Có người khi đứng trước người lạ thì thẹn thùng, ấp úng nói chẳng nên lời, có người khi xuất hiện trước đám đông thì sợ sệt luýnh quýnh lắp bắp; có người luồn mặc cảm cho rằng mọi người khinh thường mình mà đâm ra ác cảm, ghét bỏ bất cứ ai. Nếu không xử trí thoả đáng với tính tự ti, con người ta dễ trở nên trầm cảm, mất hết lý trí, thậm chí sa vào con đường xấu xa, rơi xuống vực thẳm phạm tội, hoặc tiêu cực hơn là huỷ hoại cuộc đời bằng tự sát. Trong cuố sách “Tính tự ti” Yamoto Hashumi (Nhật Bản) đã dẫn ra không ít trường hợp đại loại như vậy làm ví dụ, như có những thiếu niên xấu, để vùng thoát khỏi mặc cảm tự ti đã tham gia vào những băng nhóm xã hội đen. Những người luôn chìm đắm trong mặc cảm tự ti, không những hoạt động tâm lý của bản thân họ bị mất cân bằng, mà sinh lý cũng bị thay đổi nghiêm trọng, nhạy cảm nhất là hệ thống tim mạch và hệ thống tiêu hoá đều bị tổn thương ở những mức độ khác nhau. Sự biến đổi về mặt sinh lý có tác động làm thay đổi về mặt tâm lý, làm nặng thêm tâm lý tự ti. Bởi vậy, hãy tỉnh táo gắng sức cởi bỏ sợi dây tự ti ràng buộc thể xác và tâm hồm mình, phá tung gông xiềng mặc cảm tự ti tiêu cực.

Phương pháp giải thoát

Về mặt tâm lý, khắc phục tâm lý tự ti chủ yếu là thông qua phương pháp bù đắp. Bù đắp tâm lý tự ti thường có những biểu hiện: Tự giác và không tự giác, tích cực và tiêu cực. Ví như có kẻ tự biết mình kém bản lĩnh nhưng lại giấu dốt, cứ cố làm ra vẻ ta đây “thông thái”, lấy đó bù đắp vào chỗ trống rỗng nội tâm của mình. Cách ứng xử đối phó này rõ ràng là không thể chấp nhận được. Mấy phương pháp gợi ý sau đây được xem là tích cực.

Tăng cường niềm tin

Khi biết mình thiếu hụt về mặt nào đấy, chẳng được bằng ai, nếu thiết tha yêu mến cuộc sống, mạnh mẽ tiến bước trên đường, đời, bạn sẽ hiểu được đạo lý “lấy cần cù bù thông minh” (amend stupidity by diligence) và “Con chim ngờ nghệch xin bay trước” (Clumsy birds have to start flying early). Phải làm được điều này, bởi lòng tự tin là vô cùng quan trọng. Chỉ có mình tin mình, lạc quan hướng về phía trước, tràn đầy niềm tin đối với tiền đồ và tích cực tiến thủ, đó mới là biện pháp bù đắp hữu hiệu nhất trong việc loại trừ tự ti, tiến tới thành công.

Tích luỹ kinh nghiệm thành công

Kinh nghiệm thành công của một người càng nhiều thì kỳ vọng của anh ta càng cao, lòng tự tin càng mạnh mẽ. Đạt được thành công nhỏ này, rồi thành công nhỏ khác, lòng tự tin của bạn càng tăng thêm và thăng hoa. Với người mặc cảm tự ti, đều quan trọng là phải biết “liệu cơm gắp mắm”, xác lập “mức độ chí lớn” phù hợp với tình hình thực tế của bản thân, tích luỹ thêm kinh nghiệm. Bắt đầu từ những việc nhỏ, đảm bảo sự thành công với nỗ lực sơ khai, dần dần hình thành sự tuần hoàn lành mạnh. Nếu gặp hoàn cảnh khó khăn, bức bách thì có thể chọn làm những việc dễ thành công, hoặc những công việc mình cảm thấy hứng thú, nhằm tăng sự tự tin, loại trừ tự ti.

Đánh giá mình thật đúng đắn

Tục ngữ có câu: “Thước nhiều khi cũng ngắn, tấc lắm lúc cũng dài”. Mỗi con người đều có sở trường, sở đoản, bởi vậy không chỉ nhìn thấy cái yếu kém bản thân mà bỏ qua những cái giỏi giang của mình. Cần có thái độ tích cực, đó là biện pháp tốt nhất để phát huy mặt manh, né tránh mặt yếu, lấy “mạnh” bù “yếu”, lấy “dài” bù “ngắn”. Có thể, về mặt này bạn không bằng ai, nhưng ở mặt khác bạn hơn khối người. Trong cuộc sống, thực tế có vô số ví dụ rất sinh động, như nhiều người tậ nguyền, bị mù chẳng hạn, đã vượt lên số phận và sự tự ti ghê ghớm, quyết không tuyệt vọng, vẫn sống có ích cho bản thân, gia đình và xã hội. Thậm chí, họ có thể làm được những việc mà người lành lặn, sáng mắt, kém nghị lực không làm nổi.

Noi gương những người nổi tiếng

Đọc sách báo nói về gương thành công của những người nổi tiếng, nhất là những người từng vượt qua những khốn cùng của mặc cảm tự ti vì hoàn cảnh và số phận, từ đó mà rút ra được những kinh nghiệm vượt khó khăn, động viên khích lệ, củng cố lòng tự tin của mình, phát huy mặt mạnh, tập trung tinh lực, quyết chí đạt tới mục tiêu. Như vậy, sự mặc cảm, tự ti tự nhiên sẽ tiêu tan dần.

Bình tâm suy ngẫm thật kỹ

Giám đốc Sở nghiên cứu liệu pháp tinh thần Nhật Bản, Eifu cho rằng, cách suy nghĩ này có thể vận dụng đầy đủ tiềm năng để ức chế mặc cảm tự ti. Phương pháp cụ thể là: Phối hợp kiểu hít thở bụng, tập trung tư tưởng vào mặt mạnh của mình, ví dụ nghĩ về những lời khen mà mình đã nhận được hồi nhỏ, nghĩ ra càng nhiều càng nhiều những lần được khen, càng có nhiều niềm tin. Không nên ngượng ngập khi thừa nhận những mặt mạnh thời đã qua của mình, lấy đố làm điều tự hào để khích lệ mình phấn đầu giành lại vinh quang và chiến thắng.

Nguồn: Thế giới trong ta, số 248, 1/2006

Xem Thêm

Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Ngày 25/6/2025, tại Tp. Huế, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) chủ trì, phối hợp với Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Huế (Liên hiệp Hội TP. Huế) tổ chức Hội thảo “Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức để góp phần tích cực cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo tinh thần Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023”.
An Giang: 8 giải pháp thực hiện đột phá phát triển khoa học công nghệ
Đến nay, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội tỉnh) đã tập hợp được 40 hội, tổ chức thành viên với 9.554 hội viên cá nhân, trong đó có hơn 3.451 hội viên trí thức. An Giang xác định và đề ra mục tiêu về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (KHCN, ĐMST, CĐS) đến năm 2030.
Thanh Hoá: Hội thảo KH về giải quyết tình trạng thiếu lao động ở nông thôn, lao động trực tiếp tham gia SX nông nghiệp
Sáng ngày 27/5/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ, Viện Nông nghiêp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp giải quyết tình trạng thiếu lao động sản xuất ở khu vực nông thôn, lao động có kỹ thuật, tay nghề cao trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp, nhất là nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ”.
Bình Thuận: Đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất
Sáng ngày 27/5, tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp đột phá trong ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ vào thực tiễn quản lý và sản xuất trên địa bàn tỉnh Bình Thuận”.

Tin mới

Công nghệ mới trong xử lý chất thải góp phần phát triển bền vững ngành chăn nuôi Việt Nam
Ngày 3/7, Liên hiệp Hội Việt Nam phối hợp với Liên hiệp hội tỉnh Bắc Ninh và Hội Chăn nuôi Việt Nam tổ chức Hội thảo Phổ biến một số công nghệ mới có hiệu quả trong xử lý chất thải chăn nuôi. Hội thảo thu hút sự tham dự của đông đảo người sản xuất, kinh doanh, hộ chăn nuôi và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh.
"Sắp xếp lại giang sơn” là bước đi lịch sử
Sáng 30/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội về sáp nhập tỉnh, thành phố cùng các quyết định của Trung ương Đảng thành lập đảng bộ tỉnh và nhân sự lãnh đạo địa phương tại Thành phố Hồ Chí Minh và có bài phát biểu với nhân dân Thành phố, đồng thời gửi gắm thông điệp tới nhân dân cả nước.
Phối hợp thúc đẩy giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật
Vừa qua, Viện Tài chính vi mô và Phát triển cộng đồng (MACDI) - tổ chức trực thuộc VUSTA - đã có buổi làm việc và ký kết thỏa thuận hợp tác với Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế và Liên hiệp hội tỉnh nhằm triển khai Dự án “Thúc đẩy giáo dục hòa nhập cho trẻ khuyết tật tại An Giang, Bắc Ninh và Hòa Bình với sự tham gia của nhóm hỗ trợ trẻ hòa nhập”.
Công bố giải thưởng Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Quảng Trị lần thứ XI
Sáng ngày 30/6, Ban Tổ chức Hội thi Sáng tạo kỹ thuật tỉnh Quảng Trị tổ chức Công bố các quyết định khen thưởng và trao thưởng Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh Quảng Trị lần thứ XI (2024 – 2025). Tham dự có các thành viên trong Ban Tổ chức Hội thi; các tác giả, nhóm tác giả của 23 giải pháp, đề tài đạt giải tại Hội thi lần này.
Đoàn công tác VUSTA làm việc với CDC tỉnh Quảng Ninh về công tác phòng/chống HIV/AIDS
Chiều ngày 27/6, Đoàn công tác của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) đã có buổi làm việc với Lãnh đạo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Ninh (CDC) nhằm đánh giá tiến độ, kết quả triển khai các hoạt động trong khuôn khổ dự án Quỹ toàn cầu - VUSTA về phòng, chống HIV/AIDS.
Thanh Hóa: Sơ kết hoạt động 6 tháng đầu năm và phát động Giải thưởng Sáng tạo KHCN năm 2025
Ngày 27/6/2025, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Thanh Hóa (Liên hiệp hội) tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành mở rộng lần thứ 4 nhiệm kỳ 2024 - 2029 về sơ kết hoạt động 6 tháng đầu năm 2025, triển khai nhiệm vụ 6 tháng cuối năm và phát động tham gia Giải thưởng Sáng tạo Khoa học công nghệ Việt Nam năm 2025 (Giải thưởng).
An Giang: Anh nông dân truyền cảm hứng giáo dục STEM
Anh Nguyễn Ngọc Đệ - một nông dân chỉ học hết lớp 6, hiện sinh sống tại xã Vĩnh Hanh, huyện Châu Thành, tỉnh An Giang - đã xuất sắc đoạt giải Nhất tại Hội thi Sáng tạo Kỹ thuật tỉnh An Giang lần thứ XIV (2024-2025) với giải pháp mang tên “Mô hình Hạm đội Trường Sa phục vụ giáo dục STEM”.