Thay đổi của nước ối trong thai kỳ

Nước ối được hình thành ngay từ những tuần đầu của thai, từ 2 nguồn gốc: thấm từ hệ thống máu mẹ sang máu của thai. Từ những tháng thứ tư trở đi, nước ối là kết hợp các dịch tiết từ phổi và từ thận của thai. Có sự cân bằng giữa người tiết (từ thận và phổi) và sự tái hấp thu (hấp thu qua các màng ối và qua hoạt động nuốt của thai); khi có mất cân bằng giữa hoạt động tiết và hoạt động tái hấp thu, sẽ đưa đến bất thường nước ối bao gồm ít ối hay dư ối (cực điểm là thiểu ối, vô ối hoặc đa ối).

Lượng nước ối tăng dần từ 250 đế 800ml trong khoảng 16 - 32 tuần, sau đó ổn định ở mức này đến 36 tuần rồi giảm dần còn hoảng 500 ml khi đến ngày sanh. Trên thực tế, người ta dùng siêu âm để đánh giá ối còn ít hay nhiều; và có 2 cách đo: hoặc đo trực tiếp một khoảng có nước ối bất kỳ (đo đường kính lớn nhất của khoang hay đo thể tích của khoang) hoặc chia buồng từ cung thành 4 phần và đánh giá khoang nước ối ở cả 4 phần, sau đó cộng dồn lại để ra chỉ số nước ối (AFI - amniotic fluid index). Đánh giá lâm sàng dựa vào sờ nắn bụng, thấy bề cao tử cung không tương ứng với tuổi thai (nhỏ hơn khi ít ối hay nhiều hơn khi nhiều ối), thấy bụng chắc hay lỏng lẻo, tuy nhiên các dấu hiệu này cũng có thể do nguyên nhân khác như con to hay con suy dinh dưỡng, đa thai, người gầy quá hay dư cân quá. Do đó, siêu âm vẫn là cách đánh giá chính xác nhất.

Nước ối có thể gặp bất thường về số lượng (ít hay nhiều) hay về chất lượng.

Thiếu ối khi xoang ối bất kỳ có đường kính dưới 2cm hay AFI dưới 5. Thiếu ối thường gặp khi thai nhi có bất thường về thận (thiểu sản thận hay tắc nghẽn đường thận), thai suy dinh dưỡng; khi thai gần ngày có thể do thai già tháng (bánh nhau xơ hóa giảm hoạt động), rỉ hay vỡ nước tạm thời của bà mẹ cũng gây ra giảm ối, thường bà mẹ sẽ được khuyên uống nhiều nước và theo dõi lượng nước ối trong vài ngày sau đó, nếu đúng vì nguyên nhân thiếu nước, tình trạng ối sẽ cải thiện khả quan và nhanh chóng với tư cách bù đủ nước này. Thiểu ối sớm sẽ làm cho phổi kém phát triển (thiểu sản phổi), giới hạn vận động và phát triển chi gây ra chân tay khèo, kém phát triển cơ vùng mặt. Thiểu ối khi gần chuyển dạ có thể gây sanh khó, dây rốn dễ bị chèn ép, thai suy trong chuyển dạ.

Đa ối là khi xang ối bất kỳ có đường kính trên 8cm hay AFI trên 24. Thường gặp khi thai có bất thường về đường tiêu hóa (tắc nghẽn) hay hệ thần kinh (thai vô sọ), bánh nhau bệnh lý (phù nhau thai), mẹ có bệnh (đái tháo đường), bất thường nhóm máu mẹ - con, hội chứng truyền máu trong đa thai.

Có 2 dạng đa ối:

- Dạng cấp tính, xảy ra đột ngột và mẹ phải nhập viện ngay vì khó thở, có khả năng vỡ ối hay nhau bong non, sanh non nếu không xử lý kịp thời.

- Dạng mãn tính, diễn tiến từ từ, có thể kéo dài đến ngày sanh.

Bản thân bà mẹ có thể nhận biết phần nào các thay đổi về số lượng nước ối như: thấy bụng to nhanh, thậm chí căng to và khó thở, thấy tăng cân quá mức (ối nhiều, đa ối) hay bụng không to tương xứng với tuổi thai (ối ít). Cử động thai thường cũng thay đổi khi có bất thường nước ối (thiếu ối sẽ cảm giác gò nhiều làm nhầm với cử động thai, thiếu ối gây suy thai sẽ làm cử động thai ít đi, đa ối sẽ khó cảm nhận cử động thai).

Về chất lượng, nước ối thường trắng trong, khi thai bắt đầu trưởng thành, có thêm các chất gây (chất bám vào da bé giúp bảo vệ bé, một dạng như chất béo) bong ra, làm cho nước ối trắng đục, lợn cơn. Khi có nhiễm trùng bào thai hay có xuất huyết trong buồng ối, sẽ gặp nước ối có màu nâu hay đỏ loãng. Khi thai có những đợt thiếu oxy não do các lý do, sẽ có những đợt co thắt cơ vòng hậu môn, gây ra tống xuất phân su (vào những tháng cuối), làm cho ối có màu xanh hay vàng, loãng, đậm hay nhạt tùy theo số lượng phân su thải ra cũng như thời gian dài ngắn từ lúc thải ra đến lúc nhận định tình trạng ối. Trong lúc theo dõi chuyển dạ, việc thải phân su nhiều kèm với cử động nuốt, hít của thai trong bụng mẹ sẽ dẫn đến tình trạng viêm phổi do hít phân su, có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho bé. Tình trạng này rất khó chẩn đoán, đó là lý do tại sao hay có chỉ định mổ sanh sớm do nghi ngờ có tình trạng hay có nguy cơ hít ối, cũng chính là lý giải sao có nhiều trường hợp sau sanh (sanh thường hay sanh mổ), bé đột ngột khó thở và sức khỏe trở nặng. Trong lúc theo dõi thai phụ giai đoạn gần ngày sanh, có xét nghiệm soi ối nhằm đánh giá chất lượng ối (màu sắc, trong - đục) tuy nhiên xét nghiệm này cũng có hạn chế phần nào vì hình ảnh qua soi không phản ánh đầy đủ và chính xác tình trạng ối.

Việc khám thai định kỳ, đặc biệt trong những tháng cuối cùng, sẽ giúp phát hiện sớm bất thường về nước ối, cũng như phát hiện được các bệnh lý của mẹ hay của thai có khả năng đưa đến bất thường nước ối.