Tiểu đường ở thanh thiếu niên - chữa trị thế nào?

Bệnh TĐ ở thanh thiếu niên có phổ biến không?

TĐ ở thanh thiếu niên không phải là bệnh phổ biến, tuy nhiên tỷ lệ mắc bệnh là khác nhau giữa các vùng, quốc gia trên thế giới. Ví dụ tỷ lệ TĐ thanh thiếu niên được phát hiện hằng năm ở Nhật là 3/100.000 dân, ở Anh là 7/100.000 dân còn ở Phần Lan lại cao tới 43/100.000 dân. Người ta ước tính trong vòng 30 năm qua, số ca TĐ thanh thiếu niên đã tăng khoảng 3 lần. Nếu như trước đây, 90-95% các BN TĐ dưới 16 tuổi là TĐ týp 1 thì ngày nay gặp ngày càng nhiều các BN TĐ týp 2 trong độ tuổi thanh thiếu niên. Cho đến nay ở Việt Nam chưa có một nghiên cứu nào về tỷ lệ mắc TĐ ở lứa tuổi thanh thiếu niên nhưng có lẽ cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, thay đổi lối sống thì tỷ lệ này sẽ tăng lên.

Các triệu chứng của TĐ thanh thiếu niên là gì?

- Nhìn chung các dấu hiệu của TĐ ở thanh thiếu niên cũng tương tự người lớn, bao gồm: tiểu nhiều, khát nước nhiều, gầy sút cân và mệt mỏi. Các dấu hiệu này thường diễn biến khá nhanh, tăng dần trong vòng một vài tuần cho đến khi trẻ không thể chịu đựng được và phải đi khám.

- Ngoài ra có một số dấu hiệu khác, ít gặp ở các BN TĐ người lớn như: đau bụng, đau đầu, buồn nôn và có một số thay đổi về hành vi. Nguyên nhân thường do đường máu cao và tăng các chất ceton trong máu. Một số trẻ đột nhiên rơi vào tình trạng hôn mê do nhiễm toan ceton và chỉ sau khi đến bệnh viện điều trị cấp cứu thì mới được chẩn đoán là TĐ.

Nguyên nhân của bệnh TĐ ở thanh thiếu niên là gì?

Bình thường, nguồn nguyên liệu quan trọng trong thức ăn là đường glucose được chuyển hóa thành năng lượng cho hoạt động của cơ thể nhờ insulin do tụy sản xuất ra. Trong bệnh TĐ, cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc insulin có chất lượng kém nên không thể hoạt động tốt được, hậu quả là đường máu tăng rất cao và sẽ bị thải ra nước tiểu. TĐ không phải là bệnh truyền nhiễm, vì thế không có khả năng lây từ người này sang người khác. Có 2 nhóm bệnh TĐ chính là TĐ týp 1 và 2.

TĐ týp 1: Do tụy bị tổn thương, không còn khả năng sản xuất insulin nữa. Vì thế những đứa trẻ này cần được tiêm insulin để duy trì cuộc sống trong suốt cuộc đời. Lưu ý là có một số virut có thể là nguyên nhân gây tổn thương tụy dẫn đến bị bệnh TĐ như các virut sởi, quai bị, rubella, coxsackie... Các BN TĐ týp 1 thường gầy, triệu chứng lâm sàng rầm rộ, cấp tính.

TĐ týp 2: Do insulin hoạt động không hiệu quả (gọi là kháng insulin) nên không thể duy trì được đường máu trong giới hạn bình thường. Có một số nguyên nhân đã biết có thể gây kháng insulin là béo phì, rối loạn mỡ máu. Các BN TĐ týp 2 thường không gầy, triệu chứng lâm sàng diễn biến từ từ, chậm.

Trước đây, TĐ týp 2 gặp chủ yếu ở người trên 35 tuổi nhưng hiện nay ngày càng gặp nhiều hơn các BN trong độ tuổi thanh thiếu niên và nhiều người đã phải dùng đến từ đại dịch để mô tả sự gia tăng quá nhanh các ca bệnh TĐ týp 2 ở nhóm đối tượng này. Nguyên nhân quan trọng là do tỷ lệ trẻ em bị béo phì ngày càng cao và trẻ cũng lười vận động hơn. Ngoài ra, tuổi dậy thì cũng có liên quan do trong giai đoạn này có tăng đề kháng với insulin. Mới đây ở Việt Nam đã phát hiện 1 BN TĐ týp 2, béo phì mới có 11 tuổi.

Một số BN TĐ trẻ tuổi lúc mới được chẩn đoán thì hoàn toàn giống như TĐ týp 2 và cũng có đáp ứng với điều trị bằng các thuốc viên nhưng sau một thời gian ngắn sẽ không đáp ứng nữa và bộc lộ các dấu hiệu của TĐ týp 1. Thực sự đây là TĐ týp 1 ẩn (thể LADA).

Điều trị bệnh TĐ ở thanh thiếu niên như thế nào?

Việc điều trị bệnh TĐ cho các BN trẻ tuổi khá phức tạp vì không chỉ đơn thuần là kiểm soát đường máu trong thời gian rất dài mà còn cần giúp trẻ phát triển bình thường, biết cách tiêm insulin và theo dõi đường máu... Chính vì thế Liên đoàn TĐ thế giới (IDF) đã khuyến cáo các BN này nên được thăm khám, điều trị và theo dõi bởi các bác sĩ chuyên khoa, mà tốt nhất là bởi một nhóm gồm bác sĩ nội tiết, bác sĩ dinh dưỡng, bác sĩ tâm lý...

Chế độ ăn và tập luyện: Có chế độ ăn đúng, cân bằng về tỷ lệ giữa các chất xơ và carbonhydrate. Về nguyên tắc, một chế độ ăn đúng và có lợi cho sức khỏe của người bệnh TĐ giống như người bình thường không bị TĐ nhưng ăn bao nhiêu là tùy thuộc lứa tuổi và cân nặng của trẻ và điều này lại do bác sĩ dinh dưỡng và cha mẹ của trẻ quyết định. Nói chung các BN TĐ thanh thiếu niên nên ăn mỗi ngày 3 bữa chính + 2 đến 3 bữa phụ và nên ăn các loại thức ăn bình thường như gia đình vẫn thường ăn. Lưu ý là phải hướng dẫn trẻ tự đo đường máu sau những bữa ăn “lạ” với những loại thức ăn mới hoặc ăn nhiều món khoái khẩu để biết đáp ứng của cơ thể với những loại thức ăn này, từ đó biết cách điều chỉnh trong những bữa ăn sau. Với những đứa trẻ thích ăn đồ ngọt thì chỉ khi trẻ biết đáp ứng của cơ thể với các loại thức ăn, biết tiêm và chỉnh liều insulin thì có thể cho ăn được, nhưng với một lượng ít – vừa.

- Vận động thể lực hoặc tập thể dục thể thao là cực kỳ quan trọng với BN TĐ thanh thiếu niên, các bạn cần tập thể dục thể thao hằng ngày. Tập luyện sẽ góp phần làm giảm đường máu, làm tăng tác dụng của insulin nên sẽ làm giảm liều thuốc insulin (với các BN TĐ týp 1) hoặc giảm liều thuốc uống hạ đường máu (với các BN TĐ týp 2). Tuy nhiên, nếu tập quá nặng hoặc kéo dài có thể gây hạ đường máu quá thấp rất nguy hiểm. Vì vậy nên tập vừa phải, có sự hướng dẫn của thầy thuốc và luôn nhớ mang theo kẹo khi tập thể dục thể thao để ngậm ngay khi có biểu hiện hạ đường huyết.

- Riêng với các BN TĐ thanh thiếu niên có béo phì thì chế độ ăn và tập luyện phải là các biện pháp chính yếu nhằm mục đích đưa cân nặng về bình thường. Bằng cách này, nhiều BN có đường máu được kiểm soát tốt mà không cần dùng thuốc.

Dùng thuốc

- Với các BN TĐ týp 1, điều trị insulin là bắt buộc.

- Các BN TĐ týp 2 có thể kiểm soát được đường máu bằng các loại thuốc uống có tác dụng kích thích tụy sản xuất nhiều insulin hơn hoặc giúp insulin hoạt động tốt hơn. Tuy nhiên, cũng có nhiều BN cần tiêm insulin. Các thuốc uống cho BN thanh thiếu niên mắc TĐ týp 2 cũng giống như các BN người lớn. Metformin được chỉ định đầu tiên cho các BN TĐ týp 2 có béo phì hoặc thừa cân.

Một số lưu ý về điều trị và theo dõi bệnh TĐ ở tuổi thanh thiếu niên

- Với những BN TĐ ở lứa tuổi thanh thiếu niên, có 3 điều cần lưu ý là thói quen ăn uống, tập luyện và theo dõi đường máu. Giữ đường máu trong giới hạn bình thường (vùng an toàn) là yếu tố quan trọng nhất để giúp trẻ phát triển bình thường, có sức khỏe tốt và ngăn ngừa được các biến chứng.

- Hướng dẫn BN cách lấy thuốc và tự tiêm insulin cũng như cách đo đường máu tại nhà. Nếu có điều kiện nên có một máy đo đường máu cá nhân.

- Một vấn đề rất quan trọng nữa là phải chú ý các biểu hiện tâm lý chán nản, thất vọng hoặc thói quen ăn uống không lành mạnh (thích thức ăn quay rán, uống nước ngọt, rượu, bia hoặc hút thuốc lá...) để điều chỉnh sớm.
- Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động ngoại khóa tại trường học hoặc khu dân cư cùng với những đứa trẻ bình thường để tránh mặc cảm.

Nguồn: Sức khoẻ & Đời sống, số 938, ngày 28/03/2006